Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
142 dünyabaxışı, əxlaqı, mənəviyyatı, məişəti və digər dəyərləri hələ də bu sistemdə qorunub saxlanılıb. İlaxır çərşənbə və Novruzda qapı- lar, darvazalar açıq olar, heç kəs ev-eşiyinin qapılarını bağlamazdı. Həmin günlərdə hamı öz ev-eşiyində, od-ocağında olmalıdır. İlin əziz günlərində adamlar yalnız xoş sözlər danışardılar. Həmin günlərdə qız-gəlinlər qulaq falına çıxardılar. Bu ayinə «qapıpusma» da deyirlər. Son çərşənbə və Novruz mərasimlərinin şad-xürrəm, təntənəli qeyd olunmasında cavanların və uşaqların fəal iştirakı ilə keçirilən oyun, tamaşa və mərasimlərin ayrıca yeri vardır. İlaxır çərşənbə və Novruz günlərində el-obanın cavanları və uşaqları gecələr dəstə halında evlərə baş vurarlar. Dəstə-dəstə olub evlərə torba atır, şal sallayırlar. Bu mərasim müxtəlif dönəmlərdə bəzəkli yun corabla, torba və şal ilə yerinə yetirilib. Ev sahibi atılan torbaya, corab və ya şala bayram payı qoyardı. Bu mərasim həm də özəl bir incə məqamı gerçəkləşdirmək niyyəti ilə də həyata keçirilibdir. İstədiyi qızın evinə torba, ya şal atan cavan, arzu və niyyətini bildirmək üçün torba və ya şalın ucunu düyünləyirdi. Qızın valideynləri oğlanı ürəkdən bəyənərsə, bu işin gələcəyinə ümid edərlərsə, düyünü açıb qızın biləyinə bağlayarlar. Əgər razı olma- salar, bayram payı ilə şalı verərdilər. Azərbaycanın bir çox regionlarında son çərşənbəyə, bəzi böl- gələrdə isə Novruzdan əvvəlki günə «baca-baca» deyilir. Türkiyənin İğdır bölgəsində həmin gün «uşaq bayramı günü» kimi daha çox tanınır (69, 53). Qənaətimizə görə, son çərşənbənin müəyyən bir mərhələsinə «baca-baca» deyilir. Birinci «baca-baca» sözünə diqqət yetirək. Baca sırf türk mənşəli bir sözdür. Yaxın keçmişə kimi dam evlə- rində baca olurdu ki, qalanmış ocağın tüstüsü oradan çölə çıxardı. İlaxır çərşənbə və Novruz günlərində şənlik keçirən cavanlar və uşaqlar kəndi baca-baca gəzər, torba, şal və ya bəzəkli, təzə toxun- muş yun corablarını həmin bacadan sallayardılar. 143 Uşaqlar günün qulağı batandan ev-ev gəzməyə başlayardılar. Dəstə-dəstə evləri gəzib bayram payı toplamış uşaqlar evlərin birində bayram şənliyini keçirərdilər. Uşaqların evbəev gəzmə mərasiminə el arasında «baca-baca» deyilib. Bu mərasimə böyüklər çox vaxt uşaq bayramı kimi müna- sibət bəsləyiblər. O da doğrudur ki, son çərşənbə və Novruz günlərində uşaqlar daha fəal olurlar. Onlar böyüklərdən daha çox deyib-gülür, şadlanır, bayram keçirirlər. İlaxır çərşənbə və Novruz günlərini cavanlar və uşaqlar böyük həvəs və maraqla keçirirdilər. Atçapma, güləşmə, miloynatma, oxatma yarışları, zorxana tamaşaları, çövkən, qəpəq oyunlarını əhali maraqla qarşılayırdı. İlaxır çərşənbə və Novruz günlərinin kütləviliyini də meydan tamaşaları və xalq oyunları təşkil edirdi. Azərbaycan mərasim şənlikləri, zorxana və uşaq oyunları sayca müxtəlif, məzmunca zəngindir. Mərasim şənliklərinin sayı-hesabı bəlli deyildir. Mərasim şənlikləri birbaşa kainat və planet ünsürləri – od, su, hava, torpaq və başqa təbiət hadisələri ilə bağlıdır. Təkcə zorxana oyunlarının doqquz növü vardır. Musiqi ilə müşayiət olunan zorxana oyunları tamaşaçıda şən əhval, şux ovqat yaradıbdır. Qurşaqtutma komik, məzəli səhnələrlə diqqəti cəlb etmişdir. Uşaq oyunları özündə milli adət-ənənələri, mənəvi-əxlaqi də- yərləri birləşdirir. Bu oyunlarda idman hərəkətləri cəldlik, çeviklik, mübarizlik və hünər aşılamışsa, söz, deyim, ritm, musiqi və oxuma mənəvi aləmin zənginliyinə xidmət etmişdir. Cıdır, zorxana, kəməndatma, qılıncoynatma, kəndirbaz, qoç, buğa və dəvədöyüşdürmə kimi meydan tamaşaları bayram gün- lərinin ən maraqlı törənlərindən olmuşdur. Cıdır tamaşalarının əsas iştirakçıları igidlər olurdu. Yaxşı at çapmaq hünər hesab edilirdi. Atçapma yarışlarında bütün el-oba yığışardı. Qalib gələnlərə el-oba arasında böyük ehtiram bəslənərdi. Novruz günlərində keçirilən cıdır tamaşalarında atları cıdıra 144 hazırlayan cavanlar, atları minib sürəcək cavanların yaxınları, hətta cıdırda atlanacaq cavanların nişanlıları belə müxtəlif nəğmələr oxuyardılar. Oxunan nəğmələrdə cıdırçı alqışlanar, ona uğurlar dilənərdi: Çaparaq atım, Çap, çap. Cıdır atım, Çap, çap. Ötən gəlib Yetişdi. Tap, tap. Çapar atım, Çap, çap, Çap, çap. Novruzda keçiriləcək cıdır tamaşalarına hazırlıq kiçik çillədən başlanardı. El arasında belə bir inam var idi ki, kiçik çillənin ilk günü sübh tezdən suvarılan at cıdırda dala qalmaz, qalib gələrmiş (20, 61). Novruz mərasim tamaşalarının ən geniş tamaşaçı marağı qazananlarından biri zorxana oyunlarıdır. Son çərşənbə və Novruz günlərində açıq havada göy otun üstündə keçirilirdi. Camaat meydanı dövrəyə alar, dairə çəkilərdi. Güləşçilərin ayağı cızıqdan çıxmamalı idi. Əgər güləşçinin ayağı cızıqdan çıxsaydı, oyun yenidən başlamalı idi. Zorxanada müxtəlif oyunlar nümayiş etdirilirdi. Bu oyunların ən geniş yayılanlarından biri milatma tamaşası idi. Oyunçular əlinə bir mil alıb başının üstünə qaldırardı. Dumbul və ya nağara çalınardı. Dumbul və nağaranın ahənginə uyğun mil oynadan milləri hərləyərdi. Oyunçular mili tək əli ilə yuxarı atıb, yenidən tutardı. Məşhur mil oynadanlar mili qıçının altından atıb havada tutardı. Axır çərşənbə və Novruz günlərində zorxanalar səməni, bayram xonçaları, qırmızı xonçalar və b. şeylərlə bəzədilərdi (20, 62). Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|