Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
103 
MK‐nın  görevlileri  Mehmet  İsgenderov  ve  Cümşüd  Sultanov,
tarım  şubesi  müdür  yardımcısı  Rahim  Allahverdiyev,  Tarım
Bakan  Yardımcısı  Hüseyin  Memmedov  görevlerinden  alındı‐
lar. 9 Nisan 1949`te Ermenistan Yüksek Sovyetin`in kararıyla
Ermenistan  SSC  Yüksek  Sovyeti  Başkan  Yardımcısı  Mirza
Beşirov`un  işine  son  verildi.  Onların  bazılarını  yüksek  parti
eğitimi  almak  için  bir  daha  geri  dönmemek  üzere  Bakü'ye
gönderdiler.  Karabağlar,  Vedi,  Zengibasar,  Krasnoselo  bölge‐
lerinde  parti  komitelerinin  Azerbaycan  kökenli  genel  sekre‐
terleri,  diğer  10  bölgede  ise  parti  il  başkan  yardımcıları  gö‐
revden  alınarak  yerlerine  Ermeniler  atandı.    Amasya,
Basarkeçer  ve  Krasnoselo  bölgelerinde  ve  diğer  bölgelerde
Azerbaycan Türkçesinde yayınlanan gazeteler kapatıldı.
İrevan`da  Azerbaycan  şairi  Cafer  Cabbarlı  Dram
Teatrosu  1949  yılında  Yerevan`dan  Azerbaycanlıların  olma‐
dığı Basarkeçer iline taşındı. 1952 yılında ise teatro mali so‐
runlar  neden  gösterilerek  kapatıldı.  Teatronun  usta  oyuncu‐
ları ise Bakü ve Gence`de iş bulmak zorunda kaldılar. Teatro
yalnız 15 yıl sonra Yerevan`da yeniden çalışmaya başladı.
Öte yandan daha 1937 yılından H.Abovyan adına İrevan
Pedagoji  Universitesi  ve  Ermenistan  Devlet  Öğretmen  Açık
öğretim  okulunda  Azerbaycan  dilinde  eğitim  veren  dil‐
edebiyat, tarih‐coğrafya, fizik‐matematik fakülteleri kapatıla‐
rak, Azerbaycan'a taşındılar (1948'de). Bir taraftan Ermenis‐
tan'dan göç eden Azerbaycanlıların Hanlar iline yerleşmeleri‐
ne  engel  olunurken  diğer  taraftan,  1924  yılında  açılan  ve
Azerbaycan  bilimine  önemli  isimler  kazandıran  İrevan  Azer‐
baycanlı  Pedagoji  Meslek  Yüksek  Okulu  kapatılarak  Hanlar
İlçe  merkezine  aktarıldı.  Tabii  ki,  Azerbaycanlı  öğretmenler
de toplu şekilde kendi aileleri ile birlikte İrevan şehrini terk
etmek zorunda kaldılar.
NAZİM MUSTAFA 
 
104
1948‐53  yılları  sürgünü  sonucunda  İrevan  şehrinin
Azerbaycanlı nüfusu yarı yarıya azalmıştı. 1939 yılı rakamla‐
rına  göre,  İrevan  kentinde  6  bin  569  Azerbaycanlı  yaşarken,
1959 yılında bu sayı 3 bin 413`ya düşmüştür. (1949 yılında
nüfus sayımı yapılmamıştır).
Araştırmalar  Azerbaycanlıların  şimdiki  Ermenis‐
tan`daki  tarihi  topraklarından  sürülmesi  hakkında  SSCB  Ba‐
kanlar Kurulu`nun 23 Aralık 1947 tarihli kararının fazlasıyla
yerine getirildiğini göstermektedir. 23 Aralık yasası ile Erme‐
nistan'ın  22  ilçesinden  100  bin  Azerbaycanlının  sürülmesi
planlanmış olsa da, aslında, Ermenistan SSC`nin baskısı ile 24
ilden  ve  İrevan  kentinden  (200'den  fazla  yerleşim  birimin‐
den) yaklaşık 100 bin Azerbaycanlı sürülmüştür.
1988‐1989 yılları sürgünü
Azerbaycan  Türklerinin  Ermenistan'dan,  özellikle  de
İrevan  kentinden  toplu  sürgünü  için  son  hazırlıklar  1960'lı
yılların  ortalarından  başlanmıştı.  Ermenistan'da  Türk  karşıtı
propaganda o tarihten itibaren hız kazanmıştır. 1964 yılında
Moskova'nın rızası ile Ermenistan KP MK sözde "büyük katli‐
am"ın  (o  zaman  şimdi  kullanılan  "Ermeni  soykırımı"  terimi
yerine, "büyük katliam" ("medz yeğerni") ifadesi kullanılıyor‐
du)  50.  Yıldönümü  nedeniyle  anım  merasimi  düzenleme  ka‐
rarı  almıştır.  Ermenistan'ın  tüm  yazılı  ve  sözlü  basını  sözde
katliamların  tanıtımı  ile  meşgul  olmuşlardı.  Aynı  dönemde
İrevan'da Ermenistan’ın Yeniden Birleştirmesi Hareketi oluş‐
turulmuştu.  Yüz  binlerce  Azerbaycanlı  ve  Türk  sivil  nüfusun
katline önderlik eden Andranik Ozanyan’ın doğumunun 100.
yıldönümü 1965 Şubat'ında törenle kutlanmış, sonra ise Ucan
köyünde onun heykeli konulmuştur. Aynı zamanda gizli faali‐

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
105 
yet  gösteren  "Taşnaksutyun"  partisi  fırsattan  yararlanarak
açık faaliyete başlamıştır.
Rusyalı  tarihçi  Vladimir  Kozlov  "Неизвестный  СССР.
Противостояние народа и власти.1953‐1985 гг." (SSCB`nin
bilinmeyen yönleri: halk ve yönetim karşı karşıya. 1953‐1985
y) eserinde şöyle yazıyor, Devlet Güvenlik Komitesi (DGK) 24
Nisan da İrevan'da milliyetçilik sloganları ve toprak talebi ile
gösteri yapmak isteyen gençlerin bir grubunu hapis etse de, o
gün  yaşanan  çatışmaları  engelleyememişti.  Aynı  olaylar  ko‐
nusunda  SSCB  DGK’sinin  Başkanı  V.Semiçastnı  Sov.  İKP
MK'nın  Sekreteri  P.Demiçev’e  gönderdiği  mektupta  şöyle
ifade  etmişti:"24  Nisan’da  gün  boyu  geceye  kadar  İrevan'da
Lenin meydanında ve diğer yerlerde yapılan spontane göste‐
rilere 3 bin ila 8 bin kişi katıldı. Orada konuşma yapanlar Er‐
menistan topraklarının iadesini (açıktır ki, Dağlık Karabağ'ı ‐
Kozlov  V.), "Ermeni meselesi"nin adil çözümünü  ve hapsedi‐
len 7 gencin (1964 yılında hapsedilen milliyetçi grubun üye‐
leri öngörülüyor ‐Kozlov V.) tahliye edilmesini, ayrıca yurtdı‐
şındaki  Ermenilerin  Ermenistan`a  göçünün  hızlandırılmasını
ve  Ermenistan'da  nüfusun  yoğunluğu  kriz  haddine  ulaştığı
için  onların  Nahçıvan'da  yerleştirilmesini  talep  etmişlerdir.
Bu talepler meydanda hazırlanan bildiride yer alarak Sov. İKP
MK’ya, Bakanlar Sovyeti ve SSCB Yüksek Sovyeti yöneticileri‐
ne gönderilmişti."
126
Göstericiler gün boyunca bu taleplerini
şehrin  çeşitli  yerlerinde  seslendirmiş,  akşam  ise  Spendiarov
Tiyatrosunda  Eçmiadzin  kilisesi  ile  birlikte  gerçekleştirilen
anma töreninin resmi açılışından sonra tiyatronun kapılarını
kırarak  içeri  girmişler  ve  Ermenistan  hükümetinden  Azer‐
baycan  ve  Türkiye'ye  karşı  resmi  olarak  toprak  talebinde
bulunulmasını istemişlerdir.
                                                            
126
 В.  Козлов,  Неизвестный  СССР.  Противостояние  народа  и
власти. 1953‐1985 гг., Москва, Олма‐пресс, 2006, c. 425.
NAZİM MUSTAFA 
 
106
Ermenistan'da  Sovyet  yönetiminin  kurulmasından  ge‐
çen  süre  içinde  ilk  defa,  açık  şekilde,  kalabalık  karşısında
Azerbaycan'a  ve  Türkiye'ye  karşı  toprak  iddiası  ileri  sürül‐
müştür.  1965  yılı  Nisan  olaylarından  sonra  Azerbaycanlılara
karşı  ayrımcılık  siyaseti  güçlendirilmiş,  sonuçta  İrevan  ken‐
tinden ve çevre ilçelerden yüzlerce Azerbaycanlı ailesi baskı‐
lara dayanamayıp Azerbaycan'a göç etmek zorunda kalmıştır.
Bu,  Ermenistan'da  yaşayan  Azerbaycanlılar  için  sonun  baş‐
langıcı demekti.
XX. yüzyılın 60‐70`li yıllarında Ermenistan yönetimi de‐
falarca Dağlık Karabağ'ın ve Nahçıvan'ın Ermenistan'a birleş‐
tirilmesi  meselesini  gündeme  getirmişti.  Dağlık  Karabağ'da
Ermeni ayrımcılığı Ermenistan yetkilileri ve aydınları tarafın‐
dan  destekleniyordu.  Dönem  dönem  Dağlık  Karabağ'da  ve
Ermenistan'da yaşayan Ermeni aydınların imzası ile SSCB'nin
çeşitli  kurumlarına  "tarihi  adaletsizliğin  giderilmesi"  ‐  yani
Ermenilerin Azerbaycan'a ve Türkiye'ye karşı toprak taleple‐
rinin  karşılanması  için  bildiriler  gönderilirdi.  Tüm  bunların
yanısıra,  Azerbaycanlıların  Ermenistan`daki  tarihi  toprakla‐
rından çıkarılması için İrevan her türlü yöntemin uygulanma‐
sından kaçınmadı.
Ermenistan  ekonomisi,  onun  sanayi  tesisleri  tamamen
Azerbaycan'dan  beslenmesine  rağmen,  Ermeni  aydınları,
kültür ve sanat adamları düzenli olarak Türkiye ve Azerbay‐
can  karşıtı  söylemlerini  güçlendirdi,  Ermeni  ve  Azerbaycan
halkları arasında düşmanlık tohumunu ekti.
24  Nisan  1983’te  Ermeniler  soykırım  gününü  bahane
ederek  İrevan  kentine  bitişik  Masis  (Zengibasar)  ilçesinin
merkezinde  (Uluhanlı) Azerbaycanlıların yaşadığı evlere sal‐
dırmış ve kasabadaki mezar taşlarını kırıp dağıtmıştılar. Sivil
halk  kaçarak  Türkiye  sınırına  sığınmaya  mecbur  kalmıştı.
Sadece polislerin müdahalesinden sonra sivil Azerbaycanlılar

---