Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
125 şuna görə xlorofilin insan orqanizminə çox oxşadığını qeyd edirlər. İnsan orqanizmi xlorofildən hemoqlobin emal etmək xüsusiyyətinə malikdir. Hemoqlobin də orqanları, hüceyrələri və toxumaları oksigenlə təmin etmək üçün son dərəcə vacibdir. Səməninin bütün xəstəliklərə dərman sayılması heç də təsadüfi olmayıb. Tibbi baxımdan səməninin bir üstünlüyünü də qeyd etmək yerinə düşərdi. Səməninin tərkibində olan şəkər bu gün elmdə maltoza adlanır. Maltoza yalnız səməninin tərkibində olur. Ona səməni şəkəri də deyilir. Səməninin bu özəlliklərini həssaslıqla duyan ulularımız deyirdi: Başım, dişim ağrımasın, Ağrılarım yarımasın, Düşmənlərim qarımasın, Cancığazım üzülməsin, Gözlərimə süzülməsin. Səməni, ay səməni, Göyərdərəm mən səni. Səməni, can səməni, Gözlərimə işıq ver, İşıq ver, yaraşıq ver, Dizimə taqət gəlsin, Qoluma qüvvət gəlsin (41, 39). Qışın soyuq-sazağından, təbii qidasızlığından üzülmüş insan gözünə işıq, dizinə taqət, qoluna qüvvət gəlsin deyə səməni be- cərib, onun şirəsindən və halvasından faydalanıbdır. Səməni qışın məşəqqətindən canından bezmiş insanların canına can, damağına dad gətirib. Səməni şirəsindən və halvasından hər kəs dadmalı, yeməli idi. Qışın çətinliklərindən canı üzülmüş insanların səməni məhsulundan daddıqdan sonra bədənlərinə həra- rət, gözlərinə işıq, canlarına can, bədənlərinə təzə qan gəlir. 126 Göründüyü kimi, səməni, sadəcə, yaşıllıq rəmzi olmayıb. Bəzi tədqiqatçılar səmənini əkinçiliyin simvolu kimi dəyərləndiriblər. Səməni nəsil artırma və məhsuldarlıq simvolu da sayılıb. Uzun illərin müşahidə və təcrübəsinə yiyələnmiş xalqda belə bir inam var idi ki, uşağı olmayan qadınların səməninin köməkliyi ilə çilləsi kəsilərdi. Bu ayin zamanı qadının başına göyərdilmiş səməni qo- yulur, bir qadın qaba su tökür, digər qadın isə qabdan yerə tökülən suyu qayçılayır və təkrarən deyirdi: «Ay bunu göyərdən, bu gəlini də göyərt». Biz səməninin yazın və əkinçiliyin rəmzi olduğunu inkar etmək fikrində deyilik. Ancaq bu fikirlə səməninin həyat və can şirəsi, sağlamlıq məhsulu olmasını kölgələndirmək də istəməzdik. Xalq səmənini «Səm» və «Səm-səmim» kimi də əzizləmişdir: Açdı çiçək, Gəldi yaz. Eylədi Dağlar avaz. Qar üzəri Səm oldu. Hər tərəf Səm-səm oldu. Dağda çiçək, Səm-səmim. Bağda çiçək, Səm-səmim. Bəyaz gülüm, Naz gülüm, Dərdə dərman Yaz gülüm. və ya Dağlarda çiçək, A səm-səmim. 127 Özəyi kövrək, A səm-səmim, Ləçəyi göyçək, A səm-səmim, Dərdlər dərmanı, Ellər loğmanı, Bəyaz çiçəyim. İlk yaz çiçəyim (22, 45). Burada əzizlənən «Səm-səmim» səmənidir. Bu məntiq sovet dönəmində nəşr olunmuş Azərbaycan ensiklopediyasında da (ASE) təsdiqlənib: «Qədim azərbaycanlılar səm çiçəyini yazın başlanması, təbiətin dirçəlməsi rəmzi saymış, onun ömür uzatmaq qabiliyyətinə malik olmasına etiqad etmişlər» (3, 378). Çox güman ki, səmənini əzizləyən, oxşayan xalq ona belə müraciət etmişdir. «Avesta»dakı Hauma (hum) içkisi «Səm-səmin» – səməninin ekvivalentidir. «Avesta»da göstərilir ki, Zari qauna (qızıl rəngdə) olan bitki dağda bitir. Onun şirəsi məstedicidir. Onda sağlamlığı qoruyan, ömrü uzadan, ölümü yaxın qoymayan xüsusiyyətlər mövcuddur. IX Yasnada, Vivaxvant, Atvya, Trita və Paruşaspın ilk dəfə Hauma bitkisinin şirəsini çıxarmasından danışılır. Bunun əvəzində onların hər birinə bir oğul mükafat verilir. Zərdüşt elə Haumanın şirəsini çıxaran Paruşaspın oğludur. «Avesta»da həyat ağacının (dirilik ağacının) çiçəklərinin adı «Xaom-hum» idi. «Avesta»da «Humyəşt» adlı ayrıca fəsil vardı. Onu da vurğu- layaq ki, hum barədə digər fəsillərdə də geniş söhbət açılır. Bir çox yerdə Zərdüştə sitayişdən sonra huma sitayiş olunur. «Ramyəşt» fəslinin beşinci bölməsində bu sitayiş açıq – aydın görünür. «Salam olsun müqəddəs Zərdüştə», «Salam olsun Huma», çünki bütün şərabları qəzəb silahı müşayiət etdiyi halda, müqəddəs hum səadət və xoşbəxtlik gətirir». Elə həmin hissədə bir daha deyilir: «Sitayiş edirəm, Zərdüştü şad etmək üçün hum və pərahumu nəzir verirəm» 128 (31, 45). Bu çiçəklər yazda açırlar. Xaom çiçəyinin «Avesta»dan çox qabaq, həm də «som», «səm» olması barədə fikirlər mövcuddur. M.Təhmasib də xaom çiçəyinin «Avesta»dan əvvəlki adının som, «səm» olduğunu qeyd edir (50). Bir çox mənbələrdə «səm» (səməni) «yasim» və «yasəm» kimi yazılıb. Səməninin yaranma dövrü və məkanı barədə dəqiq və şəffaf məlumatlar olmasa da, ancaq diqqətiçəkən bilgilər vardır. Qədim yunan tarixçisi Plutarx (e.ə. 42-126-cı illər) midiyalı- ların taxılı müqəddəs hesab etmələrini, ondan ilin başlanğıcında «Omami» adlı yemək hazırladıqlarını qeyd edir (64,61). Araşdırı- cıların bəziləri «səməni» sözünün e.ə. birinci minillikdə sanskrit dilində sumani – buğda mənasını verdiyini yazırlar. Bu fikirin doğ- ruluğuna şübhəmiz yoxdur. Ancaq şimali Hindistanda bu sözün işlənməsi həmin bölgəyə qədim Midiya və İran ərazilərindən miq- rasiya etmiş atəşpərəstlərlə bağlı olduğu daha çox ağılabatandır. Səməni mərasimi barədə yekun olaraq deyə bilərik ki, onun keçirilməsində iki məram güdülübdür. Birincisi, səməni yazın gəlməsi, yaşıllığın dirçəlişi rəmzi olaraq göyərdilir. İkincisi, səməni sağlamlıq mənbəyi sayılıb. Qışın məşəqqətlərindən üzülmüş insanların canının-qanının dirçəlişi üçün səməni suyu və halvası əvəzsiz bir nemət kimi dəyərləndirilib. Novruz süfrəsinin keçirilən tədbirlər içərisində əlahiddə yeri vardır. Novruz süfrəsi, sadəcə, yeyib-içmək naminə, süfrə açmaq xatirinə keçirilmirdi. Düzdür, bu süfrədə Azərbaycanın milli mətbəxinin nümunələri əks etdirilirdi. Novruz süfrəsi rəngarəngliyi və zənginliyi ilə zaman-zaman seçilib. Novruz süfrəsini təşkil edən milli xörək və şirniyyatlar insanlarda fiziki dirçəliş yaradıb. Bioloji cəhətdən bərpa olunmuş insanda bayram əhval-ruhiyyəsi də yaradır. Orta əsr mənbələrinin verdiyi məlumata görə, süfrəyə 7 növ (löyün) xörək düzülərdi. Bu məhsulların hamısının «s» hərfi ilə başlandığı da qeyd olunur. Bu adı «s» hərfi ilə başlayan yeddi məhsul da adi məhsullar deyildir. Məsələn, süfrədə səməni, Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|