Microsoft Word beyn?L umumi huquq docx

 6.  Transmilli  korporasiyalar.  Dövlətlər  öz  ticarət  və  maliyyə  münasibətlərini  təkcə  başqa 
dövlətlərlə  və  ya  müvafiq  beynəlxalq  hökumətlərarası  təşkilatlarla  deyil,  habelə  iri  xarici 
kompaniyalarla da qururlar. Bu cür münasibətlər, bir qayda olaraq, bir və ya bir neçə dövlətin 
daxili qanunvericiliyi ilə nizama salınır. Dövlətin hər hansı bir xarici konpaniya ilə, o cümlədən 
xarici  korporasiya  ilə  əlaqəyə  girməsi  faktı  özü-özlüyündə  axırıncıya  beynəlxalq-hüquqi 
subyektlik vermir. Beynəlxalq-hüquqi subyektlik o zaman mövcuddur ki, münasibət beynəlxalq 
hüquqla  nizama  salınır.  Lakin  dövltlə  xarici  korporasiya  arasındakı  müqavilə  münasibətinin 
beynəlxalq  hüquqla  nizama  salınması  mümkün  haldır.  Məsələn,  Azərbaycan  Respublikasının 
xarici  neft  şirkətləri  ilə  bağlasığı  məlum  müqavilələr  “beynəlxalq  xarakter”  almış, 
müqavilələrin özündə göstərildiyi kimi, Azərbaycanın qanunvericiliyindən üstün qüvvəyə malik 
olan kontraktlardır. 
Bundan əlavə, dövlətlər razılaşa bilər ki, xarici kompaniyalarla onların arasında ortaya çıxa 
bilən mübahisələr beynəlxalq hüquq normalarını tətbiq edən beynəxalq arbitraj tərəfindən həll 
olunacaqdır.  Məsələn,  1964-cü  ildə  bağlanmış  nvestisiya  mübahisələrinin  həll  edilməsi 
haqqında  Konvensiya  daimi  mexanizm  nəzərdə  tutur  ki,  onun  vasitəsilə  iştirakçı  dövlətlər  və 
müvafiq  korporasiyalar  investisiya  sazişlərindən  irəli  gələn  uyğunsuzluqları  həll  edə  bilər. 
Əlbəttə ki, kompaniyanın hüquq və vəzifələrinin beynəlxalq hüquqa uyğun nəzərdən keçirildiyi 
bu cür orqanlarda iştirak beynəlxalq hüquq subyektli doğurur. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu 
subyekliyin mövcud olması və həcmi son məqamda dövlətlərin razılığından və tanınmasından 
asılıdır. 
 
Mövzu 5     BEYNƏLXALQ  HÜQUQ VƏ DÖVLƏTDAX L   HÜQUQ  
Plan: 
1.Beynəlxalq hüququn və dövlətdaxili hüququn qarşılıqlı münasibətinə dair nəzəriyyələr    
2.Beynəlxalq hüququn dövlətdaxili hüquq sistemində            implementasiyasы. 
3. Milli qanunvericiliyin beynəlxalq huquq normalarına uyğunlaşdırılması 
   4. Azərbaycan Respublikasının  daxili hüquq sistemi və beynəlxalq hüquq 
5. Beynəlxalq müqavilələrin milli məhkəmələr  tərəfindən tətbiqi 

---

 
                               Ədəbiyyat siyahısı. 
Буткевич  В.Г.  Соотношение  внутригосударственного  и  международного  права.  Киев, 
1981. 
  Гусейнов  Л.Г.  Конституция  Азербайджанской  Республики,  права  человека  и 
международное право //Beynəlxalq hüquq. Bakı. 1998. №1. С. 16-46. 
  Даниленко Г.М. Применение международного права во внутренней правовой системе 
России: Практика Конституционного Суда //Государство и право.1995. №11. 
  Игнатенко  Г.В.  Взаимодействие  внутригосударственного  и  международного  права. 
Свердловск,1981. 
  Лукашук И.И. Международное права в судах государсв. СПб, 1993. 
  Лукашук И.И. Конституции государств и международное право. М., 1998. 
  Мюллерсон Р.А. Соотношение международного и национального права. М., 1982. 
  Реализация  международно-  правовых  норм  во  внутреннем  праве(Отв.  ред. 
В.Н.Денисов, В.И.Евинтов). Киев: 1992. 
  Buenrgenthal  T.  Self-Executing  and  Non-Self-  Executing  Treaties  in  National  and  . 
International Law//Collected Courses of the Hague Academy of .International Law.1992. 
  Cassese A. Modern Constitutions and International Law // Collected Courses of the Hague 
Academy of 
.International Law.1985. 
  Conforti B. .International Law and the Role of Domestic Legal Systems.1993. 
  Erades V. Interactions Between International and Municipal Law A Comparative Case Law 
Study. 
Leiden, 1993. 
  Frowein J.A. The Implementaition and Promotion of  International Law Through National 
Courts  //  International  Law as a  Language  for  International  Relations.-Proceedings of the  U 
nited Nations Congress on Public International Law. 
New York, 13-17 March 1995. P. 85-93. 

---

  Vereshchetin  V.S.  New  Constitutions  and  the  Old  Problem  of  the  Relationship  between 
International Law and National Law //European Journal of International Law. 1996. vol. 7. P. 
29-41. 
 
 
 1.  Beynəlxalq  hüququn  və  dövlətdaxili  hüququn  qarşılıqlı  münasibətinə  dair 
nəzəriyyələr.Yuxarıda  qeyd  etmişdik  ki,  beynəlxalq  hüquq  və  dövlətdaxili  (milli) 
hüquqmüstəqil  fəaliyyət  göstərən,  lakin  bir-birilə  əlaqədə  olan  və  bir-birinə  qarşılıqlı  təsir 
göstərən hüquq sistemləridir. Lakin bu fikir beynəlxalq hüquq elmində və praktikasında heç də 
birmənalı qəbul olunmur. Beynəlxalq hüququn və dövlətdaxili hüququn qarşılıqlı münasibətini 
izah edən aşağıdakı nəzəriyyələr mövcuddur: 
1.
  Monizm nəzəriyyəsi.   
Bu nəzəriyyənin nümayəndələri (əsas nümayəndəsi görkəmli hüquqşünas alim 
H. Kelzendir
) belə hesab edirlər ki, beynəlxalq hüquq və dövlətdaxili hüquq “hüquq” adlanan 
vahid  sistemin  iki  komponentidir.  Hər  iki  normalar  sistemi  bir  mühitdə  fəaliyyət  göstərir  və 
eyni  məsələni  nizama  salır.  Eyni  zmanda  eyni  məsələ  ilə  bağlı  olduqlarına  görə,  iki  sistem 
arasında  ziddiyyət  ola  bilər.  Bu  zaman  beynəlxalq  hüquq  üstünlüyə  malik  olur.  Praktiki 
baxımdan  bu,  o  deməkdir  ki,  dövlətin  qanunverici  orqanı  və  məhkəmələri  daxili  hüququn 
beynəlxalq  hüquqa  uyğun  olmasını  təmin  etməlidir.  Əgər  belə  bir  uyğunluq  yoxdursa,  milli 
məhkəmə beynəlxalq hüquq normasını tətbiq etməlidir. 
Monizm  nəzəriyyəsində  bir  cərəyan  mövcuddur  ki,  onun  əsasını  alman  filosofu  Hegel 
qoymuşdur.  Bəzi  mənbələrdə  “tərsinə  monizm”  adlanan  bu  doktrinaya  görə,  milli  hüquq 
beynəlxlq hüquq üzərində üstünlüyə malikdir. Burada beynəlxalq hüquq milli hüquq sisteminin 
tərkib  hissəsi,  onun  sahələrindən  biri  kimi  götürülür;  beynəlxalq  hüquq  xarici  dövlət  hüququ 
kimi səciyyələndirilir. 
2.
  Dualizm nəzəriyyəsi. 
Bu nəzəriyyəyə görə (əsas nümayəndəsi məşhur alman alimi Tripeldir), 
beynəlxalq  hüquq  və  dövlətdaxili  hüquq  bir-birindən  ayrıldıqda  mövcud  olan  və  fəaliyyət 
göstərən  iki  tamamilə  müstəqil  hüquq  sistemləridir.  Beynəlxalq  hüquq  dövlətlər  arasındakı 

---