Microsoft Word Birja-Dissert docx
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
Birja ticarətinin təşkili və onun təşkilati quruluşu. Birja ticarəti birja işinin tərkib hissəsidir. Birja ticarətini təşkil etmək üçün birja ən əvvəl təchiz edilmiş bazar yerinə malik olmalıdır. Birja zalında açıq birja hərracını keçirən çoxsaylı alıcılar və satıcılar yerləşməlidir. Ticarətin təşkil olunması üçün birja ticarət qaydalarını hazırlamağı və ticarət qaydalarına, normalarına, hərrac iştirakçılarının zalda davranış qaydalarına ciddi riayət etməsinə əməl etməlidir. Birja ticarətinin inkişafında mühüm amillərdən biri də universal mal birjalarının sayının və əhəmiyyətinin artması, mal dövriyyəsinin genişlənməsi və onların birləşməsidir. Məsələn, 1977-ci ildə 4 Amerika birjası, o cümlədən “Kommoditi eksçeyndg”, “Nyu-York merkenteyl eksçeyndg”, Nyu-York pambıq birjası, Nyu-York qəhvə və qənd birjası birləşərək, Nyu-York mal birjası birliyi yarandı. Birja ticarəti texnikasının təkmilləşdirilməsi bilavasitə nəqliyyat və anbar sisteminin təkmilləşdirilməsi səviyyəsinin yüksəldilməsi, birjadan kənara sazişlər bağlamaq üçün “teletayp bazarı” vasitəsilə vaxtında və etibarlı əlaqələrin və eyni zamanda müvafiq keyfiyyət və çeşid üzərində nəzarət üçün müasir texniki vasitələrlə işlərin təmin edilməsilə bağlıdır. Ticarətin təşkil olunması üçün birja ticarət qayalarını hazırlamağı və ticarət qaydalarına, normalarına, hərrac iştirakçılarının zalda davranış qaydalarına ciddi riayyət etməsinə əməl etməlidir. Birja əməliyyatları bir sıra xüsuyyətlərə malikdir ki, bununda birja ticarətinə təsiri vardır. Bunlar aşağıdakılardır: • xüsusi yerlərdə keçirilmə; • birja əmtəələri üzrə standart kütlələrlə (partiyalar, lotlar, dəstlər) keçirilmə; • əmtəənin özü birjada olmadıqda onun təsviri üzrə keçirilmə; • daimi keçirilmə; • aşkar keçirilmə; • qiymətqoymanın sərbəst olması; • dövlət tərəfindən birbaşa tənzimlənməməsi; 14
• vasitəçilər tərəfindən keçirilməsi; • qanunlarda və birjanın nizamnaməsində göstərilmiş vahid qaydalarla keçirilməsi; • əmtəənin keyfiyyəti nəzərə alınmaqla keçirilməsi; • ixtisaslaşmaya məruz qalması. Azərbaycanda birja ticarətin inkişafı. Birjalar bir maliyyə institutları kimi milli iqtisadiyyatlarda bazar mexanizmlərinin bələdçisi rolunu oynayırlar. Azərbaycanın Asiya ilə Avropanın qovuşduğu mövqeyində uğurlu yerləşməsi, ölkədə limanın mövcud olması və neft, ipək, duz, zəfəran, xalça və digər qiymətli mallarla ticarətin inkişafı burada birja işinin irəliləməsi üçün önəmli rol oynayıb. Beləki, Qafqazda ilk birja institutu və Çar Rusiyası birja institutlarının biri 1886-ci il iyulun 18-də Bakıda təsis olunub. Məhz bu gün, 122 il bundan əvvəl birinci Bakı birjasının nizamnaməsi qəbul olunub. Cavan ölkə üçün təşəkkülün çətin dövründə Azərbaycanın bank sistemində mütəşəkkil valyuta bazarının yaradılması zərurətilə bağlı məsələ ortaya çıxdı. Ölkədə valyuta birjasının yaradılması üzrə təşəbbüsü Azərbaycan Milli bankı və dövlət bankları öz üzərlərinə götürdülər.
Bu il müasir Azərbaycanda birja alətləri ilə ticarət təşkilinin 18 ili tamam oldu. Dünya təcrübəsindən bəllidir ki, qiymətli kağızlar bazarı bazar iqtisadiyyatının əsas təməlidir, məhz buna görə də ümummilli liderimiz möhtərəm Heydər Əliyevin 1998- ci il dekabrın 30-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin yaranması haqqında verdiyi 58 saylı Fərmanı dünya maliyyə təşkilatları, xarici sərmayədarlar və şirkətlər tərəfindən yüksək dəyərləndirilmişdir. 26 iyul 1999-cu il tarixində «Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin (QKDK) fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanının imzalanması ilə ölkədə mütəşəkkil qiymətli kağızlar bazarının təməli qoyulmuşdur. Birjada çox şəffaf prosedurlar nəzərdə tutulub. Buna görə də qiymətli kağızların həm sahibləri, həm də alıcıları üçün bərabər imkanlar yaradılıb ki, onlar öz
15
hüquqlarından istifadə edərək birja fəaliyyətini beynəlxalq normalara uyğun olaraq həyata keçirsinlər. Artıq xarici maliyyə institutları Bakı Fond Birjasının səhmdarları sırasına daxil olmuşlar. Bu da xarici ölkələrin Azərbaycanın iqtisadi inkişafına olan inmadan irəli gəlir. BFB-in təsis olunması, Azərbaycanda müasir və sivil kapital bazarının yaradılması yolunda atılmış zəruri addım idi. Azərbaycan özünün geopolitik yerləşməsi baxımından işguzar aktivliyin vacib regional mərkəzi kimi çıxış edir. Birjanın təsisçilərinin tərkibinə Azərbaycanın ən iri maliyyə və investisiya institutları, həmçinin də bir neçə iri xarici banklar və investisiya şirkətləri daxildilər. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, inkişaf etmiş kapitalist ölkələrinin xarici ticarət ə məliyyatlarının aparılmasında birja fəaliyyətinin xüsusi çəkisi 50%-dən çox təşkil edir. Lakin, müasir dövrdə Azərbaycan Respublikasında əmtəə birjalarının xarici ticarət əlaqələrində xüsusi çəkisi 2%-dən çox təşkil etmir. Bu onu göstərir ki, birja fəaliyyətinin inkişafı fond bazarları ilə (xüsusilə qiymətli kağızlar) disproporsiya təşkil edir. Buna obyektiv və subyektiv səbəblər mövcuddur. Əmtəə birjalarının inkişafı və onların dünya səviyyəsinə çıxması üçün mütləq müasir dövrdə dövlət nəzarəti həlledici rol oynamalıdır. Təcrübədə birja ticarəti vasitəsilə ölkələr daxilində və hətta beynəlxalq miqyasda istehsal və istehlak vasitələri, kapital və səhmlər, pul vəsaitləri, xarici valyutalar, işçi qüvvəsi və s. bölüşdürücü və təkrarən bölüşdürülməsi təmin olunur. Azərbaycanın sosial inkişafı ilə əlaqədar olaraq xarici ticarətin inkişafında dövlət sektoru ilə bərabər (sənaye məhsulları), özəl sektorlarda (xüsusən aqro-sənaye komp- leksi) həlledici rol oynamalıdır. Bunların qarşılıqlı əlaqəsi mütləq respublikada mövcud olan əmtəə birjalarının və fond bazarlarının bir-biri ilə əlaqəsi hesabına genişləndirmək olar. Bu məqsədlə aşağıdakı tədbirlər konsepsiyalarını həyata keçirmək məqsədəuyğun olardı: Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|