Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Strateji tərəfdaş
- 1997-ci ildə Afinada İran, Yunanıstan və Ermənistan arasında «Qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq haqda» memorandum imzalanıb
596
- Dünya birliyinin aqressiv separatizm probleminə diqqətinin artırılmasına və dövlətlərin sərhəd toxunulmazlığı prinsipinin bərpasına nail olmaq; - Müxtəlif güc mərkəzlərinin geosiyasi maraqlarının kəsişdiyi Qafqazda bütün maraqlı tərəflər üçün cəlbedici faktora çevrilmək, güc mərkəzlərinin geosiyasi ziddiyyətlərindən istifadə edərək öz dövlətini möhkəmləndirmək; - Ərazilərdəki etnik münaqişələri dinc yolla həll etmək, ərazi bütövlüklərini bərpa etmək; - Rusiyadan asılılığı azaltmaq üçün Qərbin siyasi və iqtisadi strukturlarına inteqrasiyaya üstünlük vermək; - Neft
və qaz yataqları ilə zəngin olan regionda əsas tranzit ölkəyə çevrilmək, birgə enerji və nəqliyyat layihələrində iştirak edərək Qərbə çıxış üçün alternativ yollar tapmaq və s. Lakin
məqsədlər eyni olsa da, ölkələrdəki şərait, ictimai-siyasi və iqtisadi vəziyyət fərqlidir. Azərbaycandan fərqli olaraq, Gürcüstan təbii ehtiyatlara malik deyil və Rusiyadan daha çox asılıdır. Bu isə Azərbaycanın Gürcüstan üçün strateji əhəmiyyətini bir qədər də artırır. Çünki yaranmış vəziyyətdə Gürcüstanın əsas ümidi ölkənin coğrafi vəziyyəti və tranzit imkanlarından maksimum bəhrələnməkdir ki, bu da Azərbaycanla əməkdaşlıq etmədən qeyri-mümkündür.
2005-ci ilin iyulunda Gürcüstan parlamenti ölkənin Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasını qəbul edib. Ölkənin milli maraqları, xarici siyasətin prioritetləri və digər dəyərləri əks etdirən sənədə görə, Gürcüstanın xarici siyasi tərəfdaşlığının prioritetləri aşağıdakı kimi qeyd olunub:
1. Strateji tərəfdaş – ABŞ, Ukrayna, Türkiyə və Azərbaycan 2. Tərəfdaş – Rusiya 3. Praqmatik əməkdaşlıq – Ermənistan Konsepsiyadan da göründüyü kimi, Azərbaycan Gürcüstanın 4 əsas strateji tərəfdaşından biridir.
Bütün bunlar Bakı ilə Tbilisinin strateji tərəfdaşlığını şərtləndirən və iki ölkəni birləşdirən amillərdir. Amma bir sıra prinsipial fərqlər də var və bu, ilk növbədə, özünü xarici siyasi kursda göstərir. Azərbaycan bölgədə marağı və nüfuzu olan bütün ölkələrlə dostluq və tərəfdaşlıq əlaqələri saxlamaqla bu prosesi ağrısız keçmək yolunu tutduğu halda, Gürcüstan rəhbərliyi yalnız Qərblə inteqrasiya kursunu dəstəkləyən dövlətlərlə
597
əməkdaşlığa üstünlük verir. Birtərəfli siyasət yeridən Gürcüstan bölgədəki əsas güc mərkəzlərindən olan Rusiya ilə münasibətlərdə ciddi gərginlik yaşayır və bu, regionda təhlükəsizlik üçün ciddi problemlər yarada bilər. Çünki Gürcüstanın regional təhlükəsizlik proseslərində Rusiyanın kənarda qalmasına yönəlmiş siyasəti, nəticə etibarilə iki ölkə arasında münasibətləri daha da gərginləşdirə bilər. Bu zaman isə Rusiyada məskunlaşmış yüz minlərlə gürcünün mümkün deportasiyası, Cənubi Osetiya və Abxaziyadakı dondurulmuş, Cavaxetiyada isə potensial münaqişələrin qabardılmasının şahidi ola bilərik. Gürcüstandan fərqli olaraq, Rusiya ilə münasibətlərində problemi olmayan Ermənistan Cənubi Qafqazda formal təhlükəsizlik siyasəti yürüdür. Əslində, onun bütün məsələlərə yanaşması digər bölgə ölkələrindən geridə qalmamaq üçün təbliğat xarakteri daşıyan “müstəqil dövlət” imitasiyasından başqa bir şey deyil. Rusiyanın hərbi qüvvələrini öz ərazisində yerləşdirən, onun yaratdığı Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi təşkilatının tələblərindən çıxa bilməyən Ermənistanın müstəqil təhlükəsizlik siyasəti yürütməsi, sadəcə olaraq, mümkün deyil.
Rəsmi İrəvan ABŞ və Avropa İttifaqının regiondakı proseslərdə iştirakını məqbul saysa da, bu güc mərkəzlərinə regional dövlətlərlə eyni statusun verilməsinin əleyhinədir. İranın təklif etdiyi 3+3 formuluna cavab olaraq, rəsmi İrəvan alternativ təklif – «3+3+2» formulunu irəli sürüb. Bu təklif 3 Cənubi Qafqaz ölkəsi+Türkiyə, Rusiya,
və Avropa İttifaqı regiondakı dövlətlərlə eyni statusda yox, daha çox, köməkçi elementlər kimi göstərilib. Ermənistanın bu mövqeyi izah olunandır. Artıq qeyd edildiyi kimi, bu ölkənin geosiyasi maraqları, təhlükəsizliyi və iqtisadi vəziyyəti yalnız bir dövlətdən – Rusiya Federasiyasından asılıdır. İki ölkə arasında hərbi, siyasi və iqtisadi əlaqələr kifayət qədər möhkəmdir. İndiyədək ölkələr arasında 160-dan çox beynəlxalq hüquqi sənəd imzalanıb. Bunların arasında bəziləri strateji əhəmiyyət daşıyır və Ermənistanın Rusiyadan tam asılılığını rəsmən təsdiqləyir. 1997-ci il avqustun 29-da imzalanmış “Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqda” müqavilə, 2001-ci il sentyabrın 15-də imzalanmış “2010-cu ilədək uzunmüddətli iqtisadi əməkdaşlığa dair” müqavilə, XXI əsrdə Rusiya ilə Ermənistan arasında müttəfiqliyə dair bəyannamə və digər sənədlər Ermənistanın Rusiyadan siyasi, hərbi və iqtisadi cəhətdən tam asılılığını sübut edir. Rusiya
Ermənistanı özünün Cənubi Qafqazdakı yeganə etibarlı strateji müttəfiqi (forpostu) hesab edir. Ermənistanın geostrateji mövqeyi, işğalçılıq siyasəti və iqtisadi 598
potensialının səviyyəsi bu ölkənin regiondakı proseslərdə müstəqil iştirakını istisna edir və Rusiya ilə eyni mövqedən çıxış etməyə vadar edir. Bu gün Ermənistan Rusiyanı öz müstəqilliyinin və təhlükəsizliyinin yeganə qarantı hesab edir. Bu ölkə bütün sahələrdə, xüsusilə də hərbi sahədə Rusiyanın inhisarındadır. MDB Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsinin cənub istiqamətində əsas və yeganə tərəfdaşı funksiyasını icra edən Ermənistanın hava məkanını, İran və Türkiyə ilə sərhədini də rus hərbçiləri qoruyur. İki ölkə arasında hərbi müttəfiqliyin bünövrəsi 1992-ci il avqustun 21-də prezidentlər Boris Yeltsinlə Levon Ter-Petrosyanın imzaladığı Ermənistan ərazisindəki Rusiya Hərbi Qüvvələrinin hüquqi statusuna dair müqavilə ilə qoyulub. 1995-ci ilin martında isə prezidentlər Moskvada Ermənistan ərazisindəki hərbi bazaya dair 25 illik müqavilə imzalayıb. Sənəd Ermənistandakı 102-ci hərbi bazanın 2020-ci ilədək ölkə ərazisində qalmasını nəzərdə tutur. Bundan başqa, Rusiya-Ermənistan birgə hərbi qruplaşması yaradılıb, Ermənistan MDB-nin havadan vahid müdafiə sisteminə qoşulub, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsinin fəal üzvüdür, Rusiya Ermənistana silah və hərbi texnikanı güzəştli qiymətlə satır və s. Bütün bu faktlar regiondakı geosiyasi vəziyyəti gərginləşdirən, bölgədəki qüvvələr nisbətinin dəyişməsinə səbəb olan və Dağlıq Qarabağ probleminin həllinə mane olan amillərdir. Problemin həllinə mane olan digər amil Ermənistanın İranla münasibətləridir. Rusiya ilə Ermənistanın strateji müttəfiqliyini və Moskva-Tehran əlaqələrini nəzərə alsaq, söhbət artıq Rusiya-İran-Ermənistan xəttinin formalaşmasından gedir. Xarici ekspertlər hesab edirlər ki, bu gün artıq bu “üçlər” bloku de-fakto mövcuddur. Üstəlik, İran öz geosiyasi maraqları naminə irəli sürdüyü əsas prinsipdən – regiondan kənar dövlətlərin bölgədəki proseslərə müdaxiləsinin yolverilməzliyi prinsipindən də imtina etməyə və bu bloka daha bir üzv “qəbul etməyə” hazırdır. Buna bariz nümunə İranla Ermənistanın Yunanıstanın regionda aktivləşməsinə yönəlmiş addımlarını göstərmək olar. 1997-ci ildə Afinada İran, Yunanıstan və Ermənistan arasında «Qarşılıqlı
Afinanın regionda aktivliyi hiss olunmur və sözügedən sənəd bölgədə qüvvələr nisbəti və geosiyasi vəziyyəti dəyişməyib. Üstəlik, son illər Yunanıstan-Türkiyə münasibətlərində gərginliyin nisbətən aradan qalxması da nəzərdən qaçmamalıdır. Amma hər halda, bu sənəd gələcəkdə yarana biləcək müəyyən tendensiyanın göstəricisidir.
İran, Rusiya və Ermənistanın müttəfiqliyini şərtləndirən daha bir amil Türkiyə faktorudur. Türkiyə ilə tarixi ədavəti olan hər 3 dövlət Ankaranın bölgədə Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|