48
3. Örtük toxuması hüceyrələrinin hansı xüsusiyyəti onun müdafiə funksiyasını tə-
min edir:
A) Uzunsov forma və nüvənin olmaması B) Nüvənin olması və nazik qılaf
C) Hüceyrələrin sıx
yerləşməsi, qalınlaşmış qılaf
4. Mexaniki toxumanın hüceyrələri:
A)
Liflər
B) Mərciməklər C) Ağızcıqlar
5. Törədici toxuma aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:
A)
Bitkilərin
tənəffüsü B) Bitkilərin böyüməsi C) Zədələrdən müdafiə
“Fəaliyyət” blokunda verilmiş praktik tapşırığı yerinə yetirmək üçün bitki buda-
ğını 2–3 gün əvvəl rənglənmiş suya qoymaq lazımdır. Dərs zamanı şagirdlər
tapşırıqdakı göstərişləri həmin budaqlarla yerinə yetirməlidirlər. Zoğda eninə və
uzununa kəsiklər apardıqdan sonra şagirdlər gördüklərini təsvir edirlər.
Müəllim şagirdləri əsas toxumanın növləri, quruluşu və funksiyaları ilə tanış
edir. İzahat zamanı dərsliklə yanaşı, toxumanın xüsusiyyətlərini əks etdirən digər
resursların – videomaterial,
prezentasiya, mikrofotoşəkillər və s.-nin istifadəsi
məqsədəuyğundur. Şagirdlər müəllim ilə birlikdə ötən dərsdə istifadə etdikləri cəd-
vəli doldurur, ötürücü, əsas və ifrazat toxumalarının xüsusiyyətlərini qeyd edirlər.
Toxuma Harada
yerləşir Funksiyası Hüceyrələrin xüsusiyyətləri
Bu tapşırığın 3 işarədən ibarət cavabını şagirdlər dəftərdə yazırlar (1 – Ç – II;
2 – C – III; 3 – A – I; 4 – B – V, 5 – D – IV).
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” hissəsində verilmiş tapşırıqların cavabları belədir:
1. a) örtük b) əsas c) ifrazat d) törədici e)
ötürücü
Qiymətləndirmə meyarları:
Təsviretmə
Zəif
Orta
Yüksək
Bitkilərdə ötürücü, əsas və if-
razat toxumalarının quruluşu-
nu müəllimin köməyi ilə
təsvir edir.
Bitkilərdə ötürücü, əsas və if-
razat toxumalarının quruluşu-
nu təsvir edərkən kiçik səhv-
lərə yol verir.
Bitkilərdə ötürücü, əsas və if-
razat toxumalarının quruluşu-
nu ətraflı təsvir edir.
49
Dərs 15 / Mövzu 14:
HEYVAN TOXUMALARI
Mətnlə tanış olduqdan sonra müəllim bitki toxumalarını yada salmaq üçün bir
neçə sual verə bilər. Məsələn, “Toxuma nədir?”, “Bitkilərdə hansı toxumalara rast
gəlinir?”, “Onlar hansı funksiyaları yerinə yetirir?” və s.
Mətndən sonrakı suallar müzakirə oluna bilər. Müəllim şagirdləri müvafiq suallarla
bitki və heyvan toxumalarının ilk növbədə yerinə yetirdikləri funksiyalara görə
fərqləndikləri nəticəsinə yönəldir.
Bundan başqa, bitki və heyvan hüceyrələri öz
quruluşuna görə də fərqlənir. Bu səbəbdən də bitki toxumaları heyvan toxumaların-
dan
həm quruluşuna, həm yerləşməsinə, həm də funksiyalarına görə fərqlənir.
Müzakirələrdən sonra müəllim lövhədə belə bir sxem tərtib edə bilər.
Bitki və heyvan örtük toxumalarını müqayisə edərkən şagirdlər onların oxşar
və fərqli cəhətlərini qeyd edirlər. Bu işi bütün siniflə Venn diaqramında yerinə
yetirmək mümkündür.
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq bir neçə üsulla aparıla bilər:
1) “Fasiləli oxu”. Mətn abzaslarla oxunur və hər birinin məzmunu müzakirə olu-
nur. Fasilələr zamanı müəllim şagirdlərə qabaqcadan hazırlanmış müxtəlif suallar
verir? Məsələn, “Toxumada hüceyrələr bir-biri ilə necə birləşir?”, “Epiteli
toxumasının quruluşu necədir və bu toxuma hansı funksiyaları yerinə yetirir?”,
“Birləşdirici toxuma hansı funksiyaları yerinə yetirir?”, “Birləşdirici toxumanın
hansı növləri var” və s.
Alt
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
Dərsin
MƏQSƏDİ
Heyvan toxumalarını təsvir edir.
Heyvan və bitki toxumalarını fərqləndirir.
Toxumaların yerinə yetirdiyi funksiyaları sadalayır.
Heyvan toxumaları
Epiteli Birləşdirici Əzələ
Sinir
50
2) Mətnlə tanışlıq kiçik qruplarda da aparıla bilər. Hər bir qrupa abzaslara bölün-
müş mətn verilir (mətn, şəkillər müəllim tərəfindən də hazırlana bilər). Materialı
öyrəndikcə “Heyvan toxumaları” adlı yekunlaşdırıcı sxem tədricən doldurulur.
Toxuma növü
Yerləşməsi Quruluş xüsusiyyətləri Funksiyaları
Epiteli
Birləşdirici
Əzələ
Sinir
Əgər cədvəl yuxarıda tövsiyə olunan kimi dərs boyunca doldurulursa, dərsin
sonunda cədvəl şagirdlərlə birlikdə təhlil edilə bilər. Bu, növbəti tapşırıqların mü-
vəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün zəmin yaradır.
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə tapşırıqların cavabı belədir:
– Əzələ
əzələ toxumasına aiddir.
– Sinir toxumasının əsas xüsusiyyəti
oyanma və ötürülmədir.
– Piy, sümük, qığırdaq və qan toxumaları
birləşdirici toxumaya aiddir.
– Orqanizmdə dərinin
üst səthini epiteli toxuması örtür.
2. Düzgün cavabları:
1 – epiteli, 2 – sinir toxuması, 3 – birləşdirici toxuma, 4 – əzələ toxuması
Qiymətləndirmə meyarları:
Sadalama
Təsviretmə
Zəif
Orta
Yüksək
Heyvan toxumalarını düzgün
sadalayır, təsvir edə bilmir.
Heyvan toxumalarını düzgün
sadalayır, amma təsvir
edərkən kiçik səhvlərə yol
verir.
Heyvan toxumalarını ətraflı
təsvir edir.
Toxumaların yerinə yetirdiyi
funksiyaların
az bir qismini
sadalayır.
Toxumaların yerinə yetirdiyi
funksiyaların əsas qismini
sadalayır.
Toxumaların yerinə yetirdiyi
funksiyaları nümunələr
göstərməklə sadalayır.