Microsoft Word Bank Feal esas docx

 
23 
Həyat  sığorta  şirkətləri.  Həyat  sığortası  fondları  uzunmüddətli  və  sabit  olmasından  dolayı 
daha çox şirkətlərin səhmlərinə, ipotek kreditlərinə və dövlət istiqrazlarına yatırılır. Həyat sığortasının 
ə
sas  vəzifəsi  sığortaçını  ölüm  və  yaşama  risklərindən  qorumaqdır.  Sığortalı  üçün  ölüm  bilinməzdi: 
Həyat  sığortası  (polisi)  primləri  aşağıdakı  amillərə  diqqət  yetirməlidir:  sığortalanın  yaşı;  orta  ömür 
gözlənilişi; sığorta fondundan gözlənilən investisiya gəlirləri; şirkət xərcləri; uyğun bir mənfəət marjı. 
Həyat  sığorta  polisi  iki  tiplidir:  ömürlük  həyat  sığortası  və  müvəqqəti  həyat  sığortası  (həyat 
sığortasının müvəqqəti müddəti). 
   Lizinq. "Finans icarəçi", məlum bir müddət üçün icarələyən (lessor) və icarəçi (lessec) arasın-
da imzalanan, icarəçi tərəfindən seçilib, icarələyən tərəfindən satın alınan bir mülkiyyətini icarələyən-
də, malın istifadəsini müəyyən bir icarə haqqı ödəməsi qarşılığında icarəçidə buraxan bir kontarktdır. 
Dünyada lizinqə mövzu olan mallar:  avtomobillər; büro avadanlıqları və ya cihazları;  xəbərləş-
mə cihazları;  kənd təsərrüfatı alət və maşınları;  təyyarələr;  yol-inşaat maşınları; avtobuslar;  mətbəə 
avadanlıqları;  tibbi cihazlar; enerji təsisatı. 
Lizinq ölkədaxili icarə və beynəlxalq icarə olmaq üzrə ikiyə ayrılır. Lizinqin ölkədaxili və ya da 
beynəlxalq  olması,  icarələnən  malın  idxal  edilib-edilmədiyinə  görə  deyil,  sözləşməyə  tərəf  olanların, 
ölkə daxilində olub-olmadığına bağlıdır. Başqa bir sözlə, bir mal ölkə daxilində fəaliyyət göstərən lizinq 
ş
irkəti tərəfindən icarələnirsə, bu mal istər Türkiyədə istehsal edilsin, istərsə də idxal edilmiş olsun, bu 
ölkədaxili icarələmədir. Başqa bir tərəfdən, əgər icarə edən şirkət ölkə xaricində fəaliyyət göstərirsə və 
Azərbaycandakı bir lizinq şirkəti icarə işləmində vasitəçilik edirsə, beynəlxalq lizinqdən söz edilir.  
Beynəlxalq lizinqin inkişafında rol oynayan başlıca faktorlar aşağıdakılardır: 
1)  Təyyarə və gəmilərin satın alınınasının böyük investisiya tələb etməsi və şirkətlərin lizinq 
yolu ilə finansman yükünü həmin avadanlıqları çalışma ömrünə bölmək istəmələridir; 
2)  Ölkələr  ixracatlarını  inkişaf  etdirmək  üçün  beynəlxalq  finansal  icarələmə  metodundan 
istifadə  edirlər.  Məsələn,  1979-cu  ildə  yapon  hökuməti  tərəfindən  dəstəklənən  "Şamural  leasinq" 
proqramı  hazırlanmışdır.  Proqrama  görə,  yapon  finansal  lizinq  şirkətləri,  ABŞ  təyyarələrini  öncə 
satın almış sonra beynəlxalq sahədə icarələməklə, idxalatını artırmış və valyuta rezervlərini azalmış 
kimi  göstərmişlər.  Daha  sonra  valyuta  risklərini  azaltmaq  üçün  yapon  iyeni  üzərindən  daha  aşağı 
faizli  sözləşmələr  quraraq,  iyen  gəlirlərinin  özlərinə  qayıtmasına  nail  olmuşlar.  Bu  proqram, 
"Shogun Lease” olaraq tanınır. 
Faktorinq.  Faktorinq,  böyük  miqdarda  kreditli  satış  edən  şirkətlərin,  bu  satışlardan  alınan 
haqların  "Faktor  və  ya  Faktorinq  şirkəti"  adlandırılan  quruluşlar  tərəfındən  satın  alınması 
ə
məliyyatıdır.  Faktor  şirkətlərin  alacaq  hesablarının  satın  alınmasında  ixtisaslaşmış  finansal  bir 
qurumdur.  Faktorinq  qısamüddətli  satışlardan  alınan  haqların  faktorlara  satılması  ilə  şirkətlərə  fond 
saxlama imkanı veren bir finans texnikasıdır. Faktorinq əməliyyatı firma (müştəri), borclu və faktorinq 
ş
irkəti (faktor) olmaq üzrə üç tərəfdən ibarətdir: 
1. Firma (müştəri) faktorinq xidmətini tələb edən və kreditli satışlardan əldə edilənləri faktorinq 
ş
irkətinə dövr edən şirkətlərdir. 
2.    Faktorinq  şirkəti:  müştərinin  alacaqlarının  dövr  etdirərək  və  satın  alaraq,  qarşılığını  nağd 
şə
klində, alacaqlıya ödəyən şirkət və ya bu əməliyyatları yürüdən bankdır, 
3. Borclu  müştərinin alacaqlı olduğu fərdlər, şirkətlərdir.  
Forfatinq.  Forfatinq,  faktorinqdə  olduğu  kimi,  alacaq  hüquqlarının  üçüncü  şəxsə  dövr 
edilməsidir.  Forfatinq  metodu  ilə  ixracatın  80%  və  ya  90%-ə  kimi  hissəsi  finansə  edilir.  Çünki 
forfatinq  əməliyyatında  mal  dəyərinin  10%-i  və  ya  20%-ə  qədər  hissəsi  nağd  olaraq  ödənilir. 
Dünya miqyasında forfatinq əməliyyatı aparan 300-ə qədər bankыn 80-i Londondadır. Beynəlxalq 
bazarlarda  artan  rəqabət,  ixracatçıların  idxalatcılara  daha  uzunmüddətli  mal  satmalarına  səbəb 
olmuşdur. Bunun nəticəsində ixracatçıların, alacaqlarını almama riski, faiz və valyuta riski kimi 
ə
lavə  risklərlə  yüklənmələri  və  bu  risklərdən  qorunma  arzusu  forfatinq  finansman  texnikasın 
istifadəsinə yol açmışdır. 
Forfatinq əməliyyatında yer alan tərəflər aşağıdakılardır:  ixracatcı şirkət (forfaitist);  idxalatçı 
firma;  Forfait;  Qarantlı bank. 
Forfatinq prosesinin I mərhələsində ixracatçı ilə alıcı arasında satış sözləşməsi bağlanılır. II 
mərhələdə, forfaiter ixracatçıdan dəyərləndirmə ala bilmək üçün bəzi məlumat və sənədlər istəyir: 

---

 
24 
tələb  edilən  kreditin  həcmi,  müddəti,  valyuta  cinsi,  idxalatçının  adı,  ünvanı,  yerləşdiyi  ölkə, 
alacaqların  şəkli,  təminat  növü,  təminatı  verecək  olan  bankın  adı,  yerləşdiyi  ölkə,  sənədlərin 
məbləği, müddətləri, ödənəcəkləri yer, ixrac edilən malların cins və miqdarı, sənədlərin təslim tarixi 
və lazım olan digər sənədlər. 
Forfaitinq  əməliyyatında  ən  çox  istifadə  edilən  pullar  aşağıdakılardır;  ABŞ  dolları,  Avro  və 
sveçrə Frankı. Forfatinq əməliyyatında risk amilləri aşağıdakılardır:  ölkə riski;  siyasi risk;  transfer 
riski; valyuta riski;  ticari risk;  faiz riski. Forfaitinq ilə ixracatçı özünü bu risklərə qarşı qoruyur və 
müddətdən öncə finansman əldə edir. 
 
 
1.4.  F NANS BAZARI  
 
Fond təklif və tələbi arasındakı axınları nizamlayan hüquqi və idari qaydaların mövcud ol-
duğu və fond transfer əməliyyatlarının gerçəkləşdiyi bazarlara "Finans bazarları" adı verilmiş və  
finans bazarları tərkibinə pul və  kapital bazarları daxildir.  
Finans bazarlarını çeşidliyinə görə qruplaşdırmaq mümkündür: 
1)  bu  bazardan  faydalananlar  baxımından:  iqtisadi  cəhətdən  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  fond 
tələb  etmək  üzrə  şəxslər,  şirkətlər,  mərkəzi  hökümət,  bələdiyyə  idarələri,  xarici  sərmayədarlar 
kimi 5 çeşid yatırımçı gəlir. Şirkətlər kapital bazarına istiqraz və şirkətin səhmlərini satmaq üçün 
gəlirlər. Sərmayə bazarlarında ilk və  ya II əl kapital alqı satqıları ola bilir. Ümumiyyətlə, şirkət 
orta  müddətli  kreditlərini  bank  və  sığorta  şirkətlərindən  alırlar.  Dövlət  borcları  arasında  orta  və 
uzunmüddətli xəzinə istiqrazları (borcları) xüsusən önəmlidir. Bunlar açıq bazarda satılır.  
2) alətin tipi: borcа və ya kapitala görə, yəni istiqraz və səhm; 
3)  alətin  müddəti:  1gündən-1  ilədək  (qısamüddətli),  5-10  ilədək  (ortamüddətli)  və  daha 
uzunmüddətli alətlər; 
4)  mərkəzləşmə  dərəcəsi:  bəzi  bazarlar  regional,  bəziləri  ölkə  əhəmiyyətlidir.  Buraya 
ölkənin hər yerindən təklif və tələb gələ bilir; 
5)  I  və  II  bazarlar.  II  Bazardakı  əməliyyatların  çoxu  daha  öncə  bazara  çıxarılan  alətlərin 
investorlar tərəfindən alqı-satqısıdır, yeni fondlar saxlanması deyildir. Bunlara II işləmlər deyilir. 
Səhm və istiqraz bazarlara çıxarılarkən, bunlar ilk bazara gəlir və ilk satış orada aparılır. Bunları 
satın alanlar satmaq istədikləri zaman II bazara gəlirlər. 
Müddətindən asılı olaraq finans bazarı pul bazarı və sərmayə bazarı kimi iki yerə bölünür: 
1)  Pul  bazarı  qısa  fond  təklifləri  ilə  qısa  müddətə  olan  fond  tələblərinin  qarşılaşdığı  bir 
bazardır. Ümumiyyətlə, qısamüddətli fondlar hüquqi və fiziki şəxslərin dövriyyə vasitələrinə olan 
ehtiyacları üçün tələb olunur. 
2)  Kapital  bazarı    uzunmüddətli  fond  təklifləri  ilə  uzun  müddətə  olan  fond  tələblərinin 
qarşılaşdığı  bir  bazardır.  Burada  uzunınüddətli  fondlar  satılır  və  alınır.  Uzunmüddətli  fondlar 
sonradan hüquqi şəxslərin amortizasiya ayırmalan və mənfəətləri hesabınа ödənilir.  
Finans  alətləri  finans  bazarında  alqı-satqı  obyektidir.  Başqa  sözlə,  pul  vəsaiti  maliyyə 
alətləri  vasitəsilə  yığım  sahiblərindən  investora  ötürülür.  Finans  qurumları  isə  bu  prosesin 
vasitəçiləridir.  Onlar  pul  sahiblərindən  pulu  cəlb  edir  və  layihəçiyə  ötürür.  Başqa  sözlə  desək, 
finans qurumları finans bazarının iştirakçılarıdır. Finans bazarı əlavə pul vəsaitinə sahib olanlarla 
pula  ehtiyacı  olanlar  arasında  finans  alətləri  vasitəsi  və  finans  qurumlarının  iştirakı  ilə  əlaqə 
yaradan orqanizmdir. Finans alətlərinin alqı-satqısı zamanı bağlanan müqavilənin xarakterinə görə 
finans  bazarını  spot  və  forvard  bazarına  bölmək  olar.  Spot  bazarında  maliyyə  alətlərinin  alqı-
satqısı dərhal həyata keçirilir və ödənişlə qiymətli kağızın sahibin sərəncamına keçməsi eyni anda 
baş  verir.  Forvard  bazarı  isə  əvvəlcədən  razılaşdırılmış  qiymətlə  maliyyə  alətlərinin  müəyyən 
müddətdən sonra alınıb-satılmasını nəzərdə tutur. Bu bazarın alətlərinə törəmə qiymətli kağız da 
deyilir. Törəmə qiymətli kağızlara opsion, varrant və fyuçerslər aiddir. Spot bazarında risk forvard 
bazarına nisbətən aşağıdır. Forvard bazarında tərəflər birja kurslarının dəyişməsi, inflyasiya, faiz 
stavkalarında  tərəddüdlər  və  s.  ilə  bağlı  olaraq  finans  itkiləri  ilə  üzləşə  bilərlər.  Bu  bazarda 
qiymətli kağızlar spot bazarına nisbətən daha yüksək qiymətə satılır.  

---