Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ermənistandır.
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 197 beynəlxalq nəqliyyat sistemində iştirakı yaxın zamanlarda isti- fadəyə verilməsi gözlənilən 600 kilometrlik Oş-Çin avtomobil və dəmir yolunun inşası üzərində qurulub. Əsas maliyyəsinin 70%-ni Çinin ödədiyi və illik 5 mln. ton buraxılış gücü olacaq bu layihənin reallaşması gələcəkdə TRACECA layihəsinin 35-40% daha yaxın və ucuz başa gəlməsinə şərait yarada bilər. Yolun uzunluğu 600 km. olacaq. Avropa-Asiya əlaqələrindəki ənənəvi və alternativ trans- milli nəqliyyat-kommunikasiya sistemindən çox əlverişli əra- zisi olmasına baxmayaraq kənarda qalan yeganə bölgə ölkəsi Ermənistandır. Baxmayaraq ki, bu ölkənin ərazisi Azərbay- canı Türkiyə ilə birləşdirə biləcək ən əlverişli dəmir və avto- mobil yolu, enerji ixracı marşrutu hesab oluna bilərdi, qonşu- larına qarşı yürütdüyü işğalçılıq siyasətinə və ərazi iddiasına görə Azərbaycan bu ölkəni demək olar ki, bütün nəqliyyat marşrutlarından kənarda qoymuşdur. Ermənistanın Türkiyə ilə Gürcüstan arasında da kifayət qədər əlverişli nəqliyyat-kom- munikasiya və digər geoiqtisadi mövqeyə malik olmasına baxmayaraq, Türkiyə də bəlli səbəblər üzündən onu beynəlxalq yükdaşımalardan təcrid etmişdir. Hazırda, bəzi erməni geostrateqləri öz fantaziyalarını işə salaraq, hansısa mövcud olmayan “Ermənistan-Mehri-İran əra- zisi vasitəsi ilə guya Yaxın Şərqə, yaxud İran-Ermənistan- Gürcüstan vasitəsi ilə Cənub Şərq istiqamətinə, yenə Ermə- nistan-Mehri-İran vasitəsilə Mərkəzi Asiya ölkələrinə” nəqliy- yat-kommunikasiya sistemlərinin layihələndirilməsi və həyata keçirilməsindən bəhs edirlər. Lakin Ermənistanın mövcud və- ziyyəti, ərazilərinin xüsusi çətin dağlıq relyeflə əhatə olunması, xaricə çıxış sistemlərinin yoxluğu, nəqliyyat sisteminin bərbadlığı və s. kimi səbəblər bu layihələrin reallaşdırılmasına nəinki bu gün, heç gələcəkdə də heç bir imkan vermir. ƏL İ H ƏS ƏNOV 198 § 3.3. Azərbaycanın Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazda həyata keçirdiyi transmilli nəqliyyat- kommunikasiya siyasəti və onun bölgənin geoiqtisadi vəziyyətinə təsiri Orta Asiya, Xəzər-Qara dəniz hövzəsinin və Cənubi Qaf- qazın dünyaya açılan nəqliyyat-kommunikasiya sistemində ən mühüm həlqələrdən birini Azərbaycan Respublikası təşkil edir. Azərbaycanın dəniz, avtomobil yolları və dəmir yolu nəqliy- yatı müstəqillik illərində ciddi yenidənqurmaya məruz qalmış və demək olar ki, əksər xarici ölkələrlə bu respublikanı bağ- layan nəqliyyat-tranzit infrastrukturları yenidən qurulmuş, və yaxud təzəsi ilə əvəzlənmişdir. Hazırda Azərbaycanı Gürcüs- tan və Qara dənizlə birləşdirən Bakı-Tbilisi avtomobil və dəmir yolu, Bakı-Poti konteyner daşımaçılığı, İranla birləşdi- rən Bakı-Astara dəmir və avtomobil yolu, Bakı-Biləsuvar və Naxçıvan-Culfa avtomobil, dəmir yolu, Türkiyə ilə Gürcüstan vasitəsi ilə mövcud avtomobil yolu və hazırda çəkilişi reallaş- dırılan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Orta Asiya ilə Azərbay- canı birləşdirən Bakı-Türkmənistan, Bakı-Qazaxıstan bərə daşımaçılığı və s. bu ölkəyə imkan verir ki, Avropa ilə Asiya arasındakı nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələrində öz strateji mövqeyini qoruyub saxlasın və davam etdirsin. Avropa İttifaqının xətti ilə 1993-cü ildən reallaşdırılan TRACECA layihəsinin mərkəzinin Azərbaycan olması da məhz onun bu əlaqələrdə oynadığı rol və malik olduğu mərkəzi mövqe ilə bağlıdır. İki ilə istifadəsi nəzərdə tutulan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun illik istifadə gücü, təxminən 250 min ton plan- laşdırılır ki, bu da Çindən Avropaya qədər olan bütün transmilli yükdaşımaların mühüm bir hissəsini təşkil edəcəkdir. XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 199 Azərbaycanın Avrasiyanın nəqliyyat-tranzit əlaqələrindəki əlverişli mövqeyi, həm də onunla ölçülür ki, bu ölkə, həm bü- tövlükdə TRANSAVRASİYA, həm də onun tərkib hissəsi olan TRACECA, TRANSQAFQAZ və s. marşrutlarda iştirak etmək üçün əlverişli məkan xarakteristikasına və nəqliyyat-tranzit infrastrukturuna malikdir. Faktiki olaraq, Astara, Biləsuvar və Culfa stansiyasından İrana həm dəmir və avtomobil yolu im- kanları, həm də Xəzər vasitəsilə İranın Ənzəli, Nouşəhr liman- larına çıxışı olan Azərbaycan, TRANSAVRASİYA xətti ilə Sakit okean, Çin və Hindistandan gələn yükləri, istər Türkmə- nistandan Xəzər bərə daşımaçılığı vasitəsi ilə, istərsə də İran- dan dəmir, avtomobil və Xəzər su daşımaçılığı infrastrukturu ilə Rusiyaya, Gürcüstana, Qara dəniz limanlarına, oradan da Avropaya nəql etmək imkanına malikdir. Azərbaycan TRANSQAFQAZ nəqliyyat infrastrukturunun mərkəzi ölkəsi kimi, eyni əlaqələri yenə də Gürcüstan, Xəzər dənizi, Türkmənistan və Orta Asiyanın digər ölkələri vasitəsi ilə Çinə və Cənub Şərqi Asiya ölkələrinə təmin etmək imka- nına malikdir. Məhz elə bunun nəticəsidir ki, yaradılması ideyası ilk dəfə, hələ 90-cı illərdə irəli sürülən Şərq-Qərb, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri məsələsinin ortaya qoyuldu- ğu, Azərbaycanın, Özbəkistanın, Türkmənistanın, Gürcüstan prezidentlərinin iştirak etdiyi Seraxs toplantısında və Birgə Sazişin imzalanmasında Azərbaycan aparıcı ölkələrdən biri kimi iştirak etmiş, bəhs olunan sazişin yaradıcılarından birinə çevrilmişdir. Sonradan 1992-ci ildə ideyası irəli sürülmüş və 1996-cı ildə dövlətlərarası sazişlə təsdiq olunmuş bu layihə, sonrakı illərdə digər Mərkəzi Asiya ölkələrini, Ukrayna, Mol- dova, Belarus, Rumıniya və b. Qara dəniz hövzəsi ölkələrinin də diqqətini cəlb etmiş və onlar həmin sazişə qoşulmaq ƏL İ H ƏS ƏNOV 200 haqqında bəyanat vermişlər. 120 Azərbaycan həmçinin, son zamanlar Qazaxıstan və Çini birləşdirən dəmir yolu daşımaçılı- ğında da əsas ölkələrdən biri kimi bu yüklərin sonrakı daşıma- çılığı və Avropaya çatdırılmasında ən yaxın və əlverişli TransQafqaz nəqliyyat dəhlizinin üzərində yerləşir. Mütəxəssislər hesab edir ki, hər bir ölkə kimi Azərbayca- nın da milli maraqları əhəmiyyətli dərəcədə onun nəqliyyat- kommunikasiya və əlaqələndirmə infrastrukturlarının səviyyəsi və beynəlxalq sistemlərlə təhlükəsiz bağlılığından asılıdır. Bu həm də ölkənin nəqliyyat-dəhliz və infrastruktur maraqlarının dolğun təmin olunmasının əsas şərtini təşkil edir. Geoiqtisadi anlamda nəqliyyat-kommunikasiya maraqlarının təhlükəsizliyi mövcud sahə üzrə milli maraqların əsas ölçülərinin müəyyənləşdirilməsini, dövlətin daxili və xarici aləmlə bağlayıcı nəqliyyat sisteminin ahəngdar işinin qurulmasını, ona təhlükə yaradan amillərin aşkarlanması və qarşısının alınmasını nəzərdə tutur. Nəqliyyat-kommunikasiya maraqlarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin əsas məqsədi milli nəqliyyat kompleksinin sabit və təhlükəsiz inkişafına nail olunmasından, bu sahəyə hər hansı qanundankənar daxili və xarici müdaxilə imkanlarının qarşısının alınmasından və s. vəzifələrdən ibarətdir. Qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanın Xəzər-Qara dəniz də- nizi hövzəsi və Cənubi Qafqazdakı əlverişli geostrateji və coğ- rafi mövqeyi ona həm Şərq-Qərb, həm də Şimal-Cənub əlaqə- lərində körpü kimi çıxış etməyə imkan verir. Lakin tarix boyu müstəqil dövlətinin olmaması və yaxud müstəqil siyasət yürü- də bilməməsi üzündən bu əlverişli mövqedən ölkənin ümumi geosiyasi və geoiqtisadi maraqlarına uyğun şəkildə istifadə 120 Bax: “Независимая газета”, 20 июня 1997. Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|