140
ondan gizli qalmaz. Bundan kiçik, yaxud böyük elə bir şey yoxdur ki,
açıq-aydın kitabda olmasın». (Səba 3). «Şübhəsiz ki, biz hər şeyi
müəyyən ölçüdə (lazım olduğu qədər) ilə yaratdıq». (əl-Qəmər 49).
«Allahın izni olmadıqca (heç kəsə) heç bir müsibət üz verməz. Kim
Allaha iman gətirsə, Allah onun qəlbini haqqa doğru yönəldər və o,
dünyada baş verən hər şeyin Allahın əzəli hökmü və izni ilə olduğunu
bilər. Allah hər şeyi biləndir». (ət-Təğabun 11).
Xeyr və Şərrin hər iksi də qədərdədir.
Hər şey bir qədər, ölçü, zaman ilə
yaradılmışdır. Hər yaradılan şeyin bir qədəri vardır.
«O, Allah ki, göylərin
və yerin hökmü onundur. O (özünə) heç bir övlad götürməmiş-dir.
Mülkündə heç bir şəriki yoxdur. O, hər şeyi yaratmış və onu (onun üçün
nə olacağını) əvvəlcədən müəyyən etmişdir». (əl-Furqan 2).
Əhli Sünnə vəl Cəmaat deyirlər ki, qədərə iman ancaq dörd xüsus ilə
tamamlanır. Bunlara da qədərin mərtəbələri və ya əsasları adı verilir. Bu
xüsuslar qədər məsələsini başa düşməyin yoludur. Qədərə iman isə, bütün
bu əsasları geçəkləşdirmədikcə tamam olmaz. Çünki bunların
bir qismi
digərinə bağlıdır. Bunların hamısını qəbul edən bir kimsənin qədərə imanı
tamamlanır. Bunların birinə və ya digərinə inanmayan bir kimsənin
imanında sarsıntılar meydana gəlir.
«(Ya Rəsulum!) Məgər bilmirsənmi
ki, Allah göydə və yerdə nə varsa, hamsını bilir? Həqiqətən bu (lövhi-
məhfuz deyilən) bir kitabdadır. Şübhəsiz ki, bu Allah üçün asandır». (əl-
Həcc 70).
1. Uca Allah olmuş, olacaq hər bir şeyi təfsilatı ilə və incəliyinə qədər
bildiyinə iman etmək. O, qullarının nələr etdiyini onları yaratmamışdan
əvvəl bildiyi kimi, onların ruzilərini, əcəllərini,
sözlərini, əməllərini, bütün
hərəkətlərini, gizlətdiklərini, üzə vurduqlarını, kimilərin Cənnət əhli,
kimilərinin də Cəhənnəm əhli olduğunu, kimilərinin xoşbəxt və ya
bədbəxt olduğunu da əzəldən bəri bilir. İmran b. Hüseyn
- radıyallahu
anhu – rəvayət edir ki: «Bir nəfər Ya Rəsulullah! Cənnət əhli atəş
əhlindən (ayırd edilib) bilindi mi?» deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Bəli,
(ayırd edilib bilinmişdir) deyə buyurdu. Həmən şəxs: «Elə isə (yəni
Cənnətlik, Cəhənnəmlik əzəldən bəri bəlli olduğu halda) çalışıb əməl
edənlər nəyə əməl edirlər?» dedi. Peyğəmbər: «Hər kəs nə üçün
yaradılmışsa onun yolları onun üçün asantlaşdırılacaqdır» deyə
buyurdu
422
. Hər bir kəs onun təyin etdiyi əcəl ilə dünyasını dəyişəcəkdir.
Allahın təyin etdiyi əcəli isə keçə bilən və ya ondan
geri qala bilən heç bir
şey yoxdur.
«Hər bir ümmətin (əzəldən müəyyən edilmiş) əcəl vaxtı
422
Buxari, Müslim.
141
vardır. Onların əcəli gəlib çatdıqda bircə saat belə nə yubanır, nə də
tələsərlər». (əl-Əraf 34).
Allah hər bir şeyi yaratmazdan əvvəl bildiyi kimi, hal-hazırda da hər
şeyi bilməkdədir.
«Qeybin açarları Allahın yanındadır. Onları ancaq
Allah bilir. Allah suda və quruda nə varsa bilir. Elə bir düşən yarpaq
yoxdur ki, Allah onu bilməsin. Yerin zülmətləri içində elə bir şey yoxdur
ki, məhz açıq-aydın kitabda olmasın». (əl-Ənam 59). «O, özündən başqa
heç bir ilah olmayan, gizlini də, aşkarı da bilən Allahdır. O, rəhimli və
mərhəmətlidir». (əl-Həşr 22).
O, iman əhlini, şirk və küfr əhlini, salehləri, talihləri (saleh olmayanları)
hər şeyi yaratmazdan əvvəl bilirdi.
«Həqiqətən sənin Rəbbin öz yolundan
çıxanları da, doğru yolda olanları da ən gözəl tanıyandır». (Nun 7).
Hansı gün, vaxt və harada onların başına nə gələcəyini də bilir.
Yaratdıqlarından heç bir şey ondan gizli qalmaz.
«…Heç kəs səhər nə
əldə edəcəyini (savab və ya günah qazanacağını), heç kəs harda öləcəyini
bilməz. Allah isə şübhəsiz ki, (hər şeyi) biləndir və (hər şeydən)
xəbərdardır». (Loğman 34).
Əli
- radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah
– sallallahu aleyhi
və səlləm – buyurdu: «Sizdən heç bir kimsə və yaradılmışlardan heç bir
nəfs müstəsna olmaq üzərə şübhəsiz ki, Cənnətdəki və Cəhənnəmdəki
yerini Allah yazmış (təqdir və təyin) etmişdir.
Hər kəsin xoşbəxt və ya
bədbəxt olduğu şübhəsiz ki, yazılmışdır». Səhabələrdən biri: «Ya
Rəsulallah! O, halda nə üçün əməl edib çalışırıq? Hər şey bilindiyi halda
(əməlin faydası nədir?) dedi. Peyğəmbər: «Xoşbəxt olanlardan olan
kimsə, xoşbəxt kimsələrin əməli ilə əməl edəcəkdir. Bədbəxt olanlar da,
bədbəxt olan kimsələrin əməli ilə əməl edəcəkdir. Xeyr, siz o bilinmiş
olan yazıya görə dayanmayın, əməl edib çalışın. Çünki hər kəs nə üçün
yaradılıbsa o da onun üçün asantlaşdırılacaqdır.
Xoşbəxt olan kimsələrə,
xoşbəxt kimsələrin əməllərini etmək asantlaşdırılacaqdır. Bədbəxt olan
kimsələrə də, bədbəxt olan kimsələrin əməlini etmək asantlaşdırılacaq-
dır». Sonra bu ayəni oxudu:
«Kim (malını Allah yolunda) versə,
(Allahdan) qorxsa və ən gözəl sözü təsdiq etsə biz ona Cənnəti müyəssər
edəcəyik. Amma kim (malını Allah yolunda xərcləməyə) xəsislik etsə,
(mal-dövlətinə güvənib Allaha) möhtac olmadığını sansa və ən gözəl
sözü yalan saysa biz onu Cəhənnəm üçün hazırlaycağıq». (əl-Leyl 5-
10)
423
.
2. Bu da Uca Allahın məxluqatın qədəri ilə əlaqədər olaraq əzəldən
bildiyini Lövhi-Məhfuzda yazmış olduğuna iman etməkdir. Lövhi-Məhfuz
423
Buxari, Müslim.