Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
109 təntənəli gününə qırx gün qalmışdan hazırlığa başlanıldığı göstə- rilir. Bəli, böyük və kiçik çillənin soyuq və şaxtasını görmüş insa- nın qarşıdan gələn Novruza hazırlaşması təbiidir. Təkrar da olsa, yenə vurğulayırıq ki, Novruz bir sistem kimi 365 günü əhatə edir. Azərbaycan xalqının zəngin mənəvi sərvəti sayılan Novruzla bağlı folklor nümunələri də Novruzun sistem halında 365 günü əhatə etdiyini təsdiqləyir. Əzəl çərşənbə sayılan su çərşənbəsinə on gün qalana qədər ev-eşikdə, həyət-bacada təmizlik işlərinə başlanılır. Sayaçılar dölün başlanmasına az qalmış qohum-qonşuya təşrif buyurub pay alırlar. Əkinçilərdə əzəl (su) çərşənbəyə qədər işlərini sahmana salır, yaz şumuna hazırlaşırdılar. Əkin-biçin adamları öküzləri nallayır, qaşovlayır, ust-başlarını təmizləyirdilər. Kimin nə çatışmamazlığı olurdusa, tapıb düzəldirdilər. Öküzü olmayan öküz tapıb alır, cütü çatışmayan cüt almalı olur. İnanca görə, səpin üçün saxlanılmış buğda, arpa saxlancları, əzəl çərşənbə günü açılardı. Digər bir inanca görə, açılmış taxıl quyularından, məhsul bol olsun deyə, azuqəsi tükənənlərə pay verilərdi. Açılmış buğda quyularının üstünə səməni qoyular, hədik bişirmək üçün imkansızlara taxıl bağışlanardı. Novruzun təntənəsinə kimi el-obada yaz şumunun başa çat- ması, qoyun-quzunun yaza salamat çıxması üçün müxtəlif ayinlər keçirilir, nəğmələr söylənilirdi. Əkinçilər yaz şumunu yazın girməsinədək qurtarırdılar. Bu təsadüfi bir iş deyildir. Herağac (tez) əkilmiş taxıl zəmiləri yayın isti küləkləri başlayana qədər yetişdiyi üçün biçilirdi. Gecikmiş taxıl zəmilərini yayın isti küləkləri ütüb- yandırırdı. Novruzla bağlı keçirilən ayinlər müxtəlif dövrlərdə formalaş- mışdır. Bu ayin, mərasim və digər folklor nümunələrinin yaranması Azərbaycan türkünün kainat və planet qanunauyğunluqlarını dərk etməsi ilə eyni bir dövrə təsadüf edir. Bu nəğmə, ayin və mərasimlərin dəqiq tarixini söyləmək qeyri-mümkündür. Ancaq inamla deyə bilərik ki, birbaşa kainat prosesləri ilə əlaqədar olan 110 yel, yağış və günəşlə bağlı nəğmə və mərasimlər əski çağlarda yaranıbdır. Kainat və planetdə gedən təbii prosesləri həssaslıqla müşahidə edən insan yel, yağış və günəşin göy üzünün məhsulu olduğunu və yer üzünün (planetin) ona möhtac olduğunu bildiyi üçün zəruri məqamlarda onları (yel, yağış və günəş) diləyibdir. İlin-günün quraqlıq keçdiyindən əkib-becərdiyi məhsulun susuz- luqdan yanıb-qovrulduğunu görən insanoğlu üzünü Göylərə tutub yağış diləyir: Çax daşı, Çaxmaq daşı, Allah versin Yağışı, Su səpdim, Suyu səpdim. Arana suyu Səpdim. Dağda gələn Seldi ho!.. Dərələrdə göldü ho, Su səpdim, Suyu səpdim, Arana suyu səpdim. Çay daşı, çaxmaq daşı, Allah versin yağışı. Nəğmənin yığcamlığından və ritmindən asanlıqla görünür ki, bu, kollektiv formada ifadə olunubdur. İnsanlar kollektiv halda bulaq başında, çay kənarında yığışıb bu ayini icra ediblər. Günlərin aravermədən yağışlı keçdiyini müşahidə edən əski çağların insanları məhsulun çürüyəcəyini bildiyi üçün Tanrıdan günəş diləyib: Gün çıx, gün çıx, Kəhər atı min, çıx. 111 Oğlun qayadan uçdu, Qızın təndirə düşdü, Keçəl qızı evdə qoy, Saçlı qızı götür çıx. Gün getdi su içməyə, Qırmızı don biçməyə, Gün özünü yetirəcək, Keçəl qızı aparacaq, Saçlı qızı gətirəcək. Günəşin qabağını fasiləsiz tutan, nəmişlik, rütubət gətirən du- man da məhsul üçün arzuolunmaz sayılır. Duman qaç, qaç, qaç, Pərdəni aç, aç, aç. Səni qayadan asarlar, Buduna damğa basarlar. və ya Duman qaç, qaç, Rübəndini aç, aç. Kürəyini dağlaram, Qaysağına Yağ çəkərəm, Yağlaram. Yaralarını Bağlaram, Səni yoldan Saxlaram . Min bir əzab-əziyyətlə əkib-becərdiyi məhsulu biçib xırmana gətirmiş əməkçi insan taxılı döyür. Taxıl döyülən ərəfədə onu 112 küləşdən ayırmaqdan ötrü sovurmaq lazımdır. Taxılın küləşdən ayrılması üçün yel əsməlidir. A Yel baba, Yel baba, Qurban sənə, gəl, baba. Taxılımız yerdə qaldı, Yaxamız əldə qaldı. A Yel baba, Yel baba, Qurban sənə, gəl, baba. Gətirdiyimiz nümunələr mükalimə formasındadır. Bunun səbə- bi əski çağların insanın kainat və onun ünsürlərini (yağış, yel, gü- nəş və s.) canlı saymasındadır. Qədim insan yellə, yağışla, du- manla, günəşlə «dilləşib və danışıbdır». Kainat prosesləri ilə birbaşa əlaqəli olan «Qodu-qodu» məra- siminin yaranma tarixi də əski çağlarla bağlıdır. Bir qədər irəlidə qeyd etdik ki, «Qodu-qodu» mərasimi qoşaxarakterli bir ayin olub- dur. Düzdür, «Qodu-qodu» mərasimini daha çox günəşi çağırmaqla əlaqədar keçirilən bir törən olubdur: … Qoduya qoymaq gərək, Qablara yığmaq gərək, Qodu gün çıxarmasa, Gözlərin oymaq gərək. Qodu palçığa batmışdı, Qamarladım çıxartdım. Qızıl qaya dibindən Qırmızı gün çıxardım. «Qodu-qodu» mərasimi həm də yağış çağırmaq niyyəti ilə keçirilibdir. Çox güman ki, bu, xalqın inamından yaranıbdır. Keçi- rilən ayinlərdə xalq istədiyinə nail olduğu üçün bu mərasimlər (həm günəşi çıxarmaq, həm də yağışı yağdırmaq) ictimailəşdiril- mişdir. Qodu mifik obrazdır. O, günəşin və yağışın təmsilçisi Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|