Microsoft Word antibohran-vidadi doc

 
92
növünün, müddəti və intensivliyinin vaxtında yaxud ümumiyyətlə 
müəyyənləşdirilməsinin  mümkün  olmadığı  ətraf  mühitin  son 
dərəcə  yüksək  qeyri-müəyyənliyi  şəraitində  meydana  gəlir.  Bu 
ə
sasən risk-menecmentin xüsusiləşdirilmiş metodika və vasitələri-
nin vaxtında və effektiv tətbiqini praktiki olaraq mümkünsüz edir.  
Müasir qloballaşan iqtisadiyyatda mənfi qeyri-parametrik amillərin 
doğurduğu valyuta və maliyyə böhranlarının zəncirvarı reaksiyası-
nın  yayılması  riskinin  spesifik  xüsusiyyəti  bundan  ibarətdir.  Bu 
növ  risklərdən,  görünür,  yalnız  kənarlaşma,  yəni  ölkənin  və  onun 
nümayəndələrinin  dünya  maliyyə  bazarı  ilə  əlaqədən  təcrid  olun-
ması yolu ilə xilas olmaq mümkündür.    
Böhranlı hadisələrin yaranma risklərinin iştirakçı və maliyyə 
bazarının özünün səviyyəsində xarakteristikası verilib.  
  
Maliyyə bazarında olan risklərin müqayisəli 
xarakteristikası  
 
RISKIN 
SUBYEKTI 
MALIYYƏ 
BAZARI 
KORPORASIYA 
Riskin obyekti 
Bazarın  işinin  sa-
bitliyi, 
funksiyaların 
ye-
rinə yetirilməsi 
Mənfəət, 
onun 
itirilməsi ehtimalı 
ş
tirakçıların sayı 
Çoxluq, 
bazarın 
iştirakçıları, 
konkret 
növ 
aktivlərin sahibləri 
Müəssisə  və  onun 
kreditorları, 
müştəriləri 
Riskin 
xarakteristikası 
Xalis  risk  (uduş 
ş
ansı olmadan) 
Risk-şans 
Riskin ifadəsi 
Qiymətlərin  kəskin 
aşağı 
düşməsi, 
problemli  borcların 
yığılması,  maliyyə 
Mənfəətin  itirilməsi, 
zərərlərin 
meydana 
gəlməsi 

---

 
93
aktivlərinin 
keyfiyyətinin  pis-
ləşməsi, 
bazarın 
funksiyalarının 
pozulması,  valyuta, 
bank  və  ya  borc 
böhranlarının 
yaranması 
Riskin  son  dərəcə 
təsirli ifadəsi 
Pula 
çevrilmənin 
olmaması, 
bazarların 
işinin 
dayanması,  bazar 
iştirakçılarının  ək-
səriyyətinin müflis-
ləşməsi  və  ümumi 
zərəri,  ÜDM  aşağı 
düşməsi 
Müflisləşmə  
 
Mənbə. Müəllif tərəfindən tərtib olunub. 
 
Göründüyü kimi, iki vəziyyətin müqayisəsi zamanı risklərin 
və  zərərin  miqyasları  müqayisəyə  gəlmir.  Risklərin  idarəsinin 
düzgün təşkili zamanı böhran şəraitində korporasiyalar və banklar 
hətta  hecləmə  vasitəsilə  və  ya  kapitalın  xarici  mənbələrindən 
istifadə etmək imkanına malik olaraq qazanc əldə edə bilərlər. Ən 
pis  halda  onlar  müflisləşə  və  öz  kontragentlərinə  zərər  vura 
bilərlər.  Maliyyə  bazarı  üçün  böhranın  yaranma  ehtimalı  onun 
fəaliyyətinin  pozulmasına,  çox  sayda  iştirakçıların  geniş  miqyaslı 
zərər  yaşamasına  gətirib  çıxardan  xalis  riski  ifadə  edir.  Risklərin 
bu iki növü bir-biri ilə sıx bağlıdır: korporativ və bank sektorunda 
problemlərin  yığılması  maliyyə  bazarının  sabitliyinə  mühüm  təsir 
göstərir.  Lakin  bank  və  korporativ  risklərin  idarə  edilməsinin 
təkmilləşdirilməsi, çox sayda qeyd olunmuş amillərin mövcudluğu 

---

 
94
səbəbindən, maliyyə böhranının baş vermə ehtimalının azaldılması 
üçün kifayət etmir.   
Beləliklə,  maliyyə  bazarında  böhranların  yaranma  ehtimalı-
nın  xarakteristikası  üçün  maliyyə  bazarında  böhranın  yaranması 
riskinin  kompleks  anlayışının  irəli  sürülməsi  məqsədəuyğundur. 
Bu  növ  riskin  mövcudluğu  maliyyə  bazarının  böhranlı  vəziyyətə 
keçidinin  obyektiv  mümkünlüyünü  əks  etdirir  və  tam  metodoloji 
olaraq  bu  növ  riskin  təhlilinə  və  onun  idarə  olunmasına  dair 
tələblər irəli sürür.    
Maliyyə  bazarında  böhranın  yaranması  riskinin  tərifinin 
verilməsi üçün maliyyə bazarının fəaliyyət xüsusiyyətləri və onun 
iştirakçılarının  makroiqtisadi  stimulları  ilə  şərtləndirilmiş  sistem 
riski anlayışının baxılması məqsədəuyğun hesab olunur. Bu zaman 
ayrı-ayrı  institutların  və  iştirakçıların  hərəkətləri  onların  nöqteyi-
nəzərindən olduqca məqsədəuyğun xarakterə malikdir, lakin məc-
mu halında əks təsir göstərirlər. Bunun bariz nümunəsi kimi müş-
tərilərin banklara “hücumu”nu və bank sisteminin böhranını yaxud 
valyuta  böhranlarının  ölkələr  arasında  yayılmasının  zəncirvarı 
reaksiyasını  göstərmək  olar.  Sistemin  struktur  xüsusiyyətləri  onu 
müəyyən makroiqtisadi amilə nisbətən xroniki zəif edir.  
Sistem  risklərinin  ümumi  iqtisadi  təbiəti  ayrı-ayrı  kredit-
maliyyə  vasitəçilərinə,  maliyyə  bazarlarının  iştirakçılarına  böh-
ranın nəticələrindən sığortalanmağa imkan vermir, çünki öhdəsinə 
sığorta vəzifələrini götürməyə hazır olan institutlar çox vaxt özləri 
sistem böhranına cəlb olunmuş olurlar. Sığorta bazarlarının inkişaf 
etməməsi sistem risklərinin kredit və ya onlar üçün tam bazarların 
mövcud  olduğu  digər  risklərdən  əsas  fərqləndirici  cəhətidir.  Böh-
ran bazarın ayrı-ayrı iştirakçılarının maliyyə çətinliklərindən daha 
geniş  anlayışdır.  Sistem  böhranı  maliyyə  bazarının  bir  çox  seq-
mentlərini  əhatə  edərək  bütün  iqtisadiyyat  üçün  dərin  nəticələrlə 
multiplikativ  effektə  malikdir.  Böhranın  mexanizmi  həm  daxili, 
həm də xarici amillərlə hərəkətə gətirilə bilər.  
stənilən  böhranın  əsasını  fərdi  risklər  təşkil  edir.  Bu  cür 
risklər tədricən yığılıb və böhran potensialını təşkil edərək maliyyə 

---