Microsoft Word bibloqrafiya-20. 09. 2017. doc

P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
172
O, yeri g l nd  dilçilik, ümum n  d biyyat ünasl q sah sind  
elmi mübahis l r  d  qo ulur v  haqq nda b hs olunan m s l l r  
do ru yana maqda, ona inc likl  ayd nl q g tirm kd  mahirliyini, 
ustadl n  da mük mm l, t bii bir  kild  ortaya qoyur. Bütün bu 
m s l l rl   laq dar says z misallar söyl m k d  mümkündür... 
Bunlar öz yerind .  
Ancaq m n bu cüml l ri yazark n bir hadis ni xat rlamal  
oldum. Bir neç  il bundan  vv l tan nm  bir qad n a
n yubiley 
gec sind  Buludxan mü lliml   m n salonda yana   yl mi dik. 
H min a q haqq nda ç x  ed nl r ona ustad deyirdil r. Bu sözü 
h r d f   t krar-t krar e itdikc   m n dönüb Buludxan mü llim  
bax r, onun sif tind  suala b nz r narahat bir t b ssüm görürdüm. 
Onun tur alm  çöhr sini seyr etdikc  m n  el  g lirdi ki, bu anda 
o da sanki m n dü ündükl rimi dü ünür. Soru dum: 
– Buludxan mü llim, n d ns  qad n a
a “ustad” dey  mü-
raci t ed nd  yax   s sl nmir el  bil?! Qad na “ustad” yox, 
“ustad ” deyils , düzgün olmazm ?! Raz  olsayd n z, bunu  airl  
alimin, y ni ikimizin birg  yeni ifad  k fi kimi q bul ed rdik. 
Buludxan mü llim –  lb tt , siz dey n daha düzgün olar! – dedi. 
AYB-n n Nat van ad na klubunda m nim t z c  çapdan ç xm  
“Q l m s si” kitab m n t qdimat m rasimi keçirilirdi. Buludxan 
mü llim m nim yarad c l m haqq nda könül dolusu ç x  etdi. 
Onun  hat li, mük mm l ç x  alq lar v  ciddi m mnunluqla 
qar land . Sonralar h min elmi ç x  bütövlükd   m tbuatda d rc 
olundu. 
T bii ki, evd  m nim d   xsi kitabxanam var. Bununla b rab r 
tez-tez  lim  götürüb v r ql m kd n xüsusi feyz ald m barmaq 
say  q d r stolüstü kitablar m da var. O kitablar n s ras nda, m qa-
m  g ldiyi üçün birinin ad n  ç km k ist yir m: Buludxan X lilov. 
P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
173
“B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri”. Bak , “Bak  Çap evi” 
n riyyat , 2014-cü il, 244 s h. 
Be   f sild n ibar t olan bu kitabda Buludxan mü llimin 
dilimiz  bitib-tük nm z sevgisi ustad  air B xtiyar Vahabzad  
yarad c l na d rin b l dliyi fonunda özünü büruz  verir. 
Kitab n dördüncü f slind  “Adlar m z tariximizdir” adl  f sild  
professor B.X lilov B xtiyar Vazabzad nin “Tarixi adlar   d yi -
m k olmaz” m qal sinin aktuall ndan söz aç r, haql  olaraq  airin 
m s l y  düzgün münasib tini t qdir ed r k yaz r: “B xtiyar Va-
habzad  yer-yurd adlar na, küç  adlar na, bir sözl , onomastik va-
hidl r , onlar n h r birinin yerli-yerind   i l nm sin  öz fikrini 
bildirmi , t klif v  tövsiy l rini söyl mi dir. Ayr -ayr  m tbuat or-
qanlar nda bu bar d  çap olunmu   m qal l r , fikir v  mülahiz -
l r  mövqeyini gizli saxlamam , konkret faktlar  sas nda öz ziyal  
mövqeyini ortal a qoymu dur. Onun “Tarixi adlar   d yi m k 
olmaz” m qal si bu q bil d n olan m qal dir. M qal d  
ki 
h rind  küç l r  veril n bir s ra m nas z adlar n d yi dirilm si 
vacib v  mühüm bir i  kimi diqq t  çatd r lm d r. M s l n, ”Ku-
lub”, ”Pedm kt b”, “M kt b”, “Fakult ” kimi küç  adlar n n d yi -
dirilm si vacib bilinmi dir. Bundan ba qa, q bil , tayfa adlar  il  
ba l  olan yer-yurd adlar n   d yi dirm y  ehtiyac olmad n   v  
bunun üçün toponimiyam z , el c   d  tariximizi d rind n 
öyr nm yi vacib v   h miyy tli hesab etmi dir. M s l n, o, “
-
vanlar”, “Otaq e iyi”, “ rbablar”, “Qurcana” kimi adlar n xalq m -
z n tarixi il  ba l  oldu unu v  bu adlar n h r birinin arxas nda tari-
xin dayand n  qeyd etmi dir. Verdiyi izahlar, konkret  kild  m -
s l y  münasib t bildirm k imkan  onun mövqeyini inand r c , 
do ru v  düzgün mövqe kimi t sdiql yir. M s l n, “
vanlar” kü-
ç sinin sonralar “S.R hman” adlanmas n  tarix   q sd say r. Ona 
gör  ki, bu ad n arxas nda maraql  bir tarix var. H min tarixi bu ad 

---

P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
174
qoruyub saxlad  üçün onu d yi dirm k olmaz. Tarixi qorumaq 
namin  bu ad qorunmal d r. Do rudan da, çox düzgün yana mad r. 
Veril n izah da yerin  dü n bir izahd r: “ kid  bir “
vanlar” 
küç si var idi. Bu küç y  camaat “ fqanlar”da deyirdi. Bu küç d  
ya ayan m rhum yaz ç m z Sabit R hman bunun “
vanlar” 
oldu unu m n  demi di. Bildiyimiz kimi,  kinin  fqan xalq  il  
heç bir tarixi ili iyi yoxdur.  kinin Ki  k ndind  
van kils sinin 
bu gün d  durdu unu v   q dim tariximizin mühüm bir dövrünün 
vanlarla ba l  oldu unu yada salsaq, bu ad n gerç kliyini do -
rultmu  olar q. Dil hadis sin  gör  “v”s sinin “f”ya keçm si adi 
hald r. “Q”s si il  d  “f”s si yerini d yi r k “ van” “ fqan”  k-
lini alm d r”. (“Tarixi adlar  d yi m k olmaz”. – B xtiyar Vahab-
zad  “V t n oca n n istisi”. “G nclik”, Bak , 1982, s.157). Bulud-
xan X lilov bu tipli faktlardan ç x  ed r k qeyd edir ki, B xtiyar 
Vahabzad   sl toponim müt x ssisi, dilçi kimi m s l y  yana r v  
münasib t bildirir. 
Yaxud: 
Prof.B.X lilov “Dilimizin imkanlar ” adl  f sild  yenid n B x-
tiyar Vahabzad y  istinad ed r k yaz r: “B xtiyar Vahabzad  xalq 
d biyyat ndan qaynaqlanma , öyr nm yi, m hz mük mm l 
öyr nm yi tövsiy  etmi , bayat lardan, klassikl rin yarad c l ndan 
örn kl r g tirm kl  dilimizin z nginliyi, göz lliyi bar d  insan  
m ftun ed n fikirl r söyl mi dir. Mü llif qeyd edir ki, bayat larda 
bo  söz güll si yoxdur, sözl rin ham s  h d f  d yir. Onun fikrinc , 
biz bayat lar  öyr ndikc , dilimizin n y  qadir oldu unu v  
imkanlar n  gördükc  ucal r q, böyüyürük. O bir çox bayat lar  
nümun  g tir r k onun dili bar d  ümumil dirm  apar r: 
 
  zizim d rd  m rdim, 
 Dü m sin d rd  m rdim. 
P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
175
 M n  d rman neyn sin?! 
 Tifilk n d rd  m rdim. 
 
  zizim su dayand , 
 Sel g ldi, su dayand . 
 Özümü suya atd m, 
 Al d , su da yand . 
 
zizim oyan yeri  
Sevgilim, oyan yeri. 
Min il sel g ls  dolmaz 
Bir gün q m oyan yeri v  s. 
 
Bu q bild n olan bayat lar  nümun  g tirdikd n sonra B xtiyar 
Vahabzad  yaz r: “Bayat  bizim dilimizin böyük imkanlar ndan, 
r ngar ngliyind n v  son d r c   z rifliyind n yaranm d r. M hz 
buna gör   d  bayat  ba qa dild  yarana bilm zdi. Az sözl  böyük 
fikirl r ifad  ed n  eir növünü yaln z z ngin v  imkanl  dil yarada 
bil r. Bu fakt n özü d  bizim dilimizin dünyan n z ngin dill ri il  
yana  durdu unu t sdiq edir. (“Dilimiz –  d biyyat m z”. – B xti-
yar Vahabzad . “V t n oca n n istisi”. ”G nclik”, Bak , 1982, 
s.119-120) 
Öz m qal l rind , ümumiyy tl , ustad  air v  yaz ç lar m zdan 
bu kimi misallar g tirm kl  mü llif dilimizin  fsunedici imkanlar -
n , qeyri – adilikl rini h mi   yani, özü d  zirv d n böyük ehti-
rasla  rh etm k yolundad r. Bu yol is  u ura, i
a aparan yoldur. 
Haqq nda b hs etdiyimiz h min müq dd s yolda M h mm d 
Füzuli, A q  l sg r, Sabir, S m d Vur un, B xtiyar Vahabzad ... 
sas n  zb rind  olan Buludxan mü llim özü d  oxucusuna  air 
ür kli alim t siri ba
lay r. 

---