Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
164 Hansı bağın var bir nəxli, qədin tək barvər, Hansı nəxlin hasili sibi-zənəxdanınca var? Hansı gülşən bülbülün derlər, Füzuli, sən kimi, Hansı bülbülün sürudu ahü əfğanınca var? 1
1 Йеня орада, сящ.61.
165 Sırf məhəbbət mövzusundan bəhs olunan bu qəzəlin bədii ruhuna elə bil bahar təravəti çilənmişdir. Bu qəzəldə həqiqi gözəl, həqiqi bir məhəbbət var. Bu qəzəldə bahar nu- ru, bahar ətri, bahar nəfəsi var, məhəbbət və baharın qovuşu- ğu, onun poetik həlli var. Burada məhəbbət həyatdır, bahar isə bu məhəbbətin ilham və enerji mənbəyidir. Bahar donu geyindirilmiş bu qəzəlin bədii qayəsi, ideya-məzmunu ritorik suallarla açıqlanır. Aşiqin dilindən deyilən bu qəzəlin birinci beytində o nə istəyir? İstəyir ki, qoyduğu bu suallara cavab alsın. Lakin bu ritorik sualların cavabı yoxdur, lakin aşiqin narahatlığına, onun iztirablarına son qoyulacaq cavab şeirin bədii qayəsidir. Bahar gözəllikdir, hər yer güllük, çiçəklikdir, lakin heç bir güllük və çiçəkliyin lirik qəhrəmanın sevgilisinə oxşar nazlı-nazlı yeriyən xuraman gözəli yoxdur. Hansı gülün yeni açılmış qönçəsini məşuqəsinin açılmış dodaqları ilə müqayisə etmək olar? Qəzəlin ikinci beytində gözəlin hüsnü gül bağında açılan bir gülə bənzədilir. Sevgilinin inci saçan dil-dodaqları gülə, gül yarpaqlarına oxşadılır. Lakin bu zaman üstünlük gözələ verilir. Qəzəlin üçüncü beytində şair gözəli bağda çoxlu meyvə gətirən xurma ağacı ilə müqayisə edir. Lakin heç bir xurma ağacının barı öz formasına görə məşuqənin çənəsindəki çuxura-zənəxdana bənzəməz. Qəzəlin son beytindən çıxan nəticə də maraqlıdır: bu beytdə şair-aşiq özünə müraciət edir ki, bəs hansı "gülşən bülbülün" nəğmə oxuması aşiqin ah-naləsinə oxşar. Son beytə qədər bütün beytlərdə aşiq üstünlüyü öz sevgilisinə verir. Belə gözələ vurulan, ona söz düzüb-qoşan, onun yolunda narahat olan, ah-nalə qoparan aşiq özünü baharda
166 oxuyan bülbüllə müqayisə edir. Sən demə, aşiq belə bənzərsiz, bahar qədər gözəl və təravətli məşuqə üçün ah- əfğan etmir, bülbül kimi oxuyur. Göründüyü kimi, burada hər şey yenidir, orijinaldır. Aşiq-məşuq münasibətləri, lirik-intim hisslər bahar fonunda, təbiət təsvirləri kontekstində həll olunur. Füzulinin qəzəllərində aşiqin öz sevgilisini gülə, sərvə bənzətməsi, onun hüsnünə bahar donu geyindirməsi halları çoxdur. Yəqin bahar elementlərindən, peyzaj təsvirlərindən istifadə etməklə şair bu fəslin məhəbbət, sevgi dövranı olduğuna işarə etmişdir. Baharda təbiət oyanıb, hər yer gül- çiçək açan kimi aşiqin də qəlbində sevgi hissi oyanır, onun məşuqəsi ilə məhəbbəti gül açır, daha konkret desək, lirik qəhrəmanın qəlbində bahar fəsli var. Aşiq oldum yenə bir tazə güli-rənayə, Ki, salır al ilə dəm məni yüz qovğayə. 1
Yaxud da: Ey gül, nə əcəb silsileyi-mişki-tərin var, Vey sərv, nə xoş can alıcı işvələrin var. 2
Füzulinin qəzəllərində bu cür istiarələrlə yaradılan portret səciyyəli bahariyyələrə çox rast gəlmək olar. Birinci beytdə aşiq öz sevgilisini "tazə güli-rənayə, - yəni yeni gül açan, gözəl rahiyəli bir gülə bənzədir. Aşiq isə bülbül olub bu gülün üstündə öz nəğməsini deyə bilmir, hər an dərd
1 Щикмят хязиняси (Гядим Азярбайъан ядябиййаты мцнтяхябаты). Тяртибчиляр: Я.Сяфярли, Х.Йусифов, Бакы, "Маариф" няшриййаты, 1992, сящ.378. 2 Йеня орада, сящ.383.
167 çəkir, iztirab çəkir, onun ucbatından "yüz qovğayə" düşür. İkinci beytdə də aşiq məşuqəni güllə, sərv ilə müqayisə edir. Burada məşuqə "mişki-tərə" - təzə gül açıb ətir verən gülə bənzədilir. Lakin sərv boylu bu gözəlin də "can alıcı" işvələri var və bu ona artıq iztirab gətirir. Romantik peyzajın ədəbiyyatda rolu və əhəmiyyətin- dən bəhs edən ədəbiyyatşünas N.Muradəliyevanın fikrincə, romantik peyzaj lövhələri bədii əsərdə həmişə fəal, psixoloji və emosional təsir oyadır. Peyzaj-lövhələr yalnız qəhrəman- ların həyatı, daxili hissləri, əhvali-ruhiyyələri ilə birlikdə verilir. Daha doğrusu, peyzaj-lövhələr qəhrəmanın psixoloji qəlb aləmini açmaq üçün bir bədii-estetik vasitə rolunu oynayır. 1
Buradan göründüyü kimi, yuxarıda etdiyimiz bölgüyə əsasən bahariyyələrin birinci və ikinci bölgüsü lirik qəhrəmanın obrazını yaratmaq, onu vəsf etmək, daxili- mənəvi və psixoloji əhvali-ruhiyyəsini açmaq məqsədilə işlədilir. Füzulinin bir sıra qəzəlləri sırf bahariyyə üslubunda qələmə alınmışdır. Şairin "Seyr qıl gör kim, gülüstanın nə abü-tabı var" adlı qəzəli bu baxımdan parlaq nümunədir. Bahar əhvali- ruhiyyəsi bu qəzəlin bədii ruhundadır. Baharın tərənnümü, lirik qəhrəmanların davranış və hərəkətlərindəki nikbinlik diqqəti xüsusilə cəlb edir:
1 Н.Мурадялийева. Ядябиййатда романтик пейзаж, Бакы, Йазычы, 1991, сящ.131 (рус дилиндя). Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|