Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
siyasi və iqtisadi həyatında baş verən dəyişikliklər ölkə mədəniyyətinin inkişafına da müsbət təsir göstərmişdir. IX-XII əsrlərdə müsəlman Şərqində elm və mədəniyyət yüksək səviyyədə idi. Həmin xalqların mədəniyyəti bir-birinə qarşılıqlı təsir etməklə tərəqqi edirdi. 12-ci yüzillik əbəs yerə Azərbaycan mədəniyyətinin “qızıl dövrü” adlandırılmır. Bu intibah dövrü xalqımız üçün ona görə qiymətlidir ki, dünya poeziyasının günəşi Nizami Gəncəvi və onun müasirlərinin, ədəbiyyatımızın, incəsənətimizin və elmimizin böyük dühalarının yaşadığı dövrdür. Şəhərlərdə məscidlər yanında mədrəsələr və məhəlli məktəblər – molla xanalar vardı. Bu mədrəsələr və məktəblərdə dini elmlərlə bərabər təbabət, nücum, şərq dilləri, ədəbiyyat, məntiq və başqa fənlər tədris olunurdu. Məktəblərdə oxuyanlar feodalların, tacirlərin və ruhanilərin övladları idi. Geniş xalq kütləsi elmdən və təhsildən məhrum edilmişdi. Fazil Fəridəddin Şirvani astronomiya elmi ilə məşğul olmuş, bir sıra ulduz cədvəli tərtib etmiş, görkəmli filosof Bəhmənyar, Xətib Təbrizli də bu dövrdə yaşayıb- yaratmışdır.Təbrizli alimlərdən Əbu Zəkəriyyə Yəhya ibn Əli və Əbu Mənsur ibn Ə hməd də bir sıra görkəmli əsərlərin müəllifi olmuşlar.Hüquqşünaslıq sahəsində Ş amaxılı Əbubəkr Məhəmməd Şirvani, Bərdəi Məhəmməd ibn Abdulla məşhur idilər.Dünyəvi elmlərlə yanaşı, nəqqaşlıq və xəttatlıq da inkişaf etmişdi. Azərbaycan memarlığının özünəməxsus xüsusiyyəti var idi. Araz çayı üzərindəki Xudafərin körpüsü, Şamaxıda Gülüstan qalası, Naxçıvanda Əlincə qalası, Lerikdə Oğlanqala, Bakida Qız qalası belə möhtəşəm abidələrdəndir. Bu dövrün görkəmli sənətkarlarından biri naxçıvanlı Əcəmi Əbubəkr idi. Onun Naxçıvanda tikdiyi Yusif ibn Küseyirin və Atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvanın arvadı Möminə xatunun türbələri başdan-başa həndəsi nəqşlər və kitabələrlə bəzədilmişdir. Naxçıvan memarlıq məktəbinin təsiri ilə Ə lincə çayı sahilindəki Xanəgah kəndində sərdabə, Urmiyada Üç günbəz, Marağada Göy günbəz və başqa abidələr yaradılmışdır. Şifahi və yazılı ədəbiyyat inkişaf edirdi. Aşıq, xalq yaradıcılığı ilə bərabər ədəbiyyatın klassik formaları inkişaf edirdi. X-XI ə srlərin yadigarı olan “Dədə Qorqud” dastanları şifahi xalq yaradıcılığının ana dilində ə n böyük abidəsidir.X-XII əsrlərdə yazılı ədəbiyyatın geniş yayılmış formalarından biri saray ədəbiyyatı idi. XI əsr Saray şerinin ən görkəmli nümayəndəsi Qətran Təbrizidir. Saray şairləri içərisində Əbülüla Gəncəvini, Fələki Şirvanini xüsusi qeyd etmək olar.XII əsrdə saraydan kənarda inkişaf edən ədəbiyyatın görkəmli nümayəndəsi Məhsəti Gəncəvidir. Onun rübailəri xalq içərisində geniş yayılmışdır.XII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simalarından biri Əfzələddin Xaqanidir. O, ərəb və fars dillərində sərbəst danışır, dilçiliyi, fəlsəfəni, məntiqi, nücumu, riyaziyyatı, qanunşünaslığı və şəriəti gözəl bilirdi. “Mədain xərabələri” adlı fəlsəfi şerini, “Həbsiyyə” adlı şerlərini yazmışdır. Xaqani 1156-cı ildə Yaxın Şərqdə səyahətə çıxır. O, 1160–cı ildə səyahətini başa çatdırıb, yenidən saray məngənəsinə düşür. O, Ş irvanşah Axsitanın təhqirlərinə dözməyərək, 1170-ci Beyləqana qaçarkən şahın adamları tərəfindən tutulub, geri qaytarılır və Şabran qalasına salınır. Həbsxanada olduğu 7 ay müddətində o, “Həbsiyyə” adlı şerlərini yazır. Xaqani 1173-cü ildə ailəsi ilə birlikdə Təbrizə köçür və ömrünün sonuna qədər orada yaşayır. Milli mədəniyyətimizin “qızıl əsrini” yaradanlardan ən görkəmlisi Nizami Gəncəvidir. Onun yaradıcılığı ilə orta ə sr Azərbaycan ədəbiyyatında və ictimai fikir tarixində yeni bir dövr başlanmışdır. Nizami Gəncəvinin ölməz poemaları “Sirlər xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl” və “ skəndərnamə”dir. Bu incilər şairin “Xəmsə” adlanan divanını təşkil edir. Nizaminin irsi mənəvi mədəniyyətimizin yaradıcıları üçün gözəl sənətkarlıq məktəbidir. Nizami Gəncəvi öz əsərlərində zalımları pisləməklə, məzlumları haqsızlığa qarşı, mübarizəyə çağırmaqla yanaşı, gah etiraz, bəzən də nəsihət yolu ilə hakimləri zülmdən və cəzadan əl çəkməyə, ədalətə və nəcibliyə çağırmışdı. Nizami Gəncəvi “Yeddi Gözəl” poemasında insan ləyaqətini yüksəldən, onun mənəvi aləmini zənginləşdirən problemlərə toxunmuşdu. Şair ömrünün son illərini şah ə səri olan “ sgəndərnamə”ni yazmağa sərf etmişdi. Bu əsər ona əbədi dünya şöhrəti qazandırdı. IX-XII əsrlərdə sənət ustaları oyma, həkketmə, zərbetmə, kaşıçılıq, xalçaçılıq, tətbiqi incəsənətin başqa sahələrində gözəl sənət nümunələri göstərirdilər.
XIII əsrin əvvəllərində Mərkəzi Asiyada Çingiz xanın (1206-1227) başçılığı ilə güclü Monqol dövləti yarandı. 1206-cı ildə monqol noyonlarının qurultayında Çingizxan monqol tayfalarının xaqanı elan edildi. Monqol dövlətinin paytaxtı Qaraqorum şəhəri idi. Mərkəzləşdirilmiş idarə sisteminə malik güclü ordu yaradan Çingiz xan işğalçılıq yürüşlərinə başladı. 1211-ci ilədək Sibir xalqları, 1211-1215-ci illərdə Şimali Çin ərazisi, 1219-da isə Orta Asiya–Azərbaycanın şərq sərhədlərində mövcud olan Xarəzm dövləti işğala məruz qaldı. Xarəzmşah dövlətinin süqutunda başqa amillərlə yanaşı Xarəzmşah Məhəmmədin qorxaq siyasəti, gözləmək mövqeyi, yalnız müdafiəyə üstünlük verməsi də öz rolunu oynamışdı. 1218-ci ildə Otrar şəhərində Çingizxana mal aparan tacirlərin qətlə yetirilməsi monqolların Orta Asiyaya hücumu üçün bəhanə oldu. Tarixə “Otrar faciəsi” kimi daxil olmuş bu hadisə Xarəzmşah dövlətinin süqutunun başlanğıcı oldu. 1220-ci ilin ilk aylarında Buxara, Səmərqənd, Otrar kimi şəhərləri xarabaya çevirən monqollar qısa müddət ərzində bütün Orta Asiyaya sahib oldular. Xarəzmşah Məhəmməd biabırcasına ölkədən qaçdı. Sonralar Xəzər dənizindəki adalardan birində öldü. Qaçmış Məhəmmədi izləmək və başqa ərazilərdə
Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|