Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
göstərməsi məqsədilə tələb olunan səviyyədə kənd təsərrüfatı məhsulları cəmləşdirilir və onların digər məmulatlara dəyişdirilməsi funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün tədbirlər görülürdü. Tarixən birjaların müxtəlif ölkələrdə biri-birindən asılı olmadan ayrı-ayrı dövrlərdə meydana gəlməsi əsasən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə bağlı olması artıq təkzib edilməzdir. Belə ki, hələ qədim dövrlərdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehlakçıları, mülkadarların nümayəndələri, nəhayət tacirlər və s. yığılmış malları başqa zəruri məhsulları almaq və digər maraqları reallaşdırmaq məqsədilə bazara aparmışlar ki, mübadilə edib və ya sataraq bu prosesi həyata keçirə bilsinlər. Bu proses və alqı-satqı əməliyyatları əsasən aylıq və həftəlik, bəzi hallarda isə ilin bir mövzularda baş verirdi. Belə ki, Rusiyanın ucqar yeri olan Kamçatkanın Cənubunda hər il yazbaşı Yaponiya, Çin, Kanada, ABŞ və s. ölkələrin nümayəndələri üçün əsasən qış mövsümündə ovlanmış vəhşi heyvanlarının xəzlərinin satışı bazarının təşkili ilk sovet hakimiyyəti dövrünə kimi davam etmişdir. Lakin tədricən təcrübə və əmtəənin üsulu, istehsalı, çeşidi və alıcı tələblər artdıqca, məhsulların nəql edilməsi və saxlanılması sistemlərin yaxşılaşdıqca bazarların nəzdində anbarlar tikilib düzəldikdə və istənilən tələblər səviyyəsində məhsul ehtiyatları yaradılmışdır ki, ticarət işləri ildə, ayda, həftədə birdəfə yay hər gün görülə bilinsin. Bu ondan irəli gəlir ki, əhali öz tələblərini natural təsərrüfat nisbətən geniş təkrar əmtəə istehsalı yolu ilə və əsasən ticarət vasitəsilə ödəyə bildiklərini onlara tarixin acı həqiqətləri və iqtisadi qanunauyğunluqları sübut etmişdir. Təcrübədə belə ticarət sisteminin yaradılması birjaların meydana gəlməsində körpü rolunu oynamışdır. Birjaların ixtisaslaşmasına başlıca səbəb isə müxtəlif regionların kənd təsərrüfatları məhsullarının istehsalına ciddi təsir göstərən təbii iqlim şəraitlərinin biri-birindən xeyli fərqlənməsi olmuşdur. Məhz həmin amilin təsiri altında pambıq istehsalı mərkəzlərində pambıq birjaları, taxıl istehsalı yayılmış ərazilərdə – taxıl (dənli bitkilər) birjaları, digər məhsul istehsalı yayılmış regionlarda isə bu kimi birjalar yaradılmışdır. Tədricən isə kənd təsərrüfatı məhsullarının həmin topdansatış bazarlarında məhsulları nümunələr və əvvəlcə razılaşdırılmış sövdələşmə müqavilələri əsasında realizə etməyə başlamışlar. Beləliklə, birja ticarəti xeyli təkmilləşmiş və nəhayət XX əsrin əvvəlindən meydana məhsul keyfiyyəti və standart satış nümunəsinin miqdarını özündə əks etdirən alqı- satqı sazişləri gəlmişlər. Bunun nəticəsində birjalar vasitəsilə real əmtəələrin yerinə onların alqı-satqı sövdələşmə sənədləri olan sazişləri və ya müqavilələri satmağa başlamışlar. Təsərrüfatçılıq təcrübəsini və iqtisadiyyat mədəniyyətini özündə əks etdirən ilkin mənbələrə görə əmtəə birjası bazarda məhsul satışı sahəsində, çətin və mürəkkəb təkamül yolu keçərək, elə inkişaf etmişdir ki, artıq məhsul satışı başlıca vəzifə olmayaraq ön plana aşağıdakılar çəkilirdi: - əmtəələrə qiymətlərin təyin edilməsi və alqı-satqı iştirakçılarına qiymətlərin səviyyəsi haqqında informasiyanın verilməsi; - əmtəələr üzrə tələb və təklifin ödənilməsi prosesinin ahəngdarlaşdırılması, yəni plan tələbatı ilə onun faktiki səviyyəsinin uyğunlaşdırılması; - bazarda malların qiymətlərinin dəyişməsi nəticəsində alıcı və satıcıların təsərrüfat-maliyyə risklərinin sığorta edilməsi sisteminin yaradılması və s. Yaxın keçmişdə – sosializm şəraitində bütün bu vəzifə və funksiyalar dövlət inhisarında (Dövlət plan komitəsi, Dövlət qiymət komitəsi, Dövlət maddi-texniki təchizatı və satışı sistemində, Dövlət sığorta qurumlarında və s.) cəmləşmişdir. Həmin dövrlərdə bu məsələlərin hamısının həlli inzibati-amirlik metodları, sağlam düşüncə və iqtisadi reallıqdan siyasətin üstün tutumlması şəraitində həyata keçirilirdi. Özünün təxminən 75 illik tarixi mövcudluğu dövründə sosializmin «kommunist gələcəyə» getdiyi dövrdə, bazar iqtisadiyyatı öz işləmə mexanizmi və strukturlarını təkmilləşdirərək məcərasından çıxmadan irəli getmiş və inkişaf etmişdir. Beləliklə, mövcud iqtisadi vəziyyəti nəzərə alaraq Azərbaycanda sivil bazar birjalarını heç olmazsa, əsrimizin əvvəlindəki kimi bərpa etməli və yeni dövrün tələblərinə uyğun qurmalıyıq. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində tərəflər arasında kommersiya sövdələşməsinin şərtləri və qiymətləri haqda əvvəlcədən yox, yalnız sazişlərin bağlanması və alqı-satqı əməliyyatları bilavasitə reallaşan zaman qarşılıqlı razılıq əldə olunur.ı əmtəə birjasında isə cari və perspektiv qiymətlərin təyin edilməsi üçün təsirli mexanizm mövcuddur. Bu mexanizm elmi nailiyyətlərə və təcrübəyə arxalansa da onun özəyini birja ticarətinin inkarlıq şərti əsasında qurulması təşkil edir. Belə ki, birjalarda bütün iştirakçıların qeydiyyatı, sövdələşmələr və apardıqları əməliyyatlar açıq həyata keçirilir. Təcrübədə dünyanın aparıcı birjalarında gələcəkdə göndəriləcək əmtəələrin qiymətləri kompüter texnikası kommunikasiya sistemləri, o cümlədən « nternet» şəbəkəsi və dövrü mətbuatda açıq informasiya kimi bütün marağında olan tərəfləri üçün sərbəst yayımlanır. Bütün bunlar kommersiya sövdələşmələrindəki potensial tərəfmüqavillərin harada yaşamasından asılı olmayaraq dünyanın aparıcı birjaların qiymətləri ilə tanışlıqdan sonra öz aralarında istənilən alqı-satqı sazişlərini bağlamağa imkan verir. Deməli əmtəə, valyuta və s. birjası kommunikativ vəzifəsi ilə yanaşı bazarda məhsul, xidmət, valyuta və s. qiymətlərinin tənzimləyicisi funksiyasını da yerinə yetirir. Bütün bunları nəzərə alaraq ölkəmizin müxtəlif regionlarında satıcı alıcı və vasitəçilərin kənd təsərrüfatı məhsullarına və s. dair tələb, təklif və qiymətlər Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|