Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
161 deyərlər, «ana bətnini cuşə gətirmək» cəhdləri, sözsüz, ana torpaq və insanlarda artıma həvəs oyatmaq, nəsilvermə ilə bağlı xüsusiyyətlər aşılamaq məqsədi güdürdü « (53). Novruza qədərki dörd həftədə icra edilən dörd çərşənbədə Gü- nəş Balıqlar bürcünə daxil olur. Balıqlar bürcünün nişanəsi sudur. Məlumdur ki, martın 21-də Günəş Balıqlar bürcündən Qoç bürcünə keçir. Həmin gün od qalanır, tonqallar çatılır. «Əgər Novruzdan öncəki bütün çərşənbə tədbirləri su nişanı altında qeyd olunurdusa, Novruz günü büsbütün od varlığı ilə əlaqələndirilirdi» (53). Su çərşənbəsində çeşmələrin gözü təmizlənir, arxlar səliqə- sahmana salınır. Su çərşənbəsinin özülündə su inancları dayanır. Elə bunun nəticəsidir ki, xalqın inamının nüvəsində və keçirdiyi mərasimlərin motivində su durur. Su çərşənbəsində günəş çıxmamışdan su üstünə gedirlər, təzələnmiş suda əl-üz yuyurlar, su üstündən hoppanırlar, yaralara su səpirlər və s. su ilə əlaqədar işlər görülərdi. İnama görə, təzələnmiş su dərdlərin dərmanı sayılıb. Həmin vaxt təzələnmiş su üstündən keçənlər ilboyu xəstələnməz, dərd-bəladan uzaq olarlar. Xəstəliyi olanlara, səsi batanlara, nitqi qüsurlulara bu sudan içirdərdilər. İnama görə, suya etiqadı olanların xəstəliklərini, günahlarını ildə bir dəfə su çərşənbəsi mərasimində təzə su yuyub aparardı. İnsanlar bu mərasimdə günah işlətməyəcəklərinə, adamlara yalnız yaxşılıq edəcəklərinə and içirdilər. Bu mərasim adamların suyun başına dövrə vurub nəğmə oxumaları ilə başa çatır: Sel çapar, su çapar, Bir günah işlətdim, Gəl onu tut apar, Sel çapar, su çapar, Gəl apar, gəl apar. 162 Su çərşənbəsi ilə bağlı çeşidli mərasimlər, çoxsaylı inanclar mövcuddur. Bundan başqa, su çərşənbəsi ilə bağlı oyunlar, nəğmələr, fallar, vəsf-hallar, türkəçarələr bu gün də yaddaşlarda yaşamaqdadır. Bunlardan bəzilərinə diqqət yetirək. İnanclara nəzər salaq: Süfrəyə su dağılması aydınlıqdır. Su içən adamı qəfil vurmazlar. Odu su ilə söndürmək günahdır. Qaş qaralanda isti suyu torpağa tökməzlər. Yuxuda su görmək aydınlıqdır. Su dolu qabla qabağına çıxsalar, işin avand olar. İnanclar el-obada geniş yayılıb. Bugünkü insan üçün, ola bilsin ki, inanclar primitiv təsir bağışlayar, inandırıcı görünməyə bilər. Əslində, inanclar insanlarda möhkəm inam yaradıb, onlarda psixoloji-assosiativ durumu möhkəmləndiribdir. Fal və türkəçarələr də bu mərama xidmət edib. Su ilə bağlı türkəçarələrdən bir neçəsini burada nümunə gətirmək istərdik. Su çərşənbəsində qorxan adama qorxduğu yerdə su içirdər- dilər. Su çərşənbəsində qorxan adamın başından üç dəfə sağdan, üç dəfə soldan su atsan, qorxusu keçər. Ürəyi keçən adamın üzünə su çiləsən, özünə gələr. Türkəçarələr inanclardan fərqli olaraq gerçəkliyə əsaslanır. Türkəçarələr uzun illərin təcrübəsinə söykənir. Su ilə müalicə zaman-zaman özünü əyani surətdə doğrultmuşdur. Belə ki, əyani şəkildə sudan müalicə vasitəsi kimi istifadə etmək praktik cəhətdən olduqca asan olub. Lap qədimlərdən su ilə fala baxmalar da insanlar arasında geniş yayılmışdır. Bu ayin də insanların «su həyatdır» – düşüncəsindən qaynaqlanıb. Fala baxmaların da kökündə suyun paklığı, suyun müqəddəsliyi dayanıbdır. Nümunə üçün bir su falına diqqət yetirək. 163 Su çərşənbəsində sübh tezdən gedib axar sudan (bulaqdan, çaydan və b.) «lal-dinməz» su gətirirlər. Suyu evə gətirənə qədər heç kimlə kəlmə kəsilməzdi. Suyu bir neçə qaba töküb saxlayırlar. Axşam düşəndə qızlar yığışırlar. Hər kəs öz bəxtinə üzüyünü saçına sürtüb suya atır. Üzük qabın (piyalə) divarına toxunub cingildəyir. Üzük neçə dəfə cingildəsə, qız həmin sayda ildən sonra gəlin köçəcək. Suyun həyat olduğunu dərk etmiş qədim insan, çox doğru yerə, təbiətin oyanışının, həyatın dirçəlişinin sudan başlandığı qənaətində idi. Su çərşənbəsindən sonra artıq sular donmazdı. Su donmursa, demək, hava isinir, su donmursa, torpağa da artıq hərarət gəlməyə başlayır. İkinci çərşənbə od çərşənbəsidir. Artıq havalar nisbətən isin- məyə, təbiət oyanmağa başlayır. El-obada bu çərşənbəyə «İkinci çərşənbə», «Atəş çərşənbəsi», «Üskü çərşənbə» və s. deyilir. «Od çərşənbəsi» qədim mifik təfəkkür ilə sıx bağlıdır. Odun gerçək həyat ünsürü seçilməsi həm də Günəşlə əlaqədardır. Odun (ocağın) insanın həyatını, cəmiyyətin şəklini dəyişdirdiyi artıq öz təsdiqini tapıb. Əminliklə deyə bilərik ki, odun (ocağın) əldə edilməsi qədim insanı mədəniləşdirdi. Başqa sözlə, insanoğlunun odu əldə etməsi ilə bəşər sivilizasiyasında köklü dəyişiklik baş vermişdir.Od-ocaq sayəsində qədim insan mağaraya yiyələndi, bişmiş qidaya və dəmir istehsalına nail oldu. Şaman təfəkkürünə görə, beş müqəddəs ünsür var: od, dəmir, su, torpaq və ağac. Yuxarıda dedik ki, dəmirin araya-ərsəyə gəlməsi odla əlaqədardır. Od yoxsa, dəmir dünəndən yoxdur. Dəmirin üstünlüklərini əyani şəkildə görən insan onu da od kimi müqəddəs tutmuşdur. İnsanların oda inamı, odu müqəddəs sayması Günəş müqəddəs- liyindən – işığından, istisindən irəli gəlirdi. İnsan övladı başının üstündəki göylə (səma) ayağının altındakı yeri (torpaq) daim mü- qayisə etmişdir. İnsanoğlu göydə gördüyünün, hiss edib duyduğunu yerdə arayıb-axtarıb. Bu məntiqi analogiyada da insanoğlu səhv etməmişdir. Günəşin yerdəki alternativi od oldu. Tədqiqatçıların 164 qənaətinə görə, zərdüştlikdən çox-çox qabaq insanlar təbiətin oyanmasını, canlıların dirilməsini odla (Günəş) bağlamışlar. Günəş istilik mənbəyi, həyat rəmzidir. Uzaq və soyuq Sibirdə yaşayan türk xalqlarının adət və ənənəsinə görə, od müqəddəs sayılmışdır. Onların inamına görə, oda tüpürmək olmazdı, natəmiz şeylər oddan uzaq saxlanılmalı idi. Sibir türkləri od-ocağa kiçik qurbanlar verərdilər, ocağa süd səpir, xörək atırdılar. Ocaq kultu daim qadınların nəzarətində olardı. Məsələn, nanaylarda və altaylarda od anası, eveneklər nənə, giləklərdə od qarısı deyilirdi. Eveneklərdə ev sahibəsi süfrə açılmazdan əvvəl ən ləzzətli bilinən tikələri ocağa atar və deyərdi: «Al ye, tox ol, heyvan ver ki, biz də tox olaq». Digər qonşu xalqlara nisbətən inkişaf etmiş yakut və buryatlarda ocaq təmsilçisi kişi obrazında ifadə edilibdir (45, 96). İnancını, inamını gerçək həyat qanunları, təbiət qanunauyğun- luqları üzərində formalaşdırmış Zərdüşt pozulmaz, dəyişilməz kainat və təbiət qanunlarını ustalıqla mənimsəmişdir. Zərdüştdən əvvəl onun yaşadığı regionda bu qanunauyğunluqlar mövcud olmuşdur. Qədim türk anlamına görə, odu Ülgen yaradıb. Bu haqda qədim türklər bir-birindən dəyərli miflər araya-ərsəyə gətirmişlər. Odu Ülgenin yaratması barədə olan əfsanədə deyilir: Ülgen göydən biri ağ, digəri qara olan iki daş göndərdi. Quru otları ovcunda əzərək bir daşın üstünə qoydu, o biri daşla vurdu. Yaranan qığılcım odu alışdırdı. İnsan bununla odu əldə etdi. Altay türkləri bu gün də dillərində belə bir deyimi tez-tez işlədirlər: «İsti odu yandıraraq verən atam Ülgen». Bu ifadə Ülgenin od tanrısı olduğunu və müqəddəs sayıldığını bir daha təsdiqləyir. Yakut türklərinin yaratdıqları mifə görə, odu onlara Ulu Toyon bəxş etmişdir. Qədim türklərin odun yaranması haqqında başqa bir əfsa- nəsində deyilir: Göyün 3-cü qatında yaşayan tanrı Kuday insanlara od gətirmək niyyəti ilə Ülgenin (od tanrısı) qızlarının yanına gəlir. Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|