Microsoft Word bmt-2 cavab az doc

16 

 

dənizə qədər bütün cəbhə boyu hücuma keçdilər. Bu böhranlı vaxtlarda sovet hö-

kumətinin çağırışı ilə təcili özünümüdafiə dəstələri yaradılırdı. Bir sıra yerlərdə al-

manlar  dayandırıldı,  Pskov  və  Narva  yaxınlığında  isə  geri  oturduldu.  Rus  höku-

məti dərhal alman şərtlərini müzakirə edib sülh imzalamağa hazır olduğunu bəyan 

etdi. 1918 ci il martın 3-də Brest-Litovskda Rusiya və dördlər ittifaqı arasında sülh 

müqaviləsi imzalandı. Müqavilənin şərtləri Rusiya üçün çox ağır idi. Onun ərazi-

sindən  Polşa,  Litva,  Kurlandiya,  Estlandiya  və  alman  qoşunları  tərəfindən  işğal 

edilmiş böyük vilayətlər ayrılırdı. Qafqazda Qars, Ərdəhan və Batumi Türkiyənin 

tabeliyinə keçdi. Ukrayna və Finlandiya müstəqil dövlətlər olurdu. Əsirlərin dəyiş-

dirilməsi nəzərdə tutulurdu. Brest-Litovskda həmçinin gömrük rüsumları və tarif-

ləri haqqında yekun protokolu da imzalandı.  

 

Müqavilənin ratifikasiyası iki həftə ərzində olmalı idi. Həm danışıqlar zama-

nı, həm də sülh müqaviləsinin imzalanmasından sonra hökumət və partiyada yek-

dillik yox idi. V.  . Lenin dəfələrlə azlıqda qalmışdı, bununla belə o, müqavilənin 

imzalanmasına və ratifikasiyasına razılıq almağa müvəffəq oldu. 1918-ci il martın 

15-də Brest sülhünün ratifikasiyası ilə bağlı Ümumrusiya Sovetlər qurultayı çağı-

rıldı. Bundan əvvəl partiyanın VII qurultayı səs çoxluğu ilə müqavilənin təsdiqinin 

lehinə çıxış etsə də, Mərkəzi Komitəyə gələcəkdə şərait dəyişəndə onu zorla qəbul 

etdirildiyi  üçün  pozmaq  səlahiyyəti  vermişdi.  Müzakirələrdən  sonra  Ümumrusiya 

Sovetlər qurultayı martın 15-də Brest müqaviləsini ratifikasiya etdi. Rusiyanın ağır 

vəziyyətindən  istifadə  edən  Almaniya  bundan  sonra  da  ona  təzyiq  göstərməkdə 

davam  edirdi.  Sovet  hökuməti  1918-ci  ilin  avqustunda  Brest  sülh  müqaviləsinə 

demarkasiya xəttini Almaniyanın xeyrinə müəyyənləşdirən əlavə bir müqavilə im-

zalamağa məcbur oldu. Brest müqaviləsinə əlavə sazişin 14-cü maddəsi Azərbay-

cana aid idi. Həmin maddə ilə tərəflər Azərbaycana dair məsələrlə bağlı qarşılıqlı 

öhdəliklər  götürmüşdülər.  Bütün  bunlara  görə  də  saziş  Osmanlı  və  Azərbaycan 

diplomatiyasının ciddi müqaviməti ilə üzləşdi. Bir sıra mühüm addımlar atıldı və 

tədbirlər  görüldü.  Bakının  azad  edilməsi  buna  imkan  vermədi.  2-cisi,  beynəlxalq 

şə

raitin Antantanın xeyrinə dəyişməsi Almaniyanın sazişə marağını azaltdı. 3-cüsü, 

alman-osmanlı  protokolu  ilə  (23.IX.1918)  əslində  əlavə  sazişdən  imtina  edilmiş 

---

17 

 

oldu. Protokola əsasən Almaniya Azərbaycan Cümhuriyyətini tanıyacağına, habelə 

Sovet Rusiyasının  da  onunla diplomatik münasibətlər  qurmasına  çalışacağına söz 

verirdi.  Əvəzində  isə  Osmanlı  qoşunlarının  Azərbaycanda  çox  saxlanılmayacağı 

vəd olunurdu. 1918-ci il noyabrın 11-də Almaniyanın məğlubiyyətini bildirən barı-

ş

ıq  imzalandı.  Barışıqdan  iki  gün  sonra  sovet  hökuməti  3  mart  1918-ci  il  tarixli 

Brest  sülh  müqaviləsinin  və  27  avqust  1918-ci  ildə  Sovet  Rusiyası  və  Almaniya 

arasında imzalanan əlavə müqavilənin ləğv edilməsini elan etdi. 

 

10. Rusiyada vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə. 

 Oktyabr çevrilişindən sonra Rusiyada vətəndaş qarşıdurmasında yeni mərhələ baş-

landı. Hakimiyyətdən kənarlaşdırılmış qüvvələr vahid cəbhədə birləşərək bolşevik 

rejiminə qarşı müharibə elan etdilər. Sovet rejiminə və onun yerlərdə yayılmasına 

qarşı müqavimət hərəkatı bütün ölkəni bürüdü. Separatizm hərəkatı sovet rejiminə 

qarşı  mübarizə  ilə  birlikdə  aparılırdı.  Ucqarlara  qaçmış  generallar  öz  ətraflarına 

böyük  silahlı  qüvvə  toplayaraq  Sovet  dövlətinə  qarşı  güclü  cəbhə  yaratdılar. 

Ş

imalda general Müller, Kerenski, şimal-qərbdə general Yudeniç, cənubda ataman 

Kaledin, general Alekseyev, general Krasnov, general Kornilov, general Denekin, 

Cənubi Uralda ataman Dutov, Zabaykalda ataman Semyonov, Sibirdə admiral Kol-

çak  sovet  hakimiyyətinə  qarşı  hərbi  yürüşə  başladılar.  Beləliklə,  sovet  hakimiy-

yətinə qarşı “ağlar” hərəkatı formalaşdı. 

 

Bolşevizmi, sovet quruluşunu istəməyən xarici iri dövlətlər də ona qarşı hər-

bi  müdaxilə  təşkil  etdilər.  Oktyabr  inqilabının  qələbəsindən  sonra  ngiltərə  və 

Fransa öz qoşunlarının Rusiya ərazisində əməliyyatları barədə məxfi razılığa gəl-

mişdilər və sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizə üçün çar generallarına böyük məb-

ləğdə  vəsait  ayırmışdılar.  200  nəfərlik  ilk  ingilis  dəstəsi  1918-ci  il  martın  9-da 

Murmanskda  quruya  çıxdı.  Bir  neçə  gün  sonra  elə  ora  fransız  hissələri  gəlməyə 

başladı. 1918-ci ilin yayı üçün ingilis və fransız qoşunları Arxangelski və Solovets 

adalarını  tutdu.  Uzaq  Şərqdə  yaponlar  Rusiyanın  ərazisinə  soxulmağa  başladılar. 

Artıq 1918-ci ilin yanvarında Vladivostok limanına 3 kreyser-iki yapon və bir ingi-

lis kreyseri daxil oldu. Buna qədər orada amerikan kreyseri var idi. Sovet hökumə-

tinin rəsmi etirazına qarşı  ngiltərənin Moskvadakı nümayəndəsi bildirdi ki, ingilis, 

---

18 

 

yapon  və  amerikan  əsgərlərinin  Vladivostoka  çıxarılmasının  yeganə  məqsədi  ya-

pon vətəndaşlarının həyatlarının və mülkiyyətinin mühafizəsidir. Əslində isə onlar 

həmin  bölgələrdə  olan  “ağlar”  hərəkatına  kömək  edirdilər.  Müharibə  zamanı  əsir 

düşmüş  40  mindən  yuxarı  çex  və  slovaklardan  ibarət  korpusun  qiyamı  vətəndaş 

müharibəsini daha da kəskinləşdirdi. Sovet hökuməti ilə razılaşmaya görə bu kor-

pus  Vladivostok  limanından  Fransaya  yola  düşməli  idi.  Ancaq  xarici  qüvvələrin 

Vladivostoka çıxmasından sonra çexlər bu razılaşmanı pozub qiyam qaldırdılar və 

Rusiyanın Mərkəzi rayonları ilə Ural və Sibirin əlaqəsini kəsdilər. Qərb diplomatik 

missiyaları bir sıra Volqaboyu şəhərlərdə və digər yerlərdə üsyanların hazırlanma-

sında bilavasitə iştirak etmişdilər. Üsyanlar nəticəsində Volqaboyunda, Uralda, Si-

bir və Uzaq Şərqdə Sovet hakimiyyəti devrildi. Bundan sonra Sovet hakimiyyəti-

nin əleyhdarları daha da fəallaşdılar. Sibirdə admiral Kolçak “Rusiyanın ali hökm-

darı” elan edildi. Cənubda general Denikin hərbi diktatura yaratdı, Şimalda Müller 

hərbi qubernatorluq təşkil etdi. 

 

Vətəndaş  müharibəsi  şəraitində  keçmiş  Rusiya  imperiyası  məkanında  milli 

separatizm  hərəkatı  gücləndi.  Oktyabr  çevrilişindən  sonra  imperiya  ərazisində 

müstəqil dövlətlər yaranmağa başladı. Sovet hökumətinin elan etdiyi “Rusiya xalq-

larının hüquq bəyannaməsi”nə müvafiq olaraq 1917 ci ilin noyabrında Polşa, deka-

brda Finlandiya müstəqillik əldə etdilər. 1918-ci ildə Qafqazda Dağlılar Respubli-

kası, Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan Respublikaları yarandı. 1920-ci ilin apre-

lində  Uzaq Şərq Respublikası təşkil olundu. Lakin bunların ömrü çox olmadı. Tez-

liklə Qırmızı Ordu tərəfindən müstəqillik əldə edən respublikalar işğal olundular. 

Həmin ərazilərdə də Sovet rejimi quruldu. 

 

Sovet  hökuməti  özünü  qorumaq  və  əleyhdarlarına  qarşı  mübarizə  aparmaq 

üçün güclü ordu yaratmağı başlıca vəzifələrindən biri hesab edirdi. Vətəndaş mü-

haribəsinin  gedişində-1918-1919-cu  illərdə  belə  bir  ordu  yaradıldı.  L.  Trotski  ilk 

hərbi nazir oldu. 1919-cu ilin oktyabrında Qırmızı Ordunun sıralarında 3 milyon-

dan çox əsgər və zabit var idi. Qırmızı Ordu hissələri 1919-cu ildə Şərqdə Kolça-

kın qüvvələrini darmadağın etdi. Kolçakın özü 1920-ci ilin əvvəllərində güllələndi. 

1919-cu ilin payızında Cənubda Denikinin “Könüllü ordusu” da məğlub edildi. O, 

---