Microsoft Word bm8q Nuranu0259 Mahmudova docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2.Az ərbaycanın X əz ərin enerji ehtiyatlarının n əqli siyas əti v ə onun perspektivl əri.
92 3.2.Azərbaycanın Xəzərin enerji ehtiyatlarının nəqli siyasəti və onun perspektivləri. Qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə, tükənməz yeraltı və yerüstü təbii sərvətlərə malik olan Azərbaycanı keçmiş dövrlərdən neft ölkəsi adlandırmışlar. Tarix boyu yunanlar və romalılar, ərəblər və monqollar, ruslar və ya ingilislər Azərbaycana yürüş edərkən ölkənin digər maddi və mənəvi sərvətləri ilə yanaşı zəngin neft yataqları da onları özünə cəlb etmişdir. Birinci dünya müharibəsi ə rəfəsində yanacaq uğrunda gedən mübarizədə neftlə zəngin olan Azərbaycana sahib olmaq istəyi hər iki hərbi qruplaşmanın – Antanta və Üçlər ttifaqının planlarına daxil idi. XIX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq Bakı Rusiya imperiyasında istehsal edilən neftin 95%-ni, dünya neft hasilatının isə yarıya qədərini – ildə təxminən 11 milyon ton neft istehsal edirdi. II Dünya müharibəsi illərində isə, hərbi texnikanın 60-70, aviasiyanın isə 85-90 faizi Bakı nefti ilə hərəkət edirdi [ 7, s. 661]. Azərbaycanda 1874-1899-cu illər ərzində 29 neft şirkəti təsis edimiş, 1923-1929-cu illər ərzində isə Xəzər dənizində 270-ə qədər neft quyusu qazılmışdır. Bu müddət ərzində dənizin Azərbaycan hissəsindən 3.3 milyon tona yaxın neft çıxarılmışdır. XX əsrin əvvələrində isə Azərbaycanda illik neft istehsalı 10 milyon tondan artıq olmaqla demək olar ki dünya üzrə göstəricinin yarısına yaxın olmuşdu [11, s. 37]. 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsindən sonra isə ölkənin enerji ehtiyatlarına olan maraq bir qədər də artdı. Azərbaycanın zəngin enerji ehtiyatlarına malik olması səbəbindən tutduğu mühüm geosiyasi mövqeni Z.Bjezinski bu cür dəyərləndirmişdir: “Qərb bazarları ilə, Rusiyanın nəzarət etmədiyi ərazilərdən keçən neft kəmərləri vasitəsilə birləşmiş müstəqil Azərbaycan, qabaqcıl və enerji tələb edən iqtisadiyyatları enerji ehtiyatları ilə zəngin Orta Asiya republikaları ilə əlaqələndirmək üçün nəhəng magistral sayılır” [ 3, s. 67]. Azərbaycan dövlətinin 1993-cü ildən bəri yürütdüyü xarici siyasətdə region ölkələri, Avropa dövlətləri və ABŞ ilə hərtərəfli iqtisadi əlaqələr qurmaq, 93 xüsusən enerji sahəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirmək prioritet istiqamət təşkil edir. 1993-cü ilin oktyabrında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilən Heydər Əliyev Azərbaycanın xarici siyasətinin təməl prinsiplərindən biri kimi ölkəmizin milli maraqlarını və xarici dövlətlərin qarşılıqlı mənafelərini nəzərə almaqla, Azərbaycanın neft ehtiyatlarına maraq göstərən hər bir ölkə ilə qarşılıqlı- faydalı əməkdaşlığa hazır olduğunu bəyan etdi. Əsas məqsəd ölkənin mövcud sərvətlərinə, o cümlədən zəngin neft və qaz yataqlarına sahib olmaq, onlardan dövlətin möhkəmlənməsi, əhalinin həyat şə raitinin yaxşılaşması və ölkənin beynəlxalq mövqelərinin gücləndirilməsi istiqamətində düzgün istifadə etmək idi. Azərbaycan Prezidenti respublikanın zəngin karbohidrogen ehtiyatlarının mənimsənilməsinə daha çox ölkəni, xüsusən Qərb dövlətlərini, ABŞ-ı, Yaponiyanı, regionda xüsusi rolu olan Rusiyanı, Türkiyə və ranı cəlb etmək istəyirdi [ 7, s. 662]. SSR -nin süqutundan sonra ABŞ və qərbi Avropa dövlətlərinin ölkəmizin enerji ehtiyatlarına marağının artmasından sonra Azərbaycan dövləti bu dövlətlərlə karbohidrogen ehtiyatlarının hasilatı barədə çoxsaylı görüşlər keçirdi. Nəhayət, bu danışıqlar 1994-cü ildə öz bəhrəsini verdi. Belə ki, 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda “Əsrin müqaviləsi” kimi tarixi ad almış ilk neft müqaviləsi imzalandı. “Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi haqqında” sazişin imzalanması ilə Azərbaycanın neft sənayesi tarixində tamamilə yeni bir era başlandı. Bu tarixi sənədin imzalanma mərasimində 7 ölkənin 11 neft şirkəti təmsil olunurdu. Müqaviləyə əsasən, ABŞ, Rusiya, Türkiyə, Böyük Britaniya, Norveç və Səudiyyə Ərəbistanı dövlətlərinə məxsus olan aparıcı neft şirkətləri yataqlardan 30 il müddətinə 511 milyon ton neft çıxarmalı idilər. Layihənin ümumi investisiya qoyuluşu 10 milyard ABŞ dollarına bərabər idi ki, onun da 7,4 milyardını Qərb şirkətləri qoymalı idilər. Sonradan müqaviləyə Yaponiyanın “ toçu” və ABŞ-ın “Eksson” şirkətləri də qoşuldular [7, s. 664 ]. 94 “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından sonra dünyada əsas enerji mənbələrinə nəzarət uğrunda mübarizənin kəskinləşməsi sözügedən müqavilə çərçivəsində hasil olunacaq milyonlarla ton xam neftin hansı əsas marşrutla Qərb bazarlarına nəql ediləcəyi məsələsini də başlıca mübarizə predmetinə çevirmişdi və bununla əlaqədar irəli sürülən fərqli təklif və ideyalar layihənin iştirakçısı olan dövlətlərin yalnız iqtisadi deyil, həm də təhlükəsizlik maraqlarından irəli gəlirdi [29 ]. Əlbəttə, strateji neftin nəqlini rana etibar etməyən ABŞ və Avropa dövlətləri, o cümlədən iqtisadi-siyasi maraqlarını, Azərbaycanla strateji müttəfiqlik ə laqələrini ön plana çəkən Türkiyə, nəhayət, təhlükəsiz kəmər istəyən Azərbaycan Bakı-Tbilisi-Ceyhan məsələsini israrla ortaya qoyur, Rusiya və ranı sakitləşdirmək məqsədilə tədbirlər düşünülür. Bununla bərabər, 1997-ci il fevralın 16-da Bakıda Azərbaycan hökuməti, ABƏŞ-in rəhbəri və ARDNŞ ilə Rusiyanın “Transneft” şirkəti arasında tərəflərin öhdəliklərini konkretləşdirən bir sıra sazişlər imzalayır. O cümlədən, həmin sənədlər arasında “Azərbaycandan çıxarılacaq ilkin neftin Rusiya ərazisi vasitəsilə nəqli haqqında” saziş və “Qarşılıqlı anlaşma haqqında memorandum” da imzalanır. Bu razılaşmaya əsasən, Azərbaycan nefti Bakıdan başlayaraq Çeçenistanın Qroznı şəhərindən keçib Rusiya ərazisi ilə Qara dənizə tərəf uzanaraq Bakı-Mahaçqala-Qroznı xətti və Tengiz-Novorossiysk marşrutu ilə birləşib Rusiyanın Novorossiysk limanına gedib çıxmalı idi. Lakin bu hələ nəzərdə tutulan əsas işin başlanğıcı idi, əsas kəmər məsələsi isə hələ də açıq qalırdı. 1997-ci il noyabrın 12-də Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində ilkin Azərbaycan neftinin çıxarılması və nəqli münasibətilə təntənəli mərasim keçirildi. Həmin gün Xəzər dənizinin təkindən dünya bazarlarına ilk Azərbaycan nefti axıdılmağa başlandı. Bu, müstəqil Azərbaycan Respublikasının neft siyasətinin mühüm qələbəsi idi. 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış və dünyada “Əsrin müqaviləsi” kimi tanınan tarixi neft müqaviləsi öz bəhrəsini 3 il sonra, yəni, 1997- ci il noyabrın 7-də verdi [7, s. 685 ]. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|