Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
285 
lirdi ki, Milli hökumət İran dövlətçiliyi çərçivəsində fəaliyyət gös-
tərərək Azərbaycanın milli-mədəni muxtariyyətini təmin etməlidir. 
Noyabrın 27-dən dekabryn 1-dək Azərbaycanın hər yerində seçkilər 
keçirildi. Dekabrın 12-də toplanmış Milli Məclis Seyid Cəfər Pişə-
vərinin başçılığı ilə Milli hökumət yaratdı. Hökumət 10 nazirlik, ali 
məhkəmə  və baş prokurorluqdan ibarət idi. Bu 21 Azər hərəkatı 
adlanırdı. 1946-cı ilin yanvar-fevral aylarında seçkilər keçirildi və 
müvafiq strukturların yaradılmasına başlandı. 
Milli hökumət 1946-cı ilin fevralında aqrar qanun verdi. Qa-
nuna görə mülkədarların və digər sahibkarların torpaqları kəndlilər 
arasında bölüşdürülürdü. Mayın 12-də  “Əmək haqqında qanun” 
verildi. 1946-cı il yanvarın 6-da Milli Məclis “Dil haqqında” qanun 
qəbul etdi. 1946-cı ilin iyununda Təbriz Universiteti təsis olundu 
(35, s. 44; 12, s. 197). 
Cənubi Azərbaycanda milli-demokratik hərəkatın uğurları 
Tehranın hakim dairələrini təşvişə saldı. Yanvar ayından hökumətə 
başçılıq edən  Əhməd Qəvam  ən  əvvəl xalqı aldatmaq məqsədilə 
Milli Hökumətlə danışıqlara başladı. 1946-cı ilin iyununda Təbrizdə 
onların arasında müqavilə imzalandı. O, ABŞ,  İngiltərə  və SSRİ 
arasındakı ziddiyyətlərdən istifadə edərək “İran məsələsi”nin BMT-
də baxılmasına nail oldu. ABŞ  və  İngiltərənin  İrana siyasi-hərbi 
yardım göstərmələri razılığını aldı. Sovet hökumətinin “bitərəf-
liyini” əldə etmək üçün Əhməd Qəvam Moskvaya gedərək Stalinlə 
görüşdü. 
Bunun ardınca Sovet dövlə

---

 
286
1946-cı il dekabrın 11-də səhər xalqa “Öldü var, döndü yox” 
deyə müraciət edən Pişəvəri axşamüstü yaxın silahdaşları ilə bir-
likdə zor gücünə Sovet İttifaqına gətirildi. İrana qayıtmaqda israrlı 
olan Pişəvəri 1947-ci il iyulun 12-də Azərbaycanda avtomobil qəza-
sında həlak oldu. 
 
 
II BƏND:  
Azərbaycanda sosial-iqtisad  
və siyasi inkişafında yeni mərhələ 
 
Plan: 
1. XX əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda sosial-iqtisadi və 
mədəni inkişaf. 
2. Azərbaycan “yenidənqurma” şəraitində. Milli münasibətlərin 
kəskinləşməsi. 
3. Güney Azərbaycanı İran İslam inqilabı və ondan sonrakı dövrdə. 
 
1. XX əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda  
social-iqtisadi və mədəni inkişaf 
 
Respublikada idarəçiliyin gücləndirilməsi. İqtisadi və sosi-
al yüksəliş.  Azərbaycan SSR-ə  rəhbərlik  1969-cu ilin iyulunda 
Heydər  Əlirza oğlu  Əliyevə tapşırıldı. H.Əliyev 1923-cü ilin ma-
yın 10-da Naxçıvan  şəhərində  fəhlə ailəsində anadan olmuşdu. 
1941-ci ildən Naxçıvan MSSR Xalq Daxili İşlər və Xalq Komissar-
ları Sovetində şöbə müdiri, 1944-cü ildən Dövlət Təhlükəsizlik Ko-
mitəsində işləməyə başlamışdı. 1964-cü ildə Azərbaycan SSR Döv-
lət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin müavini, 1967-ci ildə isə  sədri 
təyin edilmişdir. 1976-cı ildə Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzv-
lüyünə namizəd seçildi. 
H.Əliyevin 1969-1982-ci illərdə Respublikaya birinci rəhbər-
liyi dövründə 250-dən çox zavod, fabrik, istehsal sexləri istifadəyə 
verildi, 630 min nəfərlik yeni iş yerləri açıldı. H.Əliyev 1975-ci ildə 

---

 
287 
Bakıda Məişət Kondisionerlər zavodunun tikilməsinə nail oldu. 
1973-cü ildə Xankəndində Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun filialı 
əsasında müstəqil pedaqoji institut açıldı. 1979-cü ildə  Ağdamdan 
bura dəmiryolu çəkildi. Əsgəran rayonu təşkil olundu. 1977-ci ildə 
Dağlıq Qarabağ məsələsini yenidən qaldırmaq cəhdinin qarşısı alın-
dı. 70-ci illərdə mərkəz, ermənilərin təhriki ilə Kəlbəcər rayonunun 
perspektivsizliyi bəhanəsi ilə oradan əhalinin köçürülməsi və rayon 
ərazisinin yaylaq kimi respublikalar arasında bölüşdürülməsi haq-
qında məsələ qaldırdı. Lakin H.Əliyev bölgənin iqtisadiyyatını qısa 
müddətdə canlandırmaqla mərkəzin və erməni millətçilərinin niy-
yətlərini puça çıxardı. Kəlbəcərə “Muğan yolu” çəkildi. 
60-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin bir qrup tə-
ləbəsi  Ə.Əliyevin (Elçibəy) rəhbərliyi ilə  gənclər arasında siyasi-
təbliğat işi aparmaqla onlarda milli şüurun oyanmasına xidmət gös-
tərmişdi. 
1978-ci ilin aprelində Azərbaycan SSR-in, mayında isə 
Naxçıvan MSSR-in yeni Konstitusiyası qəbul edildi. Azərbaycan 
SSR Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili olması öz ək-
sini tapdı. H.Əliyev 1982-ci ilin dekabrında Sov. İKP MK Siyasi 
Bürosuna üzv seçildi, SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini 
təyin edildi və bu imkanlardan da Azərbaycan%

---

 
288
Azərbaycan SSRİ-nin vahid neft kəmərinə qoşuldu. Bakıda “Ulduz” 
elektrik cihazqayırma, “Ozon”, Sumqayıtda məişət kompressorları 
zavodları istifadəyə verildi. 
Bakıda 2 evtikmə kombinatı, Sumqayıt və Mingəçevirdə ev-
tikmə zavodları, Sumqayıtda şüşə zavodu, Ələt ağac emalı kombi-
natı  və s. işə düşdü. 1971-ci ildə Naxçıvan MSSR-də Araz, 70-ci 
illərin ortalarında Tərtər, 1981-1984-cü illərdə  Şəmkir su-elektrik 
stansiyaları işə salındı. 
Respublikada kənd təsərrüfatının, pambıqçılığın, tərəvəzçili-
yin, tütünçülüyün, 70-ci illərin sonlarından isə həm də üzümçülüyün 
inkişafına diqqət artırılmışdı. Lakin 80-ci illərin II yarısında Sovet 
imperiyasında alkoqolizmə qarşı mübarizə komponiyası başlanan-
dan sonra 100 min ha çox üzümlük məhv edilmişdi. 
70-ci illərdə Bakıda Dəniz vağzalı, indiki H.Əliyev adına 
Respublika sarayı, “Moskva” mehmanxanası, 80-ci illərdə Gülüstan 
sarayı, yeni zoopark, örtülü idman kompleksi tikilmişdi. 1990-cı 
ildə əhaliyə 18 metro stansiyası xidmət göstərirdi (12, s. 211). 1971-
ci ilin sentyabrında Kür su kəməri işə salınmış, Kür suyu Bakıya 
gətirilmişdi. 1982-ci ildə Sabirabadda iri su təchizatı kompleksi isti-
fadəyə verildi. 1990-cı ildə Respublikada 150-ə qədər telestansiya, 
846 xəstəxana fəaliyyət göstərirdi. 
90-cı iilərin əvvəllərində Azərbaycanda 17 ali, 77 orta ixtisas 
məktəbi var idi. 1970-1982-ci illərdə SSRİ-nin ən mühüm ali mək-
təblərində 17 mindən çox azərbaycanlı mütəxəssis hazırlanmışdı. 
1990-cı ildə 4500-dən artıq ümumtəhsil məktəbi, 182 texniki-peşə 
məktəbi var idi. 1971-ci ildə C.Naxçıvanski adına Respublika orta 
ixtisaslaşdırılmış internat məktəbi açıldı. 
1990-cı ildə respublikada 23 mindən çox elmi işçi çalışırdı. 
1987-ci ildə Bakıda Kosmik Tədqiqatlar Elmi İstehsalat Birliyi fə-
aliyyətə başladı. Lakin elmlərin, xüsusən ictimai elmlərin inkişafına 
kommunist ideologiyasının güclü təzyiqi ləngidici təsir göstərirdi. 
1990-cı ildə 168 qəzet, 91 jurnal çap olunurdu. 
 

---