Microsoft Word b vahabzade 11. 12. 2014. doc
Yüklə 0,65 Mb.
|
BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN PEDAQOJİ GÖRÜŞLƏRİ ––– 69 ––– birində (IX sinifdə) ədəbiyyat dərsinə qulaq asmışdır. Mövzu Zakirin həyatı ilə bağlı olmuşdur. Bu mövzunu şagirdlər elə cansız danışırlarmış ki, elə bil qrammafon danışır. Bəxtiyar Vahabzadə onu da qeyd edirdi ki, şagird mövzunu kitabdan əzbərləyib danışır, lakin danışdıq- larından sual verdikdə cavab verə bilmirdi. Deməli, şagird mövzunu mənimsəməmiş, başa düşməmişdir. Belə şagirdlər indi də az deyil, onlar kitabın əsiri olmaqla əzbərçiliyə üstünlük verir, lakin mövzunun mahiyyətinə, məzmununa vara bilmirlər. Bəxtiyar Vahabzadə Ağdam rayonunda (IX sinifdə) ədəbiyyat dərsini dinlədikdən sonra öz təəssüratını belə bölüşürdü: “Doğrusu, sinifdən çox bədbin çıxdım. Şa- girdlər Zakirin həyatını danışırdılar. Lakin necə? Şagird danışdıqca adama elə gəlirdi ki, canlı insan deyil, qrammafon danışır. Şagirdlər dediklərini hiss etmir, əz- bərlədiklərini tutuquşu kimi söyləyirlər. Burada çox qəribə bir əhvalatın da şahidi oldum. Müəllim kitab cümlələrini eyni ilə əzbər deyən şagirdi saxlayıb, ona belə bir sual verdi: - Zakir M.F.Axundova nə yazmışdı? Şagird nə qədər düşündüsə cavab verə bilmədi. Müəllim uşağa davam etməsini tapşırdı. Şagird yenə də eyni qayda ilə cümlə-cümlə kitabda yazılanları təkrar etdi. Nəhayət, Zakirin M.F.Axundova yazdığı məktubdan da danışdı. Çox qəribədir. Bəs nə üçün sual veriləndə uşaq buna cavab verə bilmədi?!” 1 Bəxtiyar Vahabzadə sonra öz sualına cavab axtarır və verdiyi cavab da çox dəqiq olur. Ona görə ki, onun özü də ali təhsil müəssisəsində uzun müddət Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini tədris et-
1 Ədəbiyyatın tədrisinə dair. – Bəxtiyar Vahabzadə. Sənətkar və zaman. Bakı, Gənclik, 1976, s. 191 BULUDXAN XƏLİLOV ––– 70 ––– mişdir. Həm də təcrübə öz sözünü deyir. Bəxtiyar müəllimin də müəllimlik təcrübəsi onu deyir ki, əzbər- çilik şagirdi kitabdan asılı saxlamaqla yanaşı, şagirdin müstəqilliyini də əlindən alır. Ədəbiyyat müəllimləri şa- girdlərin əzbərçiliyinin qarşısını almaq üçün hər sözün, ifadənin, kəlmənin mənasını öyrətməyə çalışmalıdırlar. Xüsusilə çətin sözlərin lüğətini şagirdlərə tərtib etdir- məli və şagirdlərin bu yolla fəallığına nail olmalıdırlar. Əksər vaxtlar ədəbi-bədii əsərlərdəki mənası şagird üçün anlaşıqlı olmayan sözlər izah olunmur, həmin söz- lərin mətndəki mövqeyi və rolu izah olunmur. Son dövr- lərdə klassik ədəbiyyatın tədrisində bu cür yanaşmalar, demək olar ki, unudulubdur. Təcrübə onu göstərir ki, kortəbii şəkildə əzbərlənmiş şeir parçası, ya da ki içərisindəki çətin sözlər izah olunmamış bədii mətnlər şagirdlər tərəfindən tez bir zamanda unudulur. Çünki kortəbii və şüursuzluqla əzbərlənmiş şeir parçalarının, məna və məzmunu tam anlaşılmamış bədii mətnlərin içərisindən suallar verildikdə şagird cavab verə bilmir. Bu mənada “Bəs nə üçün sual veriləndə uşaq buna cavab verə bilmədi?! Sualına Bəxtiyar Vahabzadə belə bir aydınlıq gətirirdi: “Demək, əgər şagird öz dediklərini başa düşsəydi, əzbərləməsəydi, müəllimin sualına cavab verə bilərdi. Əzbərçilik bizim şagirdlərimizi şüursuz- luğa, fikirsizliyə gətirib çıxarır, bu isə çox qorxulu haldır. Ədəbiyyat müəllimlərimizin birinci vəzifəsi əzbərçiliyə qarşı mübarizə olmalıdır” 1 .
nə tez yol tapır. Standart cümlələr, quru, rəsmi sözlər,
1 Ədəbiyyatın tədrisinə dair. – Bəxtiyar Vahabzadə. Sənətkar və zaman. Bakı, Gənclik, 1976, s. 191-192 BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN PEDAQOJİ GÖRÜŞLƏRİ ––– 71 ––– ifadələr hər bir dinləyiciyə yorucu gəlir. Ona görə də in- san öz nitqini canlı və diri etməlidir. Müəllim olan kəsdə bu keyfiyyət daha yüksək səviyyədə özünü gös- tərməlidir. Bəxtiyar Vahabzadə təcrübəli bir müəllim kimi müəllimin nitqinə, izahına, davranışına, şagirddə fənnə və mövzuya məhəbbət yaratmasına tələbkarlıqla yana- şırdı. O qeyd edirdi ki, ədəbiyyat müəllimi Qasım bəy Zakirin lirikasını tədris edirdi. Ancaq müəllimin danışı- ğında Zakir şeirinə məhəbbət hiss olunmurdu. O, müəl- limin dilinə və işlətdiyi ifadələrə biganə qalmadan ya- zırdı: “Müəllimin dilində də quru kitab cümlələri, rəsmi ibarələr bol-bol idi (“ifşa etmişdir”, “zəmanəsini satira atəşinə tutmuşdur”, “öz əksini tapmışdı”, “ifadə etmiş- dir” və s. kimi). Ədəbiyyat müəllimləri birdəfəlik başa düşməlidirlər ki, cansız, standart, quru, rəsmi ifadə tərz- ləri, oynaq təbiətə malik olan, varlığı həyat eşqi ilə çır- pınan aşıqların beynini yorur. Onlara canlı həyat və can- lı dil lazımdır!” 1 O, mövzunun tədrisi ilə bağlı müəlli- min qabaqcadan görəcəyi işləri də bir metodist kimi sa- dalayırdı. Düzgün hesab edirdi ki, müəllimin özü ma- hiyyəti dərk etməyibsə, şagirdi necə başa sala bilər? İkinci bir tərəfdən sənətini və tədris etdiyi mövzuları sevməyən, məhəbbətlə yanaşmayan müəllim şagirddə də məhəbbət yarada bilməz. O, tədris zamanı müxtəlif yollardan istifadəni məqbul sayırdı. Məsələn, o yazırdı: “Məlumdur ki, hələ ibtidai məktəbdə ən adi riyazi məsə- lələri uşaqlara əyanilik prinsipi ilə öyrədirlər. “İkinin üs- tünə iki gələndə dörd eylər” ifadəsi ayrılıqda mücərrəd-
1 Ədəbiyyatın tədrisinə dair. – Bəxtiyar Vahabzadə. Sənətkar və zaman. Bakı, Gənclik, 1976, s. 192 Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|