Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
168 və canlanandır. Doqquz qız, doqquz oğlanın seçilməsi də, doqquz rəqəminin türk təfəkküründəki müqəddəsliyindən irəli gəlibdir. Böyük ehtimalla deyə bilə 169 boynunda üçqat qızıl lüləli boyunbağı və papağında şir fiquru vardır. Məlumdur ki, şir günəşi təmsil edib. Bu, mifik düşüncənin əyaniliyidir. Türk mifik inamına görə, insanın atası Günəşdir. Həmçinin qurd da mifik təfəkkürdə Günəşin təmsilçisi olub. «Gü- nəşə inam türkdilli xalqlarda o qədər geniş yayılıbmış ki, onun şəklini və təmsil edənin şəklini yalnız geyimlərinə tikdirməklə, boyunlarından asmaqla kifayətlənmirdilər. Hətta əfsanəvi ulu baba- lar, igidlər, sərkərdələr Günəşin (bəzən Ayın) şəklini paltarlarına, papaqlarına çəkdirərmişlər. Misal üçün, «Maaday Qara»dastanında göstərilir ki, Maaday günəş şəkilli paltar geyinərmiş. Hətta xaqanlar çadırlarının önündə Günəşin təsvirini çəkdirərmişlər ki, onları şər ruhlardan qorusun. Bu ənənə son əsrlərə kimi davam etmişdir. Deməli, soyköklə bağlı əfsanələrdəki, deyimlərdəki adamlar, qurdlar Günəşin rəmzidir. Bəzən azərbaycanlılar, qurdu açıqdan- açığa Günəşin bəlirtisi kimi verərmişlər. Azərbaycanda günəşli gündə yağış yağanda deyirlər ki, qurd quzulayır (balalayır). Nə üçün günəşli havada bu deyim işlənir? Çünki qurd Günəşin bəlirtisi olduğundan, Günəş doğur əvəzinə, qurd doğur deyilir. Axı, günəşli havada yağışın yağması adi hal deyildir. Bu, təbiətin az təsadüf edilən hadisələrindəndir. Bu hadisəni onun doğması ilə bağlamağın belə bir səbəbi ola bilər. Günəş – qurd yağışı doğur, yağdırır, onun vasitəsi ilə yerə bərəkət yollayır (16, 49-50). «Qurd üzü mübarəkdir» – deyən türk, qurdu Günəşin simvolu bilib. Yeri gəlmişkən, qurd həm də qışın təmsilçisi sayılıb. Tanınmış tədqiqatçı professor M.Seyidov «Yaz bayramı» kitabında yazır: «Göydən yaruqun – şüanın içindən gələn qurd günəşlə bağlı olduğundan o, qışı və eləcə də istiliyi, əksliklərin hər iki qolunu da təmsil etmişdir. Çünki qurd Günəşin bəlgəsidir. Qurd qışı təmsil etdikdə yazla mübarizə aparır, öz ağalığını qorumağa çalışır. O, Günəşin əksliklərini yox, günəşin özünü təmsil edəndə (yaruqun 170 içində göydən gələrkən) hərdən ulu ataya, hərdən insanlara yol göstərən olur» (16, 65). «Oğuznamə»nin Uyğurustan variantında göy qurd Oğuza müqəddəs varlıq kimi təqdim olunur: «...Səhər ertədən Oğuz kağanın çadırına güntək bir şüa-yaruq girdi. O, yaruğun içindən göy tüklü bir erkək böri – qurd çıxdı. Bu qurd Oğuz kağanına dedi: - «Ay Oğuz, sən Urum üzərinə yürüşə hazırlaşırsan». «Ay Oğuz, mən səninlə qabaqda gedəcəyəm». Bundan sonra Oğuz kağanı çadırını yığdı, irəli getdi və gördü ki, ordunun qabağında göy tüklü, böyük bir erkək böri (qurd) gedir. O börinin – qurdun dalınca hamı hərəkət edir» (17, 73). Müəllif bunun ardınca mifə öz münasibətini bildirir: «Yuxarıdakı örnəkdən aydın görünür ki, Oğuzun çadırına yaruq – şüa girir. Bu yaruğun içindən göy tüklü erkək qurd çıxır və Oğuza, onun ordusuna yol göstərir. Burada iki məqama, duruma diqqət yetirməliyik: a) Yaruğun (günəşin şüasının) qurda çevrilməsi ilə mif yaradıcısı qurdun günəşin bəlgəsi olduğuna işarə etmişdir. b) Göydən gələn yaruğun (günəş şüasının) qurda çevrilməsi mifik təfəkkürdəki dönmə, çevrilmə hadisəsi ilə ilişgəlidir. Günəş – böri – qurd Oğuzun, ümumiləşdirilmiş deyilsə, insanın çətin vaxtlarda harayına çatır. Elə buna görə də günəş yaruq – şüa şəklində yerə enir və qurda dönüb, Oğuza, insanlara yardım edir» (17, 74). Qurdun Günəşi təmsil etməsi hər cəhətdən özünü doğruldub. Əski düşüncəyə görə, bir çox təbiət hadisələrini, o cümlədən yağışı yaradan Günəşdir. Qədim insan inanırdı ki, yağış yağdıran yada daşı qurdun qarnındadır (17, 68). «Böri və keçi» oyununda da qurd qışın təmsilçisidir. Türklərdə yazda evlənmə ilə əlaqədar oyunlardan biri də «Böri (qurd) və keçi» oyunudur. M.Seyidovun fikrincə, bu oyun vaxtı ilə yazla bağlı törən olmuşdur. «Böri və keçi» oyunu toy şənliklərində icra olunmuşdur. Müxtəlif versiyalarda icra olunan bu mərasimin əsas 171 motivi eyni olmuşdur. Qız (gəlin) qucağında keçi (oğlaq, quzu) rəfiqələri ilə, oğlan (bəy) dostları ilə atlanırlar. Oyunun şərtinə görə oğlan (bəy) qızın əlindən oğlaqı almalıdır. Yarış (vuruş) başlanır. Qız (gəlin) və rəfiqələri oğlağı vermirlər. Burada qucağında oğlaq olan qız yazın, oğlan isə qışın rəmzidir. Bu törəndə əsas məram yazın həyat, inkişaf, nəsil, soy davamı olmasını nümayiş etdirməkdir. Həyatın – təbiətin və insan cəmiyyətinin inkişafı əksliklərdən – yazla qışın, oğlanla qızın harmonik münasibətlərindən asılıdır. Qurd göydən düşən yaruğun – Günəşin təmsilçisidir. Günəşi təmsil edən qurd insanlara (Oğuzun simasında) yol göstərir. Qışı təmsil etdikdə yazla vuruşur. Qurdun qışı təmsil etməsi ağlabatandır. Fikrimizcə, bu türk təfəkkürünün məhsulu olan dualist düşüncə ilə bağlıdır. Qurd güclü, qüvvətli olduğundan özündə günəşi və qışı – odu və suyu, istini və soyuğu birləşdirir. Ümumən, türk xalqlarında od kultu çox geniş yayılmışdır. Türklər həyat və məişətlərindəki bir çox hadisə və məsələləri odla əlaqələndiriblər. Qədim Göy türklər əmin idilər ki, od insanı düşmənindən və bəd ruhlardan hifz edir. Xaqanın yanına gələnləri, xüsusən də xarici qonaq və elçiləri iki odun arasından keçirirdilər ki, yad adamlar pis və yaman ruhlardan təmizlənsinlər. VI əsrdə yaşamış Göy türklər xaqanın yanına gəlmiş Bizans elçilərini od arasından keçirmişlər. Orta əsr tarixçilərinin yazdığına görə, türklər xaqana ünvanlan- mış hədiyyələri də iki od arasından keçirməklə təmizləyirdilər (18, 165-166). Odun fiziki və mənəvi təmizlənmə vasitəsi olduğuna yaxından bələd olan Zərdüşt özü oda əlahiddə bir münasibət bəsləmiş və odun müqəddəsliyini insanlara təlqin etmişdir. Bu inam qədim Midiyada Zərdüşdən xeyli əvvəl mövcud olmuşdur. Zərdüştlikdə xüsusilə müqəddəs sayılan odun özü pis, yaman və bəd əməllərdən qorunub. Zərdüşt inamına görə, odun (ocağın) qarşısında oturan kahinlər ağızlarını parça ilə bağlayırdılar ki, nəfəsləri oda toxunub Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|