Microsoft Word bmt-1 az cavablariBenovse doc

 

7 

öz  fəaliyyətləri  barədə  hesabat  verirdilər.  Xarici  nümayəndəliklər  isə  öz  gəliş 

məqsədlərini Roma magistratına (Romada ali dövlət vəzifəsi) bildirir, magistrat isə 

senata  məlumat  verirdi.  Nümayəndələrə  senatın  qərarı  iclasda,  yaxud  magistrat 

vasitəsi  ilə  çatdırılırdı.  Mürəkkəb  məsələlər  meydana  çıxdıqda  xüsusi  komissiya 

yaradılır və komissiya hər bir məsələni ayrılıqda müzakirə və həll edirdi. 

E.ə.  V-IV  əsrlərdə  fəal  xarici  siyasət  Romanın  Apennin  yarımadası 

üzərində ağalığını təmin etmişdi. Tutulan torpaqların çoxu Romanın icma torpaq-

larına qatılaraq patrisilərin  sərəncamına  verilmişdi.  Roma  işğalçılarının  əsas qüv-

vəsi ordu idi. Roma ordusunda əsasən plebeylər xidmət edirdilər. Roma ordusunun 

qələbələri  eyni  zamanda  plebeylərin  siyasi  nüfuzunu  möhkəmləndirdi.  Buna  görə 

də  onların  patrisilərə  qarşı  mübarizəsi  müvəffəqiyyətlə  qurtarırdı.  Patrisilər  daha 

tez-tez güzəştə getməyə məcbur olurdular. 

taliyanın işğal edilməsi Romanı Aralıq dənizinin qüdrətli dövlətinə çevir-

mişdi. Roma beynəlxalq münasibətlərə qoşularaq, bir çox dövlətlərlə yaxın iqtisadi 

və    siyasi  əlaqələr  yaratmışdı.  Məsələn,  Karfagen  şəhəri  ilə  iqtisadi  əlaqələr  hələ 

e.ə. IV əsrdən başlamışdı. Karfagenlilər Siciliya, Sardiniya və Korsikanı tutduqdan 

sonra  Karfagen  tacirləri  tez-tez  Romaya  gəlirdilər.  Onların  gəmiləri  Romanın 

başqa  ölkələrlə  ticarətində  də  iştirak  edirdilər.  Karfagenlilər  Aralıq  dənizinin 

qərbində hakim olduqdan sonra onun şərq hissəsini də öz nüfuzları altına almağa 

çalışırdılar. Romalılar da  taliyanı işğal edərək cənubda Siciliyaya  yaxınlaşmışdı-

lar. Lakin sonrakı işğal planları romalıları tədricən Karfagen ilə toqquşdurmuş və 

tezliklə Pun müharibələri (e.ə.264-e.ə.146) adı ilə məlum olan üç böyük müharibə-

yə gətirib çıxarmışdı. 

I  Pun  müharibəsi  Romanı  Aralıq  dənizinin  qərbində  ən  qüvvətli  dövlətə 

çevirdi. Bu müharibə dövründə romalılar Şərq ilə o qədər də maraqlana bilməmiş-

dilər.  Şərqdə  ellinist  dövlətlərin  arasında  gedən  çəkişmələr,  xüsusilə  Yunanıstan-

dakı ittifaqların ara müharibələri Romanın sonrakı işğalları üçün çox əlverişli şərait 

yaratmışdı.  Şərq  ölkələrini  işğal  etdikdən  sonra  romalılar  hələlik  qərbdə  olduğu 

kimi, bu yerlərdə əyalətlər təşkil etməmişdilər. Hətta onlar yerli dövlət quruluşları-

---

 

8 

nı da dəyişməmişdilər. Romalılar incə diplomatiya işlətməklə, bu dövlətlər arasın-

da özlərinə inam yaradır, onları Roma dövlətinin siyasətinə tabe edirdilər. 

Romanın  apardığı    müharibələrdən  Roma  diplomatiyasının  fəaliyyəti  bö-

yük olmuşdur. Bu zaman Roma  diplomatiyası öz xarici siyasətini pərdələmək və 

ona  bəraət  qazandırmaq  üçün  azadlıq,  insanpərvərlik,  ədalət  kimi  məfhumlardan 

geniş  istifadə  edirdi.  Diplomatik  əməliyyatlarda  daxildə  düşmən  qüvvələr  təşkil 

etmək, şəhər və dövlətləri vuruşdurmaq və zəif salmaq “parçala və hökmranlıq et” 

üsulları  geniş  tətbiq  edilirdi.  Romanın  diplomatiyası  onun  hegemonluq  uğrunda 

mübarizəsinə xidmət edirdi. Yunanıstan və Karfagenin fəthi ilə Roma işğallarının 

birinci,  ən mürəkkəb mərhələsi sona çatır. E.ə. II əsrin ortalarından etibarən Roma 

böyük Aralıq dənizi dövlətinə çevrilir. Aralıq dənizi hövzəsində qələbələrini başa 

çatdıran Roma e.ə. II əsrin ikinci yarısı-I əsrlərdə Şərqdə Kiçik Asiya və Suriyada 

xarici siyasətini fəallaşdırır. Karfagen və ellin dövlətləri ilə müharibələr gedişində 

Roma imperiyası formalaşırdı. 

 

5.Respublika dövründə Roma diplomatiyası. 

 Antik  Romanın  diplomatik  orqanlarının  təşkili  və  strukturu  onun  siyasi 

quruluşunun  xüsusiyyətlərini  əks  etdirir.Əgər  klasik  dövrdə  Yunanıstanın  xarici 

siyasətində  Xalq  yığıncağı  əhəmiyyətli  rol  oynayırdısa,  Romada  qədim  dövrdə 

xarici siyasətin əsası Senat idi. Qədim dövrdə Roma tarixində səfirlik göndərmək 

hüququ  yalnız  hökmdara  məxsus  idi.  Respublika  dövründə  isə  bu  hüquq  senata 

keçir.  Romada  xalq  yığıncağının  hüquqları  Yunanıstana  nisbətən  məhdud  idi. 

Xarici siyasət, səfirlərin qəbulu və göndərilməsi məsələləri Senata aid idi. Romada 

səfir  vəzifəsi  çox  mühüm  hesab  edilir  və  səfirin  təyin  edilməsinə  xüsusi  diqqət 

yetirilirdi.  Bu  səbəblə  də  Romada  diplomatik  heyətin  şəxsi  tərkibinin  təyin 

edilməsi  çox  mürəkkəb  iş  idi.  Məsələ  senatda  müzakirə  edilir  və  hər  dəfə  bu 

səbəbdən  xüsusi  senat  qətnaməsi  qəbul  edilirdi.  Roma  səfirlikləri  heç  vaxt  bir 

şə

xsdən  ibarət  olmurdu.  Bu  respublika  dövrü  Roma  hüququna  zidd  olardı. 

Nümayəndəliklər  iki,  üç,  dörd,  beş  və  hətta  on  nəfərdən  ibarət  ola  bilərdi.  Lakin 

onların orta tərkibi üç nəfərdən ibarət idi. Bütün səfirliklər səfirlik başçısına malik 

---

 

9 

idilər. Bu vəzifə senatorlara məxsus idi. Vəzifələri bitdikdən sonra səfirlər senata 

öz  fəaliyyətləri  barədə  hesabat  verirdilər.  Xarici  nümayəndəliklər  isə  öz  gəliş 

məqsədlərini Roma magistratına (Romada ali dövlət vəzifəsi) bildirir, magistrat isə 

senata  məlumat  verirdi.  Nümayəndələrə  senatın  qərarı  iclasda,  yaxud  magistrat 

vasitəsi  ilə  çatdırılırdı.  Mürəkkəb  məsələlər  meydana  çıxdıqda  xüsusi  komissiya 

yaradılır və komissiya hər bir məsələni ayrılıqda müzakirə və həll edirdi. 

E.ə.  V-IV  əsrlərdə  fəal  xarici  siyasət  Romanın  Apennin  yarımadası 

üzərində ağalığını təmin etmişdi. Tutulan torpaqların çoxu Romanın icma torpaq-

larına qatılaraq patrisilərin  sərəncamına  verilmişdi.  Roma  işğalçılarının  əsas qüv-

vəsi ordu idi. Roma ordusunda əsasən plebeylər xidmət edirdilər. Roma ordusunun 

qələbələri  eyni  zamanda  plebeylərin  siyasi  nüfuzunu  möhkəmləndirdi.  Buna  görə 

də  onların  patrisilərə  qarşı  mübarizəsi  müvəffəqiyyətlə  qurtarırdı.  Patrisilər  daha 

tez-tez güzəştə getməyə məcbur olurdular. 

taliyanın işğal edilməsi Romanı Aralıq dənizinin qüdrətli dövlətinə çevir-

mişdi. Roma beynəlxalq münasibətlərə qoşularaq, bir çox dövlətlərlə yaxın iqtisadi 

və    siyasi  əlaqələr  yaratmışdı.  Məsələn,  Karfagen  şəhəri  ilə  iqtisadi  əlaqələr  hələ 

e.ə. IV əsrdən başlamışdı. Karfagenlilər Siciliya, Sardiniya və Korsikanı tutduqdan 

sonra  Karfagen  tacirləri  tez-tez  Romaya  gəlirdilər.  Onların  gəmiləri  Romanın 

başqa  ölkələrlə  ticarətində  də  iştirak  edirdilər.  Karfagenlilər  Aralıq  dənizinin 

qərbində hakim olduqdan sonra onun şərq hissəsini də öz nüfuzları altına almağa 

çalışırdılar. Romalılar da  taliyanı işğal edərək cənubda Siciliyaya  yaxınlaşmışdı-

lar. Lakin sonrakı işğal planları romalıları tədricən Karfagen ilə toqquşdurmuş və 

tezliklə Pun müharibələri (e.ə.264-e.ə.146) adı ilə məlum olan üç böyük müharibə-

yə gətirib çıxarmışdı. 

I  Pun  müharibəsi  Romanı  Aralıq  dənizinin  qərbində  ən  qüvvətli  dövlətə 

çevirdi. Bu müharibə dövründə romalılar Şərq ilə o qədər də maraqlana bilməmiş-

dilər.  Şərqdə  ellinist  dövlətlərin  arasında  gedən  çəkişmələr,  xüsusilə  Yunanıstan-

dakı ittifaqların ara müharibələri Romanın sonrakı işğalları üçün çox əlverişli şərait 

yaratmışdı.  Şərq  ölkələrini  işğal  etdikdən  sonra  romalılar  hələlik  qərbdə  olduğu 

kimi, bu yerlərdə əyalətlər təşkil etməmişdilər. Hətta onlar yerli dövlət quruluşları-

---