Microsoft Word beyn?L umumi huquq docx

məhkəmələrdə  tətbiq  olunacaqdır.  Məsələn,  Avropa  qtisadi  Birliyinin  yaradılması  haqqında 
müqavilənin  189-cu  maddəsində  nəzərdə  tutulmuşdur  ki,  Birliyin  Şurasının  və  ya  Avropa 
Komissiyasının qərarı məcburidir və bütün iştirakçı dövlətlərdə birbaşa tətbiq olunur. 
Bəzi dövlətlər qanunvericilik qaydasında – ya konstitusiya səviyyəsində (Niderland, Fransa, 
Yunanıstan,  Cənubi  Afrika  Respublikası  və  b.),  ya  da  xüsusi  qanunlarda,  bir  qayda  olaraq, 
beynəlxalq müqavilələr haqqında qanunlarda (məsələn, Rusiya) özü icra olunan müqavilələrin 
anlayışını  vermiş  və  bununla  öz  məhkəmələri  üçün  hansı  beynəlxalq  müqavilələrin  birbaşa 
tətbiq  olunması  barədə  ümumi  rəhbər  müddəa  müəyyən  etmişlər.  Lakin  Azərbaycan 
qanunvericiliyində  bu  barədə  göstəriş  yoxdur.  Nə  “Azərbaycan  Respublikasının  beynəlxalq 
müqavilələrinin  bağlanması,  icrası  və  xitam  olnuması  haqqında”  13  iyun  1995-ci  il  tarixli 
Qanun,  nə  də  “Məhkəmələr  və  hakimlər  haqqında”  10  iyun  1997-ci  il  tarixli  Qanun  bu 
məsələyə  aydınlıq  gətirməməşdir.  kinci  Qanun  “məhkəmələr  işə  baxarkən...  habelə 
Azərbaycan Respublikasının tərafdar olduğu beynəlxalq müqavilələri rəhbər tutr” müddəası (4-
cü  maddənin  3-cü  hissəsi),  göründüyü  kimi,  özü  icra  olunan  müqavilələr  haqqında  məsələni 
həll  etmir.  Biz  yuxarıdakı  deyilənlərdən  belə başa  düşürük  ki, “məhkəmə  qanunu  əldə  rəhbər 
tutur”  və  “məhkəmə  beynəlxalq  müqaviləni  əldə  rəhbər  tutur”  ifadələri  heç  də  eyni  deyildir. 
Axırıncı ifadənin sadə şərhi belədir: milli məhkəmə yalnız o beynəlxalq müqaviləni tətbiq edir 
ki, həmin müqaviləni tətbiq etmək olar. 
Beynəlxalq  müqavilə  normalarının  milli  məhkəmələr  tərəfindən  tətbiqi  müxtəlif  formalar 
kəsb  edə  bilər;  bu  beynəlxalq  hüququn  müstəqil  və  ya  əlavə  hüquqi  dəlil  kimi  istifadə 
olunmasından asılıdır. Praktikaya əsaslanaraq, beynəlxalq müqavilələrintətbiqinin üç formasını 
göstərmək olar: 
1) contra legem (qanunun ziddinə olaraq);   
2) praeter legem (qanunla yanaşı olaraq);   
3) secundum legem (qanuna əlavə olaraq).   
Birinci halda
 məhkəmə beynəlxalq müqaviləni ona zidd olan milli qanunvericilik 
normasının  əvəzinə  tətbiq  edir.  Beynəlxalq  hüquq  normasının  contra  legem  tətbiqi,  məsələn, 
Azərbaycan  Respublikası    Kostitutsiyasının  yuxarıda  nəzərdən  keçirdiyimiz  151-ci  maddəsini 
və demək olar ki, bütün cari qanunlarda ehtiva olunmuş analoji müddəanın əsasında ola bilər. 

---

Ikinci  halda
  məhkəmə  beynəlxalq  müqaviləyə  milli  qanunvericilikdə  olan  boşluqların 
doldurulması məqsədilə və yaxud onun aydın olmayan müddəaları ilə bağlı müraciət edə bilər.  
Beynəlxalq  müqavilənin  secundum  legem  tətbiqi  zamanı  müqavilə  əlavə  dəlil  kimi,  milli 
hüquq normalarının təfsirinin köməkçi vasitə kimi çıxış edir. Bu halda məhkəmə öz dəlillərinin 
gücünü artırmaq üçün beynəlxalq hüquqa “üz tutur”. Buna görə də konkret işin həlli üçün bu 
cür istinad elə bir həlledici əhəmiyyət kəsb etmir. 
 
 
 
 
 
   
 
Mövzu  6  BEYNƏLXALQ MÜQAV LƏLƏR HÜQUQU 
Plan: 
1. Beynəlxalq müqavilələr hüququnun anlayışı və mənbələri 
2. Beynəlxalq müqavilənin anlayışı. 
3. Beynəlxalq müqavilədə tərəflər     
4. Beynəlxalq müqavilələrin təsnifatı 
5. Beynəlxalq müqavilənin strukturu 
6. Beynəlxalq müqavilələrin bağlanması 

---

7. Müqavilənin məcburiliyinə razılığın ifadə olunması   
8. Beynəlxalq müqaviləyə qeyd-şərtlər 
9. Beynəlxalq müqavilənin qeydə alınması və dərc edilməsi 
10. Beynəlxalq müqavilənin qüvvədə olması 
11. Beynəlxalq müqavilənin təvsiri 
12. Beynəlxalq müqavilələrin etibarlılığı 
13. Beynəlxalq müqavilənin xitam olunması 
 
                                       Ədəbiyyat siyahısı. 
  Гусейнов Л.Г. Особенности толкования международных договоров о правах человека 
//Белорусский журнал международного права и международных отношений. 1999.№2. 
  Дружков  М.П.  Заключение  международных  договомеров  в  рамках  и  под  эгидой 
международных организаций. Киев, 1996. 
  Евинтов В.И. Многосторонние договоры в современном международном праве. Киев, 
1979. 
  Евинтов  В.И.  Многоязычные  договоры  в  современном  международном  праве.  Киев, 
1981. 
  Талалаев А.Н. Право международных договоров: общие вопросы . М., 1980. 
  Талалаев А.Н. Право международных договоров: действие и при 
Менение договоров . М., 1985. 
  Талалаев  А.Н.  Право  международных  договоров:  договоры  с  участием 
международных организаций . М., 1989.  

---