Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 22. Hülakül ər dövl ətinin yaranması. Az ərbaycan Hülakül ər dövl ətinin t ərkibind ə
- 23. Qazan xanın islahatları
kəşfiyyat üçün qoşun göndərildi. Bu qoşuna Çingiz xanın yaxın silahdaşları olan Cəbə və Subutay noyonlar başçılıq edirdi. Çingizxanın ordularının Azərbaycanda ilk gəlişi 1220-ci ilə aid edilir. Monqol sərkərdələri Cəbə və Subutay 30 minlik dəstələri ilə bütün Xorasan və Fars raqının ə razisindən keçərək 1221-ci ilin yanvar ayında Azərbaycana soxuldular. Ölkənin bir sıra yaşayış məskənlərini viran edib Təbrizə yaxınlaşdılar. O zaman Atabəy Özbək Təbrizdə otururdu. Monqollar möhkəm qala divarları ilə əhatə olunmuş Təbrizi 3 dəfə mühasirəyə alsalar da hər dəfə böyük xərac almaqla kifayətlənib şəhərə girməmişdilər. Şəhərin müdafiəsinə şəhər rəisi Şəmsəddin Tuğrayi rəhbərlik edirdi. Atabəy Özbək və gürcü çarı Georgi monqollara qarşı saziş bağlasalar da monqollar müttəfiqləri qabaqlaya bilmişdilər. Atabəy Özbək şəhəri tərk edərək Naxçıvana, Əlincə qalasına çəkildi. Atabəy hökmdarının zəifliyi bir-birinin ardınca şəhərlərin işğalına səbəb oldu. Bu dövrdə hər şəhərin öz qornizonu- döyüşçüsü olduğu halda, onlar birləşib vahid şəkildə düşmənə cavab vermədikləri üçün, monqollar 1221-ci ildə Marağa, Sərab, Ərdəbil, Xoy, Səlmas, Həmədan, Naxçıvan, Ərdəbil kimi bir çox Azərbaycan şəhərlərini dağıtdılar. 1221-ci ilin oktyabr ayında (ramazan ayında) Beyləqan şəhəri xüsusi amansızlıqla tutuldu, dağıdıldı və qarət olundu. Beyləqandan sonra monqollar Gəncəyə yaxınlaşırlar. Gəncənin qala divarları ilə möhkəm müdafiə olunduğunu, əhalinin mərdliyini nəzərə alan monqollar oradan da təzminat almaqla kifayətlənib şə hərə girmədi. 1222-ci ildə Şirvanın paytaxtı Şamaxını mühasirəyə alındı. Ş amaxılılar şəhərin müdafiəsinə yaxşı hazırlaşsalar da, monqollar üç gün gərgin döyüşlərlərdən sonra güclü hücumla şəhəri alıb çoxlu adam qırdılar. Monqol qoşunları buradan şimal istiqamətində yönəldi və Dərbənddən keçərək geri qayıtmağı qərara atdılar. Dərbəndin çox güclü müdafiə olunduğunu bildikləri üçün Dərbəndə girmədən Dərbənd keçidindən şimala qalxan gizli yolla Azərbaycandan çıxdılar. Bununla da monqolların Azərbaycana birinci yürüşü sona çatdı. Onlar 1223-cü ilin may ayında Kalka çayı sahilində rus və qıpçaq qoşunlarını məğlub edib, oradan Krıma və daha sonra Volqa bulqarlarına hücum
etdilər. Yaxşı möhkəmləndirilmiş bulqar şəhərlərini tuta bilməyən monqollar Volqanın aşağı axarlarından keçərək Orta Asiyaya, oradan da Qaraqorum şə hərinə, Monqolustana qayıtdılar. Bununla da monqolların Azərbaycana birinci yürüşü başa çatdı.
tərkibində 1253-cü ildə monqol xaqanı - Çingiz xanın nəvəsi, Tuluy xaqanın oğlu Münkə xaqan Ön Asiyada istilaları davam etdirmək üçün göndərdiyi böyük orduya onun qardaşı Şahzadə Hülakü xan başçılıq edirdi. 1253-1256-cı illərdə Hülakü xan istiladan kənarda qalmış Ön Asiya ərazilərini də zəbt etdi. Onun qoşunları 1256-cı ildə Azərbaycanı, 1258-ci ildə Bağdadı alırlar. Döyüşə Hülakü xan özü və onun sərkərdəsi Baqu rəhbərlik edirdi. 508 il davam edən Abbasilər sülaləsinin son nümayəndəsi əl-Müstəsim öldürüldü. Beləliklə, Yaxın və Orta Şə rqdə raq-i Ərəb, raq-i Əcəm, Gürcüstan, Azərbaycan, Fars, Kiçik Asiya, Rum, Kirman, Xorasan, Xuzistan və digər ölkələr daxil olmaqla geniş ərazini ə hatə edən Hülakülər dövləti yarandı. Amu-Dəryadan Aralıq dənizinə, Dərbənddən ran körfəzinə qədər olan ərazidə yeni-5-ci Monqol Ulusu yaradıldı. Bu dövlət Hülakülər dövləti adlanmaqla yanaşı, hökmdarları Elxan rütbəsi daşıdığı üçün Elxanilər dövləti də adlanırdı. Hülakü xan (1256-1265-cı illər) Azərbaycanda möhkəmləndi. Azərbaycan Hülakülər-Elxanilər dövlətinin mərkəzi vilayətinə çevrilir. Ölkənin paytaxtı Marağa, Təbriz və XIV əsrdə Sultaniyyə şəhərləri idi. Azərbaycan 100 il boyu Qızıl Orda xanları ilə Hülakülər arasında döyüş meydanına çevrilmişdi. Qızıl Ordalılar 1263, 1265, 1288, 1290, 1318 və b. illərdə Azərbaycana basqınlar etmişdilər. Şirvanşahlar dövləti Elxanilərdən vassal asılı dövlət idi. Lakin Hülakü xanın hakimiyyəti illərində Şirvan xüsusi nəzarət altında saxlanılırdı. 1260-cı ildə isə Şirvanşah II Axsitan Hülakü xanın əmri ilə öldürüldü. Hülakü xan II Fərruxzadı Şirvana hakim təyin etdi. Hülakü hökmdarı Abaqa xanın (1265-1282) ölümündən sonra hakimiyyət uğrunda ayrı-ayrı şəxslər arasında mübarizə gücləndi. Feodal ara müharibələri nəticəsində Abaqa xanın varisləri Əhməd xanın (1282-1284), Arqun xanın (1284-1291), Keyxatu xanın (1291-1295) və Hülakü xanın nəvəsi Baydu xanın (1295) dövründə dövlətin daxili və xarici vəziyyəti daha da gərginləşdi. Arqun xanın oğlu Keyxatu xanın dövründə (1291- 1295) maliyyə vəziyyətini düzəltmək üçün kağız pullar (çao) buraxıldı. Lakin bunun köməyi olmadı. Arqun xanın başqa oğlu Qazan xan (1295-1304) hakimiyyəti dövründə vəziyyəti nizama salmaq məqsədilə bir sıra islahatlar, o cümlədən müsəlman ruhaniləri və yerli feodallarla yaxınlaşmaq üçün dini islahat həyata keçirdi, islam dinini qəbul etdi. Qazan xanın islahatları Hülakülər dövlətinin müvəqqəti möhkəmlənməsinə səbəb oldu. Bu vəziyyət Qazan xanın qardaşı Məhəmməd Xudabəndənin (Ölcaytunun) (1304-1316) hakimiyyəti dövründə də davam etdi. O, Qazan xanın bütün qanunlarının qüvvədə qaldığı barədə yarlıq vermişdi. Onun ölümündən sonra isə vəziyyət kəskin sürətdə dəyişdi. 12 yaşlı Əbu-Səidin hakimiyyətə (1316-1335) gəlməsi mərkəzi hakimiyyəti tamamilə zəiflədir. Əbu-Səidin hakimiyyətinin ilk illərində dövlətin bütün işləri Sulduz tayfasından olan Çobanın əlində cəmləşmişdi. O, Hülakülər dövlətinin faktiki hakiminə çevrilmişdi və Çobani əmirləri sarayda böyük nüfuz sahibi olmuşdu. Çobani əmirlərinin yüksəlməsindən narahat olmağa başlayan Ə bu-Səid 1328-ci ildə Çobanı öldürtdü. Daha sonra Əbu-Səidin (1335-ci il) özünün də öldürülməsindən sonra isə Hülakü dövləti parçalanır. Çobanilərin, Cəlairilərin və Xorasan əmirlərinin başçılıq etdikləri feodal çəkişmələri başladı. Ara müharibələri nəticəsində Hülakülər dövləti müxtəlif hissələrə parçalandı. Cəlairilər-Bağdadda, Xorasan əmirləri-Xorasanda, Çobanilər isə Azərbaycanda möhkəmləndilər (Çobanın oğulları Həsən Çoban, Məlik Əşrəf).
Orta və Yaxın Şərqdə Hülakü dövlətinin özülünün sarsılması Hülakü hökmdarı Qazan xanın (1295-1304) hakimiyyəti dövründə vəziyyəti nizama salmaq məqsədilə bir sıra islahatlar həyata keçirilməsinə səbəb oldu. Bu islahatın Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|