Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
226 
 
gücünü  artırır  və  onun  regionlar  üzrə  (sərhədlərindən  kənar)  
şaxələnməsini  təmin  edir.  Dövlətin  daxili  gücü  onun  resurs-
larının  hərəkətə  gətirilməsindən  ortaya  çıxan  münasibətlərdən 
formalaşır.  Münasibətlərin  intensivliyi  və  məqsədyönlülüyü 
resursların  sürətli  hərəkətlərini  təmin  edir  və  enerji  həcmi 
burada  dövlətin  gücünün  formalaşmasının  əsaslarını  yaradır. 
Dövlətin  daxili  gücü  onun  xarici  siyasəti  üçün  müxtəlif 
istiqamətlər üzrə təkanverci funksiyanı yerinə yetirir. 
Dövlətin  daxili  potensialı  və  gücü  onun  nüvəsidir,  yəni 
müəyyən  məkanda  yerləşən  özüdür.  Dövlət  siyasətinin 
potensialı    daxili  nüvədən  və  periferiyadan  ibarətdir.  Nüvə 
periferiyanı  gücləndirir  və  periferiya  da  tərkib  hissə  olaraq 
nüvəyə  təsir  edir.  Nüvə  gücdür,  periferiya  da  tərkib  olaraq 
gücdür.  Nüvə  və  periferiya  dövlətin  tərkibidir.  Deməli, 
periferiya  (burada  xarici  siyasətin  məkanları)  dövlətin 
gücünü artırandır.  
Belə  bir  məntiqi  fikir  asılılığından  da  çıxış  etmək  olar- 
dövlət təminedicidir. Təminat insanlara aiddir. Təminat sabit 
şə
raitdə həyata keçəndir. Deməli, dövlət sabitliyi yaradandır.  
Dövlətin  əsas  gücü  (qeyri-zorakılıq  gücü)  onun  vətəndaş-
larının,  əhalisinin  maddi  vəziyyətlərinin  yüksək  olmasından 
asılıdır.  Dövlətlərin  daxilində,  cəmiyyətlərin  daxillərində 
sərbəstlik  insanların  sərbəst  hüquqlarının  meydana  gəlməsini 
zəruri edir. Sərbəst hərəkət isə sərbəst şəkildə potensialı artırır. 
Öz  vətəndaşlarının  sosial  müdafiəsini  təmin  edən  dövlətlər 
sabit və güclü olurlar. Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət zorakı 
aparatı  (burada  bürokratiyanın  zorakı  mahiyyəti  nəzərdə 
tutulur)    vasitəsilə  və  bu  aparatı  öz  vətəndaşına tətbiq etməklə 
güclü  ola  bilməz.  Bu  anda  təsir,  təzyiq  əks-təsir  və  təzyiqə 
bərabər  olar.  Kasıb  olan  və  etnik  cəhətdən  kövrəkliyi    və 
həssaslığı  ilə  seçilən  və  irqi  ayrı-seçkiliyin  tətbiq  olunduğu    
cəmiyyətlər  öz  kövrəkliklərinə  görə  inqilaba,  iğtişaşlara    daha 
çox  meyilli  olurlar.  Məsələn,  Cənubi  Afrika  Respublikasında 
xüsusilə    XX  əsrin  70-80-ci  illərində  hakimiyyətdə  olan  ağlar 

---

 
227 
 
tərəfindən  aparteid  siyasətinin  tətbiqi  və  qaradərililərin 
mübarizələri  (siyasi  dustaq  olan  Nelson  Mandelanın  həbsdən 
azad  olunması  tələbləri  ilə  xarakterizə  olunan  mübarizələr  də 
daxil  olmaqla)  dövlətin  daxildən  zəifləməsinə  və  sistemsiz-
ləşməsinə 
səbəb 
olmuşdur. 
Zəif 
dövlətlər 
(məsələn, 
Ermənistan)  nə  qədər  zorakı  aparatını  gücləndirmiş  olsa  da 
yenə  də  daxildən  hər  han  dağılma  və  sistemsizləşmə, 
anarxiyaya  çevrilmə  təhlükəsi  ilə  üzbəüzdür.  Onu  da  nəzərə 
almaq  lazımdır  ki,  dövlətin  gücü  onun  komponentlərinin 
gücündən  asılıdır.  Komponentlərin  qarşılıqlı  asılılıq  şəraitində 
mövcudluqları  və  şərtləndirici  tərkib  kimi  əhəmiyyət  kəsb 
etmələri  dövlətin  mövcudluğuna  xidmət  edir.  Dövlətin 
mövcudluğu iki mühüm şərtlə bağlı olur: resursların  azad  və 
sərbəst  əsaslarla  hərəkətə  gətirilərək  inkişafa  xidmət 
etməsi;  bu  resursların  dövlətin  müdafiəsinə  yönəldilməsi. 
Bu  komponentlərə  kütləvi  qaydada  mərkəz  (hakimiyyət)  
tərəfindən  gücün  tətbiqi  həmin  mərkəzin  dağılmasına  gətirib 
çıxarar.  Mərkəzin,  bütövün  öz  tərkibinə  dağıdıcı  təsiri  həmin 
tərkibi  mərkəzdən  qaçmağa  vadar  edər  ki,  güc  toplanmaz  və 
mərkəz  özü  yaranmaz.  Onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki, 
material  resursların 
maddi 
resurslar 
arasında 
bərabər 
paylanması  hakimiyyət-vətəndaş  münasibətlərinin  güclü  və 
sarsılmaz formasının  əsaslarını təşkil edir.  
Dövlətin  əsas  məqsədi  vətəndaşlarını  (hakimiyyətdə  olan 
və  hakimiyyətdə  təmsil  olunmayan)  təmin  etməkdən  ibarətdir. 
Bunun  üçün  idarəetmə  funksiyasını  yerinə  yetirir.  Dövlətin 
idarəetmə funksiyası resursların artmasına, vasitələr və tərəflər 
arasında 
münasibətlərin 
təkmilləşməsinə 
yönəldilir. 
Münasibətlərin  təkmil  forması  inkişafı  yaradır  və  resursları 
daima  yüksək  hərəkət  vəziyyətində  saxlayır.  Dövlət  idarəetmə 
funksiyası 
üçün 
əsas  bazanı  vətəndaşlardan  götürür. 
Vətəndaşlar  da  iki  tərəfdə-hakimiyyətdə  və  qeyri  hakimiyyət 
tərəfində cəmləşirlər.  

---

 
228 
 
 Gücü  formalaşdıran  elementlər  və  sahələr  vardır. 
Sahələr cəmi ümumilikdə dövlətin tərkib strukturlarıdır ki, 
bu strukturların  cəmi  də  dövlətin  ümumi varlığını, bütövü 
yaradır.  
İ
qtisadi  elementlər  və  amillər.  Təbii  ki,  həyat  maddi 
maraqlar  üzərində  də  qurulub.  İnsanlar  bioloji  ehtiyacları 
ödənmədən canlı varlıqlar kimi mövcud ola bilməzlər. İnsanları 
digər  varlıqlardan  fərqləndirən  isə  onların  ruhlarıdır  (burada 
psixikaları,  şüurları,  əqli  qabiliyyətləri,  məntiqi  hərəkətləri). 
İqtisadi  elementlərə  təbii  sərvətlərdən  tutmuş  iqtisadiyyatın 
təşkil  edilməsi  də  daxil  olmaqla  bir  çox  komponentlər 
(resurslar) aid olunur. Maddi amillər (əmək qüvvələri, məhsul-
dar  qüvvələr)  də  iqtisadiyyatın  gücünə  təsir  göstərir.  Eyni 
zamanda  iqtisadiyyatda  istifadə  olunan  texniki  vasitələr  də 
iqtisadiyyatın  təşkilinə  yardımçı  olur.  İqtisadi  proseslərin 
idarəolunmasının səviyyəsi də iqtisadiyyatı gücləndirir. İqtisadi 
idarəçiliyin  təkmil  forması  da  iqtisadiyyatı  güclü  edən  amillər 
içərisindədir. 
Siyasi və təşkilati amillər. Dövlət öz idarəçilik funksiyasını 
yerinə 
yetirir. 
Dövlətin 
təşkilati 
funksiyası 
dövlətin 
hakimiyyəti  ilə  onun  vətəndaşları  arasında  təkmil  əlaqələrin 
yaranmasına  xidmət  edir.  Dövlət  idarəçiliyinin  yüksək 
səviyyədə  təşkili  də  dövlətin  gücünə  müsbət  təsir  göstərir. 
Dövlət  siyasət  sistemi  və  mexanizmi  vasitəsi  kimi  özünü 
gücləndirdikdə onun daxili və xarici siyasət istiqamətlərinin də 
gücü  artır.  Dövlət  öz  təşkilati  funksiyasını  yüksək  səviyyədə 
yerinə yetirdikdə resursların səmərəli istifadə olunması amilləri 
də meydana gəlir.  
Elmi  potensial.  Buraya  təbii  ki,  tədris  müəssisələrindən 
tutmuş,  elmi-tədqiqat  müəssisələrinə  qədər  olan  subyektlər, 
vasitələr  və  elementlər  daxildir.  Dövlətin  elmi  gücü  təbii  ki, 
onun  bütün  sahələrdəki  fəaliyyətinin  güclənməsinə  şərait 
yaradır.  Elmi  güc  bütün  sahələrdə  olur  və  sahələrin  hərəkət 
vəziyyətində olmasını təmin edir.  

---