Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
160 Arizin gül-gül edibdir meyi-gülgun tabi, Vəh ki, bir güldən açılmış neçə gülzar sana. Bağə seyr et bu ruxi-ləl ilə kim qönçəvü gül, Göstərə xuni-dilü dideyi-xunbar sana. Der idim qamətinə sərv, vəli, özgə imiş, Hərəkatü rəvişü işvəvü rəftar sana. 1
Göründüyü kimi, şair on beytlik qəzəlin altı beytində bahariyyədən istifadə etmişdir. Lakin burada təsvir və tərən- nüm olunan bahariyyə natamam səciyyəlidir. Daha doğrusu, bahariyyələrin yuxarıda təsnif etdiyimiz birinci bölgüsünə uyğun gəlir. Çünki burada bahar anlamından daha çox konkret obyektə müraciət və onun lirik tərənnümü var. Aşiq öz məşuqəsini tərənnüm etmək, tərifləmək üçün onu baharla müqayisə edir. Qəzəlin ilk beytində aşiq öz sevgilisini baharda açılan təzə gülə bənzədir. Düzdür, o, sevdiyi məşuqədən narazıdır, onu "hali-dili-zar", yəni həmişə ağlayan, inildəyən, ah-nalə edib sızıldayan görübdür. Bununla belə, Füzuli qəzəlin belə bir şikayət və qəmlə dolu olan məzmununa sanki bahar donu geyindirmiş, bahar əhvali-ruhiyyəsi vermiş və nikbinlik ya- ratmışdır. Burada bahar, təbiət təsvirləri əsas fon yox, gözə- lin tərənnümü üçün bir vasitədir. Şair, qəzəlin üçüncü beytində bahar təsvirlərindən isti- fadə etməklə maraqlı istiarə - metafora yaratmışdır. Yəni
1 М.Фцзули. Сечилмиш ясярляри, Бакы, "Шярг-Гярб" няшриййаты, 1992, сящ.29.
161 məşuqənin - "nərgisi-məstin" surəti qədəhdəki gül rəngli meydə yox, aşiqin qədəh kimi açan gözlərindədir. Füzuli dördüncü beytdə bahara aid olan "gül-gül", "me- yi-gülgun", "bir güldən açılmış neçə gülzar" ifadələri ilə məşuqənin üz-gözündə bahar təravəti olduğunu söyləyir, ma- raqlı bənzətmə və müqayisə verir. "Arizin gül-gül edibdir meyi-gülgün tabi" - deyəndə məşuqənin yanaqlarının gül rəngli meyin təsirindən gül kimi qızardığını söyləyir. "Bir güldən açılmış neçə gülzar sana" dedikdə isə şair aşiqin sevgilisinin eşq meyinin təcirindən qı- zarıb gül kimi olmuş üz-gözünü baharda açılmış gül diyarı ilə müqayisə edir. Bizə belə gəlir ki, şair eşq meyindən yanaqları qızaran məşuqənin ilk məhəbbətini göstərmək istəmişdir. Daha doğ- rusu, məşuqə ilk məhəbbətin meyindən "dadıb" onun yəqinli- yini bilən kimi utancaqlıq hissi keçirir, qızarır, lal duyğular həqiqi məhəbbətin təsiri ilə oyanmağa başlayır. Prof. Əlyar Sfərlinin dediyi kimi: "Sevgilinin gözəlliyi Füzuli qəzəllərin- də hüdudsuzdur. Bu gözəllik insanı heyrətə salır, lal edir, fə- ləkləri yandıran ahlar çəkməyə, bahar yağışları kimi gözün- dən yaşlar axıtmağa... səbəb olur". 1
lin üzünü və dodaqlarını "qönçəvü gülə", qamətini sərvə bən- zətmişdir. Bu beytdən çıxan nəticə budur ki, gözəlin dodaq- ları bağda açılan gülün qönçəsi, qəddi-qaməti isə sərv ağacı- na bənzəyir. Lakin şair aşiqin məşuqəsini bahar təravəti ilə nə qədər bəzəsə də, onu dilə tutsa da, gözəl də asanlıqla yola gəlmir. Bir sözlə, aşiqin nəzərində güllü-çiçəkli bahar fəslinə
1 Я.Сяфярли, Х.Йусифов. Гядим вя орта ясрляр Азярбайъан ядябий- йаты, Бакы, "Маариф" няшриййаты, 1982, сящ.226.
162 bənzəyən məşuqə öz aşiqinin dilindən söylənənləri "kompli- ment" kimi qəbul edir. Məşuqə ona görə aşiqinə əhəmiyyət vermir, "xuni-dilü", "dideyi-xunbar" olub, aşiqi ilə "hərəkatü rəvişü işvəvü rəftar" edir. Naz-qəmzə, şivə eləmək isə məşu- qənin çoxdankı adətidir. Qəzəlin ümumi mündəricəsində isə belə bir təzad və kontrast vardır. Üz-gözü gül kimi alışıb ya- nan, sərv boylu, dodaqları, "qönçəvü-gülə" bənzəyən məşu- qənin zahirində bahar təravəti hiss olunsa da, öz məhəbbəti yolunda əzab və iztirab çəkən aşiqin əhvali-ruhiyyəsində bu hiss olunmur. Füzulinin qəzəllərinin ayrı-ayrı beytlərində baharla bağlı bu cür təsvir və tərənnüm hisslərinə çox rast gəlmək olar:
Bu beytdə şair baharın təsviri ilə mükəmməl bənzətmə elementindən istifadə etmişdir. Burada şair az sözlə, sözün poetik məna yükündən sənətkarlıqla istifadə etməklə böyük məna ifadə edə bilmişdir. Yuxarıdakı beytdə "həvayi-rövze- yi-kuyin, bahari-gülşəni canım", "nihali-qamətin sərvim", "üzarın yasəmənimdir" ifadələri mükəmməl bənzətmədir. Aşiqin dilindən söylənilən qəzəlin bu beytində göstərilir ki, sevgilisinin evinin pəncərəsindən gələn hava aşiq üçün bahar çəmənliyinin, güllük və çiçəkliyin havası kimidir. Aşiqə də can verən, onu yaşamağa səsləyən elə budur. Aşiq üçün məşuqənin "nihali-qaməti", yəni cavan qaməti sərvə bənzə- yir, üzarı-yanaqları isə ətirli yasəməndir. Göründüyü kimi,
1 М.Фцзули. Сечилмиш ясярляри, Бакы, "Шярг-Гярб" няшриййаты, 1992, сящ.58.
163 şair bir beytdə bahar fəsli haqqında xeyli geniş təsəvvür ya- ratmışdır. Füzulinin şeirlərində rast gəldiyimiz baharla bağlı işlə- dilən xitablar gözələ olunan müraciətlərdir. Bahar anlayışı şairin yaradıcılığında həqiqi eşq, məhəbbət, gözəllik anlayış- ları ilə eynidir. Görəsən, şairin bahara, oyanmış, gül-çiçək açmış təbiətə bu qədər intensiv müraciət etməsinin sirri nə- dir? Məlum olur ki, bahar dahi şair üçün həyatdır, svegidir, ilham mənbəyidir: Demiş hər qönçəyə aşiqliyim razın səba derlər, El ağzın tutmaq olmaz, qorxuram, ey gül, sana derlər. 1
Şair burada türkdilli xalqların şifahi təfəkküründə məş- hur olan "El ağzını tutmaq olmaz", "El ağzı, fal ağzı" aforiz- mi və bahara aid qurduğu istiarə ilə maraqlı bədii paralel yaratmışdır: səhər yeli baharda qönçələrin açılması xəbərini verdiyi kimi, el ağzını tutmaq olmaz və o da bahar fəslində baş qaldıran aşiqin məhəbbət sirrini bütün aləmə açır. Füzulinin bahariyyə üslubunda yazılmış maraqlı əsərlə- rindən biri də "Hansı gülşən gülbüni sərvi-xuramanınca var?" qəzəlidir. Qəzəldə baharın təsviri ilə məşuqənin tərən- nümü vəhdət təşkil edir.
1 М.Фцзули. Сечилмиш ясярляри, Бакы, "Шярг-Гярб" няшриййаты, 1992, сящ.59. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|