Microsoft Word bmt-2 cavab az doc

73 

 

1. Qara dəniz dövlətlərinin hərbi gəmilərinin boğazlardan keçməsi haqqında;  

2. Başqa dövlətlərin hərbi gəmilərinin Qara dənizə buraxılması haqqında;  

       ngiltərə Qara dənizin bütün ölkələrin hərbi gəmiləri üçün açıq olmasını təklif 

etdi.  Yaponiya  ngiltərənin  təklifini  müdafiə  etdi.  SSR   ngiltərənin  təklifinin 

ə

leyhinə çıxdı. Türkiyə əvvəlcə boğazlardan hərbi gəmilərin keçməsinin əleyhinə 

idi,  amma,  sonra  ngiltərənin təklifini bəyəndiyini bildirdi.  Lakin konfrans SSR -

nin  təklif etdiyi  saziş  layihəsini bəyəndi.  Layihəyə  görə  dinc dövrdə  boğazlardan 

Qara dəniz dövlətlərinin hərbi gəmiləri  keçə bilərdi. 

       1936-cı  ilin  iyulun  20-də  Qara  dəniz  boğazlarının  rejiminə  dair  Montre  kon-

vensiyası imzalandı. Konvensiyaya görə boğazlar zonasında Türkiyənin hüquqları 

tamamilə bərpa edildi. Boğazlardan keçməyə nəzarət və müşahidə hüququ Türki-

yəyə  verildi.  Türkiyə  boğazlar  zonasında  silahlı  qüvvələr  saxlaya  və  onları  möh-

kəmləndirə  bilərdi.  Bütün  ölkələrin  ticarət  gəmiləri  boğazlardan  sərbəst  keçmək 

hüququ aldılar. Qara dəniz və qeyri-Qara dəniz dövlətlərinin hərbi gəmilərinin bo-

ğ

azlardan keçməsində fərqlər var idi. Dinc dövrdə boğazlardan Qara dəniz dövlət-

lərinin bütün hərbi gəmiləri keçə bilərdi. Sualtı qayıqlar suyun üstü ilə keçməli idi. 

Boğazlardan  qeyri-Qara  dəniz  dövlətlərinin  yalnız  yüngül  hərbi  gəmilərinin  keç-

məsi  nəzərdə  tutulmuşdu.  Bu  gəmilər  Qara  dənizdə  3  həftədən  çox  qalmamalı 

idi.Türkiyənin iştirak etmədiyi müharibələr zamanı müharibə edən ölkələrin hərbi 

gəmiləri boğazlardan keçə bilməzdi. Türkiyənin iştirak etdiyi müharibələr zamanı 

boğazlar bütün ölkələrin hərbi gəmiləri üçün bağlanır. Montre konvensiyası 1936-

cı  ilin  noyabrın  9-dan  qüvvədədir.  taliya  və  Almaniya  bu  konvensiyaya  mənfi 

münasibət  bildirdilər.  taliya  yalnız  1938-ci  ildə  bu  konvensiyanı  imzalamağa 

məcbur oldu. 

39. 30-cu illərdə Latın Amerikasında beynəlxalq münasibətlər. 

    Birinci dünya müharibəsindən sonra Latın Amerikasında nüfuz dairələri yenidən 

bölündü. Burada Almaniyanın mövqeləri tamamilə,  ngiltərə və Fransanın mövqe-

ləri qismən zəiflədi. ABŞ isə yaranmış şəraitdən istifadə edib regiona müdaxiləsini 

genişləndirdi. O, Monro doktrinasına və Panamerika ittifaqına (1889-cu ildə 18 öl-

kənin iştirakı ilə yaradılmışdı.) arxalanıb Latın Amerikasında şəriksiz ağalıq etmək 

---

74 

 

istəyirdi.  1920-1929-cu  illərdə  ABŞ  bankirləri  Latın  Amerikası  ölkələrinə  2175 

milyon dollar kredit vermişdi. 1929-cu ildə Latın Amerikasından ixrac edilən məh-

sulun 34%-i, idxal olunan məhsulun 39%-i ABŞ-ın payına düşürdü. 

     Xarici  inhisarların  fəaliyyəti  və  regionda  sosial-ziddiyyətlərin  kəskinləşməsi 

nəticəsində birinci dünya müharibəsindən sonra Latın Amerikasında iqtisadi müs-

təqillik  və  suverenliyin  möhkəmləndirilməsi  uğrunda  mübarizə  gücləndi.  Latın 

Amerikasında sosial etiraz hərəkatının genişlənməsinə həm də Rusiyada baş verən 

hadisələr böyük təsir göstərmişdi. Latın Amerikasının bir sıra ölkələri Sovet döv-

ləti ilə iqtisadi və siyasi əlaqələr yaratmağa çalışırdılar. Qərb dövlətləri isə onların 

SSR  ilə əlaqələr yaratmasına mane olurdular. SSR -nin xarici siyasəti, onun prin-

sipləri  Latın  Amerikası  ölkələrinə  sərf  edirdi.  Latın  Amerikasında  beynəlxaiq 

münasibətlərin  səciyyəvi  cəhətlərindən  biri  ABŞ-ın  öz  mövqelərini  möhkəmlən-

dirmək  üçün  Panamerika  sistemindən geniş istifadə  etməsi  idi.  Lakin  V  Paname-

rika (1923) konfransı göstərdi ki, Latın Amerikası ölkələrinin ABŞ-ın siyasətindən 

narazılığı  artmışdır.  Panamerika  ittifaqının  VI  konfransı  1928-ci  ilin  yanvarında 

Havanada  keçirildi.  Konfransda  ABŞ-ın  Karib  hövzəsindəki  ölkələrə  qarşı  hərbi 

müdaxiləsi tənqid olundu. ABŞ-ın dövlət katibi bildirdi ki, hərbi müdaxilə yolu ilə 

ABŞ  Latın  Amerikası  ölkələrində  qayda-qanunun  və  sabitliyin  təmin  olunmasına 

kömək edir, ona görə region ölkələri ABŞ-ın siyasətinə qarşı narazılıq etməməlidir.      

Dünya  iqtisadi  böhranı  dövründə  Latın  Amerikası  ölkələrində  istehsalın  və 

ticarətin  həcmi  azalmış,  işsizlərin  sayı  artmışdı.  Region  dövlətlərinin  əksəriyyəti 

xarici borcların ödənilməsini dayandırmışdı. Sosial və siyasi narazılığın artmasının 

nəticəsi idi ki, 1930-1934-cü illərdə 12 Latın Amerikası ölkəsində dövlət çevrilişi 

həyata keçirilmişdi. Xarici inhisarlara qarşı milli hərəkat qüvvətləndi. 1930-cu ildə 

Meksika, 1935-ci ildə Uruqvay SSR  ilə diplomatik münasibətləri kəsmişdi. ABŞ 

Latın Amerikası ölkələrini beynəlxalq kommunizmə qarşı mübarizəyə cəlb etmək-

lə onların həm SSR  ilə əlaqəsinə mane olur, həm də Latın Amerikası ölkələrinin 

diqqətini ABŞ inhisarlarına qarşı mübarizədən yayındırmağa çalışırdı. 

      30-cu  illərdə  Latın  Amerikasında  ABŞ,  ngiltərə,Almaniya  və  Yaponiya  inhi-

sarları arasında rəqabət gücləndi. Latın Amerikası ölkələri də “trestlərarası müha-

---

75 

 

ribəyə” cəlb olunmuşdu. Latın Amerikasında beynəlxalq vəziyyətə region ölkələri 

arasındakı  münaqişələr  böyük  təsir  göstərirdi.  Məhəlli  münaqişələr  üçün  əsas  sə-

bəb  ərazi  mübahisələri  idi.  1932-ci  ilin  yayında  Boliviya  ilə  Paraqvay  arasında 

müharibə başlamışdı. Hər iki dövlət hesab edirdi ki, neftlə zəngin olan Çako əya-

ləti  onun  olmalıdır.  1934-cü  ilin  noyabrında  Millətlər  Cəmiyyəti  həmin  ölkələrə 

silah satışını qadağan etmişdi. 1935-ci ilin iyununda Boliviya ilə Paraqvay arasında 

danışıqlar başladı, onların arasında 1938-ci ilin iyulunda Buenos-Ayresdə bağlan-

mış müqaviləyə əsasən Çako əyalətinin 4/3 hissəsi Paraqvaya verildi. 1932-ci ilin 

payızında Peru ilə Kolumbiya arasında müharibə başlandı. Peru hökuməti Kolum-

biyaya  qarşı  ərazi  iddiaları  irəli  sürmüşdü.  Perudan  göndərilən  silahlı  dəstə  Ko-

lumbiyanın Amazonka çayı sahilindəki Letisiya limanını ələ keçirmişdi. Müharibə 

9 ay davam etdi və 1933-cü ildə imzalanmış sazişə əsasən Peru işğal etdiyi ərazi-

ləri qaytardı. 

      1933-cü ildən ABŞ-ın Latın Amerikasında həyata keçirməyə başladığı “mehri-

ban  qonşuluq”  siyasəti  hərbi-siyasi  müdaxilədən  imtina  edilməsini  və  regionda 

ABŞ-ın  mənafelərinin  daha  çevik  metodlarla  təmin  olunmasını  nəzərdə  tuturdu. 

ABŞ “mehriban qonşuluq” siyasətinin tərkib hissəsi kimi bir sıra tədbirlər həyata 

keçirdi. 1936-cı ilin martın 2-də ABŞ Panama ilə müqavilə imzaladı və onun daxili  

işlərinə qarışmayacağını bildirdi. ABŞ Panama kanalına nəzarəti özündə saxlasa da 

kanal  zonasında  gömrük  toplamaq  hüququ  Panama  dövlətinə  verildi  və  Panama 

kanalından istifadəyə görə ABŞ-ın ona verdiyi pulun məbləği 250 mindən 430 min 

dollara qədər artırıldı. 1934-cü ilin fevralında F. Ruzveltin təşəbbüsü ilə yaradılmış 

ixrac-idxal  bankı  1941-ci  ilə  qədər  Latın  Amerikası  ölkələrinə  366  milyon  dollar 

məbləğində kredit vermişdi.  

          40. Qərb dövlətlərinin Münhen razılaşması. 

     1936-cı  ilin  yazında  Hitler  Almaniyası  fəal  təcavüzkar hərəkətlərə  başladı.  lk 

olaraq Reyn zonasının hərbiləşdirilməsinə başlanıldı. Martın 7-də alman hökuməti 

özünün Lokarno sazişlərindən imtina etməsi haqqında bəyanat verdi və elə həmin 

gün alman qoşunları Reyn vilayətinə daxil oldu. Cəzasız qalan təcavüz hitlerçiləri 

daha da həvəsləndirdi.  Millətlər Cəmiyyəti Şurasının martda açılan iclasında sovet 

---