Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
113 olmaqla, həyatın, inkişafın rəmzidir. Əski çağ mənbələrində qodu (qodı) sözü nəsil, soy, güclü anlamında işlədilibdir. Xalqın inamına görə, günəş və onun təmsilçisi olan Qodu ikili xarakter və anlamla bağlıdır. Bu ikili anlam və dualizm elə günəşin özündədir (17, 24). Novruz ərəfəsində və Novruzun özündə keçirilən mərasimlər kəmiyyətcə saysız-hesabsız, keyfiyyətcə dolğun və mənalıdır. Nov- ruz günlərində oxunan nəğmələr nisbətən sonrakı dövrlərin yadigarıdır. Bu lirik-emosional nəğmələr insanların yaz sevincinin, baharın gətirdiyi hərarət və şuxluğun ifadəsidir: Açdı çiçək, Gəldi yaz. Eylədi Dağlar avaz. Qar üzəri Səm oldu. Hər tərəf Səm-səm oldu. Dağda çiçək, Səm-səmim, Bəyaz gülüm, Naz gülüm, Dərdə dərman Yaz gülüm. və ya Dağlarda çiçək, A səm-səmim, Özəyi kövrək, A səm-səmim, Ləçəyi göyçək, A səm-səmim. Dərdlər dərmanı, 114 Ellər loğmanı, Bəyaz çiçəyim, İlk yaz çiçəyim. Burada söhbət «dərdlər dərmanı, ellər loğmanı» ilk yaz çiçəyi olan «Səm-səmdən» gedir. Bu dağlar çiçəyi səm-səm evlərdə becərilən Səməninin təbii analoqudur. «Novruz nəğmələrində erkən təsəvvürlər, təbiət varlıqlarını insan cildində təsəvvür etmək kimi animist baxışlar öz əksini tapmışdır» (19, 23). Novruz mərasimlərinin mayasını yaz sevinci, soyuqlu-şaxtalı qışdan qurtulmuş insanın fiziki və mənəvi hərarətdən yaranmış ruh yüksəkliyi, şən və firavan həyat eşqi təşkil edir. Novruz nəğmə və mərasimlərinin əsas motivini qışla yazın mübarizəsi, qışın məğlub, yazın qalib gəlməsi təşkil edir. «Qarı ilə martın deyişməsi» qışla yazın mübarizəsini çox şəffaf formada ifadə edir. Mart qışın xarakterik bir ayıdır. Qışın son ayı Boz ay adlandırılır. Üzücü qışın böyük bir hissəsini yola vermiş insanlar martın şıltaqlıqlarına əsəb gərginliyi ilə duruş gətirirlər. Martın gətirdiyi ağırlıqları görən insanlar daxili bir inamla deyiblər: «Mart çıxdı, dərd çıxdı. Hamı yaza mərd çıxdı» və yaxud «Mart çıxdı, mart çıxdı, yaman qart çıxdı, qart çıxdı». Mart insanların gözündə keçilməz, aşırılmaz bir dağ kimi durubdur. Ancaq qış nə qədər məşəqqətli olsa da, ömrünü yaza bağışlayır. Çünki martın üçüncü on günlüyündə yaz girir, qış təslim olur. «Qarı ilə Martın deyişməsi»nin motivini elə bu mübarizə təşkil edir. Qarı ilə Martın dramatik mühakiməsi barədə el ağzında belə bir əfsanə dolaşır. Qışın çıxmasından şadyanalıq edən Qarı sevincindən çalıb-oynayır. Qışa sanki yandıq verib oxuyur: Mart gözünə barmağım, Çıxdı yaza oğlağım. 115 Qarının hərəkətindən acıqlanan qış üç gün apreldən borc alıb yenidən dəhşətli soyuq və şaxta eləyib Qarının oğlaqlarını qırır. Ancaq Qarı qışın (Martın) qarşısında məğlub olmur. Əksinə, Qarı yazın gəlişinə sevinir, oğlaqlarının artacağına inanır: Ay oğlağım, oğlağım, Çıxdı yaza oğlağım. Payız üstü beş oldu, Yaz gəldi on beş oldu Qılları şeş-şeş oldu. Mart gözünə barmağım, Çıxdı yaza oğlağım. «Qarı ilə Martın deyişməsi» dramatik mükalimə şəklindədir. Qarı mənəvi-psixoloji durumca Martdan (qışdan) çox güclüdür. Qış ömrünün son günlərini yaşadığı üçün təslim olmaq istəmir. Nəyin bahasına olursa-olsun ömrünü uzatmaq istəyir. Son gücünü toplayıb özünü göstərir – qarının oğlaqlarını qırır. Ancaq Qarı qışın bu dəhşətli hərəkətindən özünü itirmir. Əksinə, bir az da mübarizləşir. Emosional və şən-şux hərəkətləri ilə qışı daha çox əsəbiləşdirir. Qış, Qarının mənəvi-psixoloji hərəkətləri qarşısında duruş gətirə bilməyib məğlub olur. Qışla yazın əbədi mübarizəsini, yazın qələbəsini özündə cəmləyən ən qədim mərasim «Kosa-kosa» oyun-tamaşasıdır. Tədqiqatçıların çoxu, nədənsə, «Kosa-kosa»ya adi bir uşaq oyunu kimi baxmışlar. İlk dəfə olaraq görkəmli tədqiqatçı M.H.Təhmasib onu yazın gəlişinə həsr olunmuş törən kimi araş- dırmağı lazım bilmişdir. Bəzi tədqiqatçılar isə «Kosa-kosa»dan yalnız xalq teatrının nümunəsi kimi danışmışlar. «Kosa-kosa»da xalq teatrının strukturu, dramatikliyi və digər xüsusiyyətləri cəmləşibdir. Ancaq «Kosa-kosa» törəninə adi bir uşaq oyunu kimi baxmaq primitiv yanaşmaqdan xəbər verir. «Kosa-kosa» mifik dünyagörüşün məhsuludur. O, yazla bağlı əski cağların düşüncəsini 116 əyaniləşdirir. «Kosa-kosa» yazla qışın münasibətlərini özündə cəmləyən həyati gerçəkliyin mifik obrazlarla ifadəsidir. Bu törənin tarixi əski insanın təbiətdəki əksilikləri və zaman məfhumunu dərk etdiyi çağlardan başlanır. «Kosa-kosa» oyun-tamaşasının məzmu- nu, nisbətən mürəkkəb strukturu və dramatikliyi onun insanın artıq təbiəti mükəmməl başa düşdüyü dövrlərdə yarandığını göstərir. Törən-təbiəti həssaslıqla dərk etmiş təfəkkürün gerçəkliyidir. «Kosa-kosa» Novruzun ən geniş yayılmış bir mərasimidir. Digər nəğmə, ayin və mərasimlərdə məhəlləçilik və regionçuluq xarakteri olsa da, «Kosa-kosa» oyun-tamaşasını nəinki şimal yarımkürəsində məskunlaşmış xalqlar, ümumən, ilin bu və ya digər vaxtda təzələndiyini qeyd edən bütün dünya xalqları müxtəlif forma və məzmunda təntənəli keçirirlər. Azərbaycanda digər Novruz mərasimlərindən fərqli olaraq, «Kosa-kosa» oyun tamaşası bütün yaşayış məskənlərində böyük ruh yüksəkliyi və dəbdəbəli şəkildə qeyd olunur. «Kosa-kosa» mərasiminin geniş təhlilinə keçməzdən əvvəl onun məzmunu, hamı üçün bəlli olsa da, bu barədə danışmaq indiki məqamda yerinə düşərdi. İlaxır çərşənbə və Novruzda el-obada cavanlar bir yerə yığışar. Qoçaq, fərasətli, baz- burutlu, baməzə bir şəxsi Kosa bəzəyirlər. Onu gülməli bir qiyafəyə salırlar. Kosa qoyun dərisindən tikilmiş kürk geyər, başına motal papaq qoyar, qarnına yastıq bağlayar, əlində isə qırmızı rəngdə bəzədilmiş çömçə tutub, qapı-qapı gəzdirilib pay toplayır. Kosanın ətrafında olan dəstə üzvləri xor halında oxuyurlar: A Kosa-kosa gəlsənə, Gəlib salam versənə. Çömçəni doldursana, Kosanı yola salsana. Ay uyruğu-uyruğu, Saqqalı it quyruğu, Kosam bir oyun eylər, Qurdları qoyun eylər, Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|