Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
168 Anlamış guya ki, sünbül kakilinin tabı var.
169 Rahət üçün fərş salmış səbzeyi-tər gülşənə, Nərgisin görmüş gözün məxmur, sanmış xabı var. Bulunur hər dərdə istərsən gülüstanda dəva, Həqqəsində qönçənin guya şəfa cüllabı var. Güldü gül, açıldı nərgis, lalə doldu, jalədən, Ey xoş ol kim, işrətü eyş etməyə əsbabı var. Qalib olmuş xəlqə zövqi-seyri-gülşən, guyiya, Çəkməyə xəlqi bənəfşə zülfünün qüllabı var. Gər Füzuli meyli-gülzar etsə fəsli-gül nola, Ey üçün xunabeyi-dildən şərabi-nabı var. 1
Bu qəzəl bizim Şərq ədəbiyyatı üçün səciyyəvi olan sırf klassik bahariyyədir. Qəzəlin ümumi bədii ruhunda bahar fəslinin sözlə çəkilmiş rəsmi var. Burada baharın təbiət mənzərəsini çəkən ən mahir tablo ustası-rəssam rəng çalar- larından necə uyarlı istifadə edərdisə, Füzuli də sözün məna çalarından, sözün bədii tutumundan o cür sənətkarlıqla istifadə etmişdir. Qəzəldə baharın sözlə bədii ifadəsi, bədii rəsmi var. Burada söz-sözə bağlanmışdır. Sözlərin deyili- şində, misraların axarında təbiət gülür, həyat gülür və lirik qəhrəmanların lirik-intim məhəbbət hisslərinin oyanması üçün meydan açılır. Qəzəlin 1-ci beytinə nəzər salaq: bahardır, seyr qıl, tamaşa elə gör ki, gülüstanın nə gözəl təravəti var. "Güli- sirab" ifadəsi ilə şair bahar yağışlarına işarə etmişdir. Bahar fəslində gülün həm yarpaqlarının üstü, həm də açmış
1 М.Фцзули. Сечилмиш ясярляри, 1992, сящ.71.
170 qönçələrinin ağzında su yığılır. Şair bu təbii hadisəyə assosiativ bədii don geydirir. Demək olar ki, qəzəlin bütün beytlərində belə ruh hakimdir. Şeirdə baharın gəlişini elə bil xalq da öz qalibiyyəti kimi qeyd edir. Belə xoş dövranda eyş- işrət keçirməyin bir "əsbabı" vardır. Bəs görəsən, lirik qəhrəman-şairin özü nə üçün kədərlidir? Nə üçün o, tökdüyü göz yaşını özü üçün "eyş etməyə" xalis, saf şərab hesab edir? Bahar fəslində hamı kimi, bütün sevgililər kimi, şair də öz məşuqəsinə qovuşar. Bahariyyədən çıxan nəticə, nikbin ruh, ideya-bədii qayə bundan ibarətdir. Şair bu bədii qayəni vermək üçün real həyatda bahar fəslindən, bədii-estetik anlamda bahariyyədən istifadə etmişdir. Şairin aşağıda təqdim etdiyimiz beytini prof. Samət Əlizadə çox maraqlı şəkildə belə təhlil və izah etmişdir: Rüxun görgəc olur suzi-dəruni dərdi-dil hasil Bahar əyyamı sıçrar bərqi-rəx-şəndə, səhab oynar.
Açılışı: Üzünü gördükdə dərin yanğı və ürəyin dərdi hasil olur, - bahar günlərində parlaq şimşək sıçrar, buludlar oynayar. Beyt təşbehlər silsiləsi üzərində qurulmuş, insan və təbiət qarşı-qarşıya qoyulmuşdur: gözəlin üzünün görün- məsi,- baharın gəlişi: sinədəki yanğı-çaxan şimşək; ürəyin dərdi-buludlar. Sevgilisinin üzünü gördükdə aşiq üçün bahar gəlir; lakin bu onun öz baharıdır; köksü od tutub yanır, qəlbini qəm-qüssə buludları bürüyür... 1
"Bağə gir bülbülə ərzi-güli-rüxsar eylə" misraları ilə
1 C.Ялизадя. Шащ бейтляр, Азярбайъан Дювлят няшриййаты, Бакы, 1995, сящ.80.
171 başlanan qəzəllərində də bahariyyədən sənətkarlıqla istifadə etmişdir. Qeyd etdiyimiz kimi, Füzulinin bir sıra qəzəllərində bahariyyələr bədii zaman bildirmək məsqsədilə qələmə alınmışdır. Şairin farsca yazdığı "Bahar əyyamıdır gəlməz nədəndir şurə bülbüllər" qəzəli bu baxımdan səciyyəvidir:
Bahariyyə formasında yazılmış bu qəzəl şairin başqa bahariyyələri ilə müqayisə edilərsə, burada Füzulinin bədii zaman yaratması aydın görünmüş olar. Bədii zaman və məkan yaratmaq da şairin yaradıcılığında bir məqsəddir. Bu ruhlu bahariyyələrdə şair çoxşaxəli məqsəd izləyir. Baharın poetik tərənnümünü verir, bahar atributları ilə insan atribut- larını eyniləşdirir. Bahar anlayışları ilə lirik qəhrəmanlara müraciət edir və müəyyən zaman çərçivəsində müxtəlif hadisələri bədii surətdə əks etdirir.
1 М.Фцзули.Сечилмиш ясярляри, Бакы, 1992. сящ.189.
172 M.Füzuli öz qəsidələrində də bahariyyələrdən mə- harətlə istifadə etmişdir. Şairin "Həva ərayiş-gülzarə oldu çəhragüşa, Bahar gülşənə geydirdi hilleyi-xəzra" beyti ilə başlanan, habelə "Bahar", "Gül" qəsidələri bahariyyələrin yüksək sənətkarlıqla yazılmış nümunələri baxımından diqqəti cəlb edir. Maraqlıdır ki, Füzulinin istər qəzəl, istərsə də qəsidə janrında yaratdığı bahariyyələrin əsasən çoxu rəməl bəhrində yazılmışdır. FAil Atün, FAil Atün, FAil Atün, FA iLün. "Rəməl" sözü ərəbcə dəvənin ləngərli yerişindən, ritm və ahəngindən götürülmüşdür. Əzəmət, vüqar ifadə edən rəməl bəhri buradan götürülmüşdür." 1
Füzulinin "Həva ərayisi-gülzarə oldu çöhrəgüşa" misrası ilə başlanan qəsidəsində bahariyyə ruhu çoxdur. Yəni burada həyat əsasən bahar fonunda təsvir və tərən-nüm olunur. Şairin "Bahar" və "Gül" qəsidələrində isə bahariyyə fonunda daha çox ictimai-fəlsəfi motiv verilmişdir. Təbiət və insan gözəlliyi bu qəsidələrin əsas ideyası və məzmununu təşkil edir. "Bahar" adlı məşhur qəsidəsində deyilir:
1 Мир Ъялал, П.Хялилов. Ядябиййатшцнаслыьын ясаслары, "Маа- риф" няшриййаты, Бакы, 1988. сящ.113.
173 Fəsli-gül təbində əmniyyətdən olsaydı əsər, Qərqi-xuni-laləzar olmazdı tiği-kühsar... 1
Füzulinin "Leyli və Məcnun" poemasında da bahariy- yələrdən poetik sənətkarlıqla istifadə olunmuşdur. Lakin burada da şair bahariyyələrdən əvvəlcə epizodik şəkildə is- tifadə etmişdir. Çünki belə epizodlarda baharın geniş təbiət təsvirlərindən daha çox lirik qəhrəmanlara müraciət məqsədilə istifadə edilmişdir. "Leyli və Məcnun" poemasında "Bu sifəti - Məcnundur və ibtidai-möhnəti- füzundur" fəslində verilmiş bahariyyə bu baxımdan xarakterikdir: Bir dilbəri-sərvqəddü gülruy, Sərvi-xoşu gülrüxu səmənbuy Şiirin ləbi-mənşəi-lətafət, Rəna qədi-durduğu ilə afət... Şəhla gözü-nərgisi pürəfsun Ziba qaşı-nərgis üzrəgi nun Hüsni güli-laleyi-şəfəqfam, Zülfi xəmi-lalə üzrəgi lam... 2
Göründüyü kimi, burada bahara aid verilən anlayışlar və təbiət təsvirləri lirik qəhrəmanın tərənnümü üçün müqayisə ilə verilən portret-bahariyyədir. Çünki burada baharın elementləri vasitəsilə bahar fəsli yox, daha çox lirik qəhrəmanın özü dərk olunur: "Sərv boylu, gül üzlü bir dilbər, gül yanaqlı, yasəmən qoxulu qəşəng bir sərv... Şəhla gözü-
1 М.Фцзули. Сечилмиш ясярляри, Бакы, Йазычы, 1984, сящ.137. 2 М.Фцзули. Лейли вя Мяънун, Бакы, Эянълик, 1993, сящ.119. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|