Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
298
Azərbaycanın SSRİ  tərkibindən çıxmaq təhlükəsini görən Mərkəz 
1990-cu ilin əvvəllərində Azərbaycanda müxtəlif qoşun hissələri, 
cəza dəstələri yerləşdirildi. SSRİ müdafiə naziri D.Yazov Gəncəyə 
gəldi. O, “Tayfun” əməliyyat planına görə AXC-ni dağıtmaq, 
“demokratik hərəkatı” boğmaq üçün tədbirlər görməyə başladı. 
Yanvarın 13-də 1 erməninin 2 azərbaycanlını öldürülməsini təşkil 
etdi (78). Bakıda erməni talanları başladı. Mərkəzin tapşırığı ilə 
milis və digər inzibati orqanlar seyrçi mövqe tutdular. Talanlar 
zamanı 56 nəfər erməni öldürüldü, 112 nəfər xəsarət aldı (46, s. 24). 
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin müraciətinə  əsasən 
1990-cı il yanvarın 15-də SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti “DQMV 
və bəzi başqa rayonlarda fövqəladə vəziyyət elan olunması barədə” 
fərman verdi (91, s. 37, 40). Respublika hökuməti iflic vəziyyətində 
idi. Mərkəz Bakı  ətrafına  əlavə qoşun hissələri, ağır texnika 
gətirməyə başladı.  Əhali Bakı  ətrafında barrikadalar qurmağa baş-
ladılar. Hadisılırı nəzarət etmək üçün Moskvadan Bakıya SSRİ Ali 
Soveti İttifaqlar Sovetinin sədri Y.Primakov və Sov.İKP MK katibi 
A.Girenko göndərilmişdi. 1990-cı il yanvarın 19-da SSRİ Ali Soveti 
Rəyasət Heyəti yanvarın 20-də saat 00-dan “Bakı  şəhərində föv-
qəladə vəziyyət tətbiq edilməsi haqqında” fərman verdi (91, s. 82), 
gizli saxlanıldı. Yanvarın 19-da saat 19:27-də Azərbaycan Televizi-
yasının enerli bloku partladıldı (124, v. 77). 1990-cı il yanvarın 19-
dan 20-nə keçən gecə sovet qoşunları Bakıda qanlı qırğın törətdilər. 
Əməliyyata SSRİ-nin hərbi naziri D.Yazov başçılıq edirdi. 
Əməliyyat nəticəsində 132 nəfər (116-sı azərbaycanlı) günahsız 
adam qətlə yetiildi. 744 nəfər yaralandı, 4 nəfər itkin düşdü, 400 
nəfər həbs edildi. Bu, tariximizə “Qanlı yanvar” hadisəsi kimi daxil 
olmuşdu. Bakıda 3 günlük matəm elan edildi. Bakıda fövqəladə və-
ziyyət, kamendant saatı tətbiq edildi. AXC dağıdıldı. Bundan sonra 
suverenlik və azadlıq uğrunda mübarizənin yeni mərhələsi başlandı 
(12, s. 239-241). 

---

 
299 
 
2. Dövlət müstəqilliyinin bərpa olunması.  
Azərbaycan müstəqilliyin ilk illərində 
 
Moskvada 1991-ci il avqust hadisələrindən sonra Azərbay-
canda siyasi vəziyyət daha da gərginləşdi. Azərbaycan xalqı respub-
likanın rəhbərliyinə qarşı narazılıq çıxışlarını gücləndirdi. Mitinq-
lərdə respublikada prezident seçkilərinin dayandırılması, parlamen-
tin buraxılması, yeni parlament seçkilərinin keçirilməsi, Kommunist 
Partiyasının ağalığının, fövqəladə  vəziyyətinin ləğv edilməsi, 
DQMV-də Azərbaycanın suveren hüquqlarının təmin olunması 
üçün qəti tədbirlərin götürülməsi tələb edilirdi. Azərbaycan Respub-
likası Ali Sovetinin xalqın təkidi ilə çağırılmış növbədənkənar sessi-
yası  1991-ci il avqustun 30-da “Azərbaycan Respublikasının 
dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında Bəyannamə” qəbul 
etdi. 
1991-ci il sentyabrın 3-də Naxçıvan MR Ali Məclisi H.Əli-
yevi Ali Məclisin sədri seçdi. Ertəsi gün Ali Məclisin qərarı ilə 
Naxçıvan MR ərazisində prezident seçkiləri dayandırıldı. 8 sentyabr 
prezident seçkilərinədə A.Mütəllibov yenidən Prezident “seçildi”. 
Erməni silahlı qüvvələrinin qarşısını almaq məqsədilə Azər-
baycan Respublikası Ali Soveti 1991-ci il oktyabrın 9-da “Azər-
baycan milli özünümüdafiə qüvvələri haqqında” qanun  qəbul 
etdi. Lakin düşmən hücumunun qarşısını almaq üçün dövlət səviy-
yəsində lazımi tədbirlər görülmürdü. 10 minlərlə dinc əhali qaçqına 
çevrilmişdi. Sovet Ordu hissələrinin köməyi ilə ermənilər Goranboy 
rayonunun bir neçə kəndini tutub dağıtdılar. 
Xalqın təkidi ilə Ali Sovetin 1991-ci il oktyabrın 18-də top-
lanmış sessiyası “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilli-
yi haqqında Konstitusiya Aktı”nı  qəbul etdi. Bununla Azərbay-
canın dövlət müstəqilliyi bərpa olundu. Yerlərdə möhkəmlənmək 
üçün Prezident oktyabrın 18-də rayonlarda, şəhərlərdə və şəhər ra-
yonlarında icra hakimiyyəti başçısı vəzifəsi təsis etdi və özünə sa-
diq adamları həmin vəzifələrə təyin etdi. Prezident idarəsi yaradıldı. 
Dövlət katibi və dövlət müşavirləri vəzifələri təsis olundu. İlk döv-

---

 
300
lət katibi akademik Tofiq İsmayılov təyin edildi. 
Yuxarı Qarabağda Xocavəndin erməni işğalçıları  tərəfindən 
hücumlara məruz qalması ilə əlaqədar vəziyyəti yerində öyrənmək 
üçün respublikanın yüksək dövlət və hökumət nümayəndəsini 
aparan vertalyotun noyabrın 20-də Qarakənd erməni yaşayış mən-
təqəsi yaxınlığında vurulub salınması  xəbəri Azərbaycan xalqını 
sarsıtdı. 
Noyabrın 26-da Ali Sovet bərabər  əsasda 25 nəfər demok-
ratik blok nümayəndəsindən və 25 nəfər iqtidaryonlü deputatdan 
ibarət Milli Şura yaratdı.  1991-ci il dekabrın 8-də Brest şəhəri 
yaxınlığındakı “Viskuli” mehmanxanasında Belorus, RF və Ukray-
na rəhbərləri Müstəqil Dövlətlər Birliyi yaradılması haqqında mü-
qavilə bağladılar və SSRİ-nin beynəlxalq subyekt kimi varlığına son 
qoydüğünü elan etdilər. Dekabrın 25-də Qarbaçov SSRİ Prezidenti 
vəzifəsindən istefa verdi. Beləliklə, hüquqi cəhətdən SSRİ-nin var-
lığına son qoyuldu. 
Azərbaycan Respublikasında  dekabrın 29-da referendum 
keçirildi.  1992-ci ilin mayında Milli Məclis Azərbaycan Respub-
likasının  Dövlət himnini,  1993-cü ilin əvvəlində Dövlət gerbini 
təsdiq etdi. 1993-cü ilin əvvələrində Azərbaycanın dövlət müstə-
qilliyi 100-dən artıq dövlət tərəfindən tanınmış, 70 xarici dövlət ilə 
diplomatik əlaqələr qurulmuşdu. Azərbaycan Respublikası 14 bey-
nəlxalq təşkilata üzv qəbul edilmişdi. Azərbaycan 1991-ci ildə İs-
lam Konfransı  Təşkilatına, 1992-ci ilin fevralında  İqtisadi 
Əməkdaşlıq Təşkilatına, Helsinki müşavirəsinin yekun aktına 
və Avropada Təhlükəsizlik və  Əməkdaşlıq Müqaviləsinə, mar-
tın 2-də isə BMT üzv qəbul olunmuşdu (27, s. 289). 
Müstəqilliyini elan etmiş Azərbaycan Respublikası ilk günlər-
dən digər dövlətlərlə münasibətlərini dövlət sərhədlərinin toxunul-
mazlığı, ərazi bütövluyu, mübahisəli məsələlərin dinc yolla nizama 
salınması, başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipləri 
əsasında qurdu. Helsinki Müşavirəsinin Yekun Aktında irəli sürülən 
hüquqi öhdəlikləri yerinə yetirməyə çalışırdı. Bununla belə, iqtidar 
dünyanın böyük dövlətlərinin Azərbaycanla bağlı maraqlarını təmin 
edə biləcək tarazlı siyasət yeridə bilmədiyindən Dağlıq Qarabağ 

---