Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
172 murdarlamasın. Bu əqidənin daşıyıcıları günəşi Ahuraməzdanın gözü, bəziləri isə oğlu olduğunu qəbul edirdilər. Bu inamda olanlar hətta Zərdüştün Ahuraməzdadan yarandığı fikrində idilər. Zərdüştlik günəşin (odun) müqəddəsliyini əxz etmiş, oda inam formalaşdırmışdır. Oda etiqad yarandıqdan sonra onun şərəfinə şənliklər keçirilmişdir. Böyük ehtimalla demək olar ki, həmin şənliklər od çərşənbəsi günlərində keçirilmişdir. Ancaq Azərbaycanda və digər Şərq ölkələrində odla bağlı bir çox bayram və mərasimlər olmuşdur. Mənbələrdə Sədə və Azər bayramlarının nüfuzlu bir mərasim kimi qeyd olunduqları göstərilir. Azər bayramı azər ayının (22 noyabr – 22 dekabr) doqquzunda qeyd edilirdi. Həmin gün od bayramı adlanırdı. Azər sözünün mənasının od olduğu daha çox vurğulanır. Ö.Xəyyam yazır ki, pəhləvi dilində oda Azər deyirlər (31, 131). Ə.Biruni də bu bayramın qışın başlanğıcında keçirildiyini təsdiqləyir. Ə.Biruninin yazdığına görə, Azər bayramında evlərdə od yandırılır. Ocaqlar çatılır, həmin vaxt Allaha daha çox dualar edilirdi: Deyirlər ki, od hərarət verir, bitkiləri ziyanvericilərdən qoruyur (31, 130). Zərdüştlik dövründə Azər bayramından ciddi şəkildə faydala- nılmışdır. Azər bayramının mərasimləri atəşgədədə keçirilirdi. Azər bayramı qışa hazırlıq məqsədi daşıyırdı. Qışı qarşılamaq üçün od yandırılmış, xüsusi mərasimlər keçirilmişdir. Havalar soyuyur. Canlıların, xüsusən insanın oda zəruri ehtiyacı yaranır. Elə bu zəruri ehtiyacın nəticəsidir ki, insanlar bu aya «od ayı» (Ö.Xəy- yam) deyiblər. Odla əlaqədar keçirilən mərasimlərdən biri də Sədə bayramı idi. Əgər Azər bayramı qışın başlanğıcında keçirilirdisə, Sədə bayramı kiçik çillə girəndə qeyd olunurdu. Novruz sisteminin tərkib hissələri olan bu mərasimlər bir-birini qanunauyğunluqlarla tamamlayırdı. Bu od bayramlarının birincisi qışı qarşılamaq, ikincisi isə yola salmaq üçün keçirilmişdir. Sədə bayramı ikinci od bayramıdır. Sədə bayramı «Avesta» təqviminə görə, beş aylıq qış fəslindən yüz gün keçəndən sonra qeyd edilirdi. Ə.Biruni bu 173 bayrama «şəbkəznə» də deyildiyini yazıbdır. Havalar bu vaxt çox soyuq olduğundan adamın bədənini şaxta, soyuq kəsir. Biruni bu bayramın kiçik çillənin girməsi ilə bağlı olduğunu da qeyd edibdir (31, 131). M.A.Dadaşzadə tədqiqatında Sədə bayramının mənşəyi ilə bağlı İran mənbələrindən gətirdiyi məşhur bir əfsanəyə də yer ayırır. Guya bir gün Huşəng onu müşayiət edən dəstə il bir dağın yanından keçərkən qarşısına böyük bir ilan çıxmışdır. O, ilanı öldürmək üçün bir daş atmışdır. Huşəngin atdığı daş ilana dəymir, ayrı bir daşa dəyir, daşların bir-birinə dəyməsindən qığılcım törəyir. Bu qığılcımdan törəmiş od dörd tərəfi yandırır. İlan da yanmışdır. Deyilənə görə, Huşəng həmin günün od bayramı kimi qeyd olunmasına qərar vermişdir . Sədə bayramının tarixi qədimdir. Ə.Biruni bu bayramın yaradıcısının Ərdəşir Babəkan olduğunu yazır. Bu bayramın od çərşənbəsində keçirildiyi və Novruzun zirvə şənliklərinə hazırlıq olduğu şübhəsizdir. Biruninin yazdığına görə, bu bayramda od yandırır, ocağın başında qoz yeyilir, şərab içilir, şadlıq edilir. Tonqallardan vəhşi heyvanları da sıçradırdılar (31, 133). Od çərşənbəsində günəş və odla birbaşa bağlı olan inamlar, inanclar və digər folklor nümunələri mövcud olmuş, bir-birindən fərqlənən müxtəlif mərasimlər keçirilmişdir. «Qodu-qodu» mərasimi mifik təfəkkürün birbaşa günəşlə bağlı olan ən qədim məhsuludur. «Qodu-qodu» mərasimi yaranma və formalaşmasına görə çox qədimdir. Adətən, uzun müddət havalar yağmurlu ke- çəndə bu mərasimin keçirilməsinə ehtiyac duyulub. Bu mərasimdə günəşə xitab olunur, onun çıxması, yer-yurdu istilətməsi, canlılara hərarət gətirməsi arzulanır. Qodu günəşin ekvivalentidir. Qodudan günəş istənilir: Qodu-qodunu gördünmü? Qoduya salam verdinmi? 174 Qodu burdan ötəndə, Qırmızı gün gördünmü? Yağ verin yağlamağa, Bal verin ballamağa. Qodu gülmək istəyir, Qoymayın ağlamağa. Xalqın empirik düşüncəsinin gerçəkliyi olan bu mətndə iki vacib məsələ vurğulanır. Birincisi, Qodu günəşin təmsilçisi olduğundan o, günəşi gətirməlidir. İkincisi, Qoduda qurdda olduğu kimi iki xasiyyət birləşib. Qodu güləndə günəşi, ağlayanda yağışı gətirir. Bu səbəbdən «Qodu-qodu» mərasimi yağış-yağmurun kəsilməsini istəyəndə, yəni günəşi arzulayanda və yağışı istəyəndə. «Günəş hər iki təbiət hadisəsinin – istinin də, soyuğun da, quraq- lığın da, yağışın da yaradıcısıdır». Qodu günəş istəniləndə qırmızı, yağış arzulananda göy rəngdə təmsil olunub. Qodunu yağıntı çox olan vaxt qırmızı, quraqlıq dövründə yaşıl geyindiriblər. (M.Seyi- dov «Bir qabartma haqqında», «Elm və həyat» jurnalı 1987, № 4, səh. 17). «Qodu-qodu» mərasimi əski çağ düşüncəsinin məhsulu olsa da, ancaq özünü günümüzə kimi qoruyub saxlamışdır. Onun belə uzun ömürlü olması təsadüfi deyil. Qodu birbaşa günəşlə bağlıdır. Qodunun xarakterindəki əkslik onun qurdla mənşə yaxınlığından xəbər verir. Fikrimizcə, qodu sözü mənşəcə qurd sözünün tarixi fonotik trasformasiyasıdır. Burada onu da qeyd edək ki, Novruzla bağlı bir çox mərasimlərdən fərqli olaraq, «qodu-qodu» törəni geniş coğrafiyada yayılıb və əski düşüncənin məhsulu olsa da, bizim günlərə kimi gəlib çıxıbdır. Bu mərasim Azərbaycanda XX əsrin 20-30-cu illərinə qədər keçirilmişdir. «Qodu-qodu» mərasiminin iştirakçıları, adətən, cavanlar olardılar. Qız-gəlinlər də bu mərasimdə iştirak ediblər. Qodu rolu el-obanın cəld və çevik bir oğlan uşağına həvalə olunardı. Onun əyninə nimdaş bir paltar geydirər, üst-başını, Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|