Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
117 Yığar bayram xonçasın, Hər yerdə düyün eylər. Novruz-novruz bahara, Güllər-güllər nübara, Bağçanızda gül olsun, Bal olmasın, yağ olsun. Evdəkilər sağ olsun. Qurbanın olum yaşıl çuxalı, Dərbəndlisən, yoxsa buralı? Bağçanızda gül olsun, Gül olsun, bülbül olsun, Bal olmasın, yağ olsun, Evdəkilər sağ olsun. Xanım ayağa dursana. Kosaya pay versənə. Kollektiv ritmik oxunan mahnı qurtaran kimi Kosa «Kosa öldü» deyə yerə yıxılır. Yerdə uzanmış Kosaya suallar verilir və Kosa da sualları cavablandırır: - Kosa, haradan gəlirsən? - Dərbənddən. - Nə gətirirsən? - Alma. - Almanı neylədin? - Satdım. - Pulunu neylədin? - Öküz aldım. - Öküzü neylədin? - Vurdum öldü. Kosanın sonuncu cavabından sonra onu müşayiət edən yol- daşları bir ağızdan oxuyurlar: Başın sağ olsun, Kosa, Canın sağ olsun, Kosa. 118 Ərşin uzun, bez qısa, Kəfənsiz ölməz Kosa. Oyun-tamaşanın bu yerində Kosa sual-cavab edilir və «Məlik Salmanı» və başqa rədifli mahnılar oxunur. Oxunan mahnılarda Kosaya ev sahiblərindən pay istənilir. Əgər ev yiyəsi Kosa və onun ətrafı ilə «söz güləşdirsə» və ya ev sahibəsi pay verməkdə tənbəllik etsə, bir ağızdan oxuyurlar: A Kosa, gəlmisən, Gəlmisən meydana sən. Almayınca payını, Çəkilmə bir yana sən. Beş yumurta payındı, Olmaya almayasan… Bu mahnı davam edir. Mahnı oxunan müddətdə Kosaya pay verilir. Kosa və onu müşayiət edən dəstə bütün evləri gəzib pay yığdıqdan sonra əvvəlcədən hazırlıq gördükləri evə və ya meydana yığışır və böyük şənlik keçirirlər. Burada iki nəfər Kosa qiya- fəsində bəzədilir. Onların qarınlarına yastıq qoyulur, əllərinə çomaq verilir. Keçi cildinə salınmış bir nəfəri meydana çıxarırlar. Keçini meydana bir nəfər gətirir. Kosalardan biri keçini gətirən adamı görən kimi tələsik soruşur: - Qardaş, bu keçini satırsanmı? - Bəli, satıram. - Neçəyə verirsən? - Yayda lopuğa, qışda topuğa. - Yaxşı, razıyıq, yayda gəlib lopuğunu alarsan, qışda da topuğunu. Kişi keçini kosalara verib gedir. Bundan sonra kosaların keçi üstündə mübahisəsi başlayır. Kosalardan biri deyir: - Keçi mənimdir. 119 O biri deyir: - Yox, mənimdir. Keçi üstündə dava düşür. Kosalar bir-birini ağacla vurmağa başlayırlar. Kosalar bir-birini vurub yerə yıxır. Onlar bir-biri ilə vuruşduğu vaxt keçi meydandan qaçır. Keçinin hara getdiyini ko- salar görmürlər. Keçinin itdiyini görən kosalar camaatdan keçinin hara getdiyini soruşurlar. Camaat keçini görmədiyini bildirir. Əli boşa çıxmış kosalar üz-gözlərini əcaib və gülməli bir vəziyyətə salıb ağlaşırlar. İndiyə qədər toplanmış folklor nümunələrini özündə cəmləyən kitablarda «Kosa-kosa» oyun-tamaşasının məzmunu bəzi dəyişik- likləri nəzərə almasaq, ümumən belədir. Məzmununu yazdığımız «Kos-kosa» mərasim tamaşasında iki oyun-tamaşanın birləşdirildiyi acıq-aydın görünür. «Kosa-kosa» meydan-oyun tamaşasıdır. Yuxarıda fabulası yazılan tamaşada açıq-aydın görünür ki, iki süjet vardır. Məzmun və forma yaxın- lığından birləşdirilən hər iki oyun-tamaşada motiv eynidir. «Kos- kosa» mərasim oyununda Kosanın qışın təmsilçisi olduğunu birmənalı şəkildə araşdırıcıların hamısı qəbul ediblər. Kosa ironik bir qiyafəyə salınıb. Onun bu imici-komik forması gülüş obyektinə çevrilir. Qışın obrazını daşıyan Kosanı ətrafındakılar aşağılayırlar: Ay uyruğu-uyruğu, Saqqalı it quyruğu. Onun saqqalı qışın sırsırası və buzunun rəmzidir. Kosanı müşayiət edənlər onu yazın gəlməsinə sevinməyə məcbur edirlər. Yığar bayram xonçasın, Hər yerdə düyün eylər. İnsanlar Kosanı (qış) yaşıl əbada görmək istəyirlər. Bu istəkdən oxuyurlar: 120 Qurbanın olum, yaşıl çuxalı. Dərbəndlisən, yoxsa buralı? Mərasim tamaşasının bu hissəsində Kosa qəflətən «öldüyünü» bildirir. Qış da uzun müddət ömür edir, qəflətən «canını tapşırır». «Kosa-kosa» mərasim tamaşasının digər bir versiyası bir qədər fərqli formadadır. Həmin variantda göstərilir ki, Kosa uzaq səfərə hazırlaşır. Mərasimdəkilər başa düşürlər ki, qış gedir, yaz gəlir. Kosa (qış) öz xoşu ilə çıxıb getmək istəmir, inadkarlıq edir. Bu inadkarlığı görən keçi (yaz) axırda Kosanı (qışı) vurub öldürür (17, 28). Kosanın (qışın) ömrü artıq tamamlanıb, o getməlidir. Dualist düşüncəyə görə də, ölənin və ya məkanını tərk edib gedənin yerinə yenisi gəlməlidir. Ölən və mövqeyini tərk edib gedən Kosadır (qışdır). Onun yerinə gələn isə keçidir (Yazdir) Kosa qışın təmsil- çisi olduğundan istehza hədəfinə çevrilir. Bu gün də nüfuzsuz, hörmətsiz adamlara el arasında və ümumən, ictimaiyyətdə Kosa deyilir. Qayıdaq Kosanın qışın obrazı olmasına. Dualist düşüncə sahibləri inkişafı ölüm-olum münasibətlərinin fasiləsiz bir-birini əvəz etməsində görüblər. Ölən qalanı, gedən gələni – qış yazı do- 121 Kosa qışın simvolu, onun antropomorfizmi (yunan sözü olub, antropos – insan, morfe – forma deməkdir), qışın şəxsləndirilmiş obrazı, keçi isə yazın zoomorfizmidir (yunan dilində zoo – heyvan deməkdir). Kosa qışdır, cansızdır, artmır, törəmir, keçi isə canlıdır, artır, törəyir. «Kosa-kosa» mərasiminin əski çağlarla səsləşdiyi heç bir şübhə doğurmur. Tədqiqatçı E.Aslanov Kosa obrazının qam-şaman təfək- kürü ilə bağlı olduğunu yazır: «Qədim şaman-qam sənəti və əski çağların inamları ilə bağlı olub, qocalmış günəş tanrısının yer üzündəki əvəzini təmsil edən bu surət (kosa) sonralar, mərasim tamaşalarında köhnə il və qış fəslinin şikəst və çirkin bir obrazında təcəssüm olunurdu» (52, 110). Keçinin yazın rəmzi olması bir çox dünya xalqlarının mifik mənbələrində vardır. Hind, yunan, yəhudi və digər xalqlarda keçi ilə bağlı mərasimlər mövcuddur. Qədim şumer abidələrində də tuncdan hazırlanmış iki keçi başı onun müqəddəsliyindən xəbər verir. Keçilərin buynuzu budaqcıqlardan, kirpiyi gümüşdən, bəbəyi isə balıqqulağın- dandır. Keçinin qulağının ağac budağından olması həyat rəmzi olan yaşıllığa işarədir. Buynuzların ağaca bənzədilməsi ümumi «Dünya ağacıyla» səsləşir (17, 35). Dünya xalqlarının mifik düşüncəsində keçi obrazını təbiət kultu birləşdirir. Obrazın mahiyyət və ifadə formasında fərqlər vardır. Yunan mifində keçi təbiətin ölməsini və sonradan dirilməsini ifadə edir. Türk düşüncəsində isə fərqlidir. Ölən (Kosa), dirilən isə keçidir (yazdır). Türk anlamında keçi işığın, günəşin atributudur. Əgər belə olmasaydı, «Kosa-kosa» mərasim tamaşasında insanlar keçinin qələbəsinə şərik olmazdılar, sevinməzdilər. Mərasim tamaşada insanların keçiyə hüsn-rəğbəti, simpatiyası açıq-aydın duyulur. İnsanlar keçinin (yazın) qələbəsini sidqi ürəkdən istəyirlər. Keçinin müqəddəs atribut səviyyəsinə qaldırılmasında keçinin özünün bioloji keyfiyyətlərinin mühüm əhəmiyyəti olmuşdur. Keçi bir heyvan kimi olduqca faydalıdır. O, bol süd verən, əti dərman sayılan, qəzilindən istifadə olunan, az xərc və zəhmət tələb edən bir heyvandır. Elə bu Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|