Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nizami Cəfərov 136 Yazıçı demək istəyir ki, nəyi varsa bazara çıxarmağa, adət etmədiyi texnologiyalarla satmağa məcbur olmaqla yanaşı, xalq- da bu alqı-satqıdan gələn «gəlir»in dəqiq ünvanı, təyinatı barədə aydın təsəvvür də yoxdur… Nə satılır?.. Niyə satılır?.. Və Sona tarixi bir qərar qəbul edir: «…Xalçanı çəkib aradan yığdı və pəhləvan kimi qoltuğu- na vurdu: -Satmıram, -dedi, -vəssalam! Xalçanın küləyi, soyuq və kəsərli silah kimi ingilisin boz sifətinə dəydi. Mister vahiməyə düşmüş kimi geri-geri çəkildi. Alt çənəsini laxlatdı. Tacir onun dediyini qadına tərcümə etdi: -Görürsən? Düzü elədir. «Hara getsə, -deyir, -onu mən alacağam». Sona daha da acıqlandı. Iti və həyəcanlı nəzərlərilə həm taciri, həm misteri süzüb əli ilə qəti rədd işarəsi verdi: -Itə ataram, yada satmaram! Sona arxasını misterə və tacirə çevirib elə cəld gedirdi ki, deyəsən evdə yağı daşır. Onun dalınca iki həris canavar gözü baxır, yanırdı»… Bu atalar sözü neçə illər idi ki, Azərbaycan xalqının bədii- fəlsəfi təfəkküründə mövcud idi. Mir Cəlal yeni tarixi dövrdə yerində, məqamında elə xatırlatdı, elə aktuallaşdırdı ki, o, bütöv bir milli ideoloji prinsipə, öz gələcək taleyini həll etməli olan xalqın əlində mənəvi silaha döndü… Və təsadüfi deyil ki, XX əsrin sonlarında – artıq böyük yazıçı-mütəfəkkirin bu dünyada olmadığı illərdə də həmin silah-prinsip müstəqillik uğrunda mübarizə aparan xalqa ilham verən ideya-estetik amillərdən biri idi… Baharın romanı onun faciəli aqibətilə bitir… «Məşədi kiriməmiş, dimdikli tərəzi şaqqıldayır, sarı zən- billər yağlı ətlə dolurdu. Güclü və zalım qış qüvvəsini ancaq yoxsullara bildirirdi. Həyat öz soyuq şiddətilə kiminə divan tutur, ilıq ləzzətilə kiminə meydan açır, soyuq dövran öz qansız- lığı və amansızlığı ilə davam edirdi. Ədəbiyyat söhbətləri 137 Yalnız o balaca və adamsız uşaq yox idi. Yenicə çiçək- lənən Bahar, qışın cəngəlliyində məhv olmuş Bahar daha yox idi. Ondan acı bir xəyal qalmışdı. Baharın cırıq, köhnə papağı yolda, qar üstündə qaralırdı. O da sahibi kimi kimsəyə lazım deyildi…» Və «Bir gəncin manifesti» bundan sonra bütün diqqəti bö- yük qardaşın – Mərdanın ictimai-siyasi tərcümeyi-halı üzərində cəmləşdirir… «Mərdan bir ah çəkdi, kənddə sahibsiz qoyub gəldiyi ana- sını, qardaşını xatırladı. Bu qışın günündə lüt-ayaqyalın uşağın yaman halını düşündükcə onu od götürürdü: görəsən, kimlərin tövləsində daldalanır. Görəsən, acından kimə yalvarır. Göyərmiş əllərilə, görəsən, kimin damında qar kürəyir… Mərdan anasının, beş-altı aydan bəri buraxıb gəldiyi ailə- nin bütün əzab-əziyyətlərində özünü məsul və müqəssir gördü. «Burada dünyanın düzəlməyi ilə məşğul olursan, öz doğma ana və qardaşının halından xəbər tutmursan. Onların kimi var? Onlar sənin əlinə baxırlar»… Mir Cəlalın yaradıcılıq təcrübəsi göstərir ki, Azərbaycan sovet ədəbiyyatının istedadlı (və milli düşüncə təmayüllü) nü- mayəndələri mövcud şərtlər daxilində belə, xalqın həyat ideal- larını kifayət qədər dəqiqliklə əks etdirmiş, yeni dövrün (qeyd edək ki, bir çoxlarının indiyə qədər təsəvvür etdiyinin əksinə olaraq, «yeni dövr» anlayışı «sovet dövrü» anlayışından çox-çox geniş, çox-çox rəngarəng və çox-çox tarixidir) ədəbiyyatını yaratmışlar. Və mühüm cəhətlərdən biri də budur ki, yeni dövr bütün ehtirasları, emosional iddiaları, tərəddüdləri, ideoloji axta- rışları ilə bütövdür… Azərbaycanın müasir mədəni, sosial və siyasi varlığı bu xaotik (və amorf!) bütövlükdən yaranırdı… Yer kürəsi toz-dumanlıqlardan yarandığı kimi… Nəyin «daxili», nəyin «xarici» problem olduğunu müəy- yənləşdirmək mümkün deyildi… Anası Sona kimi Mərdan da ingilislə üz-üzə gəlməli olur, ancaq təbii ki, fərqli səviyyədə… Nizami Cəfərov 138 «Qənbər irəli yeridi: -Sən nə haqq ilə Böyük Britaniya hökumətinin nümayən- dəsini… Mərdan onun sözünü ağzında qoydu. -Britaniya nümayəndəsi yeddi iqlim basa-basa burada, Azərbaycanda nə qələt eləyir? Sizin Britaniya ağaları ilə qohum- luğunuz haçandandır?.. …Zahirindən, libasından sadə bir çoban, biçinçi, «acından ölməyə macal tapmayanın biri» zənn etdiyi bu nazik oğlanın ağzından çıxanlara Qənbər inana bilmədi. O güman etdi ki, bu sözlər kiminsə, oxumuş, çoxbilmiş bir adamın ağzından çıxır»... Bu, o deməkdir ki, sahibsiz bir ölkənin daxili ilə xarici arasında heç bir hədd-hüdud yoxdur, əgər belə demək mümkün- sə, astarı üzünə çıxmışdır. Bilmək olmur ki, diplomatiya oyunu- nu «xarici»yə qarşı oynayasan, ya «daxili»yə… Çünki «xaric» bütün gücü, təsir dairəsinin əhatəliliyi ilə «daxil»dədir. Və bu daxildəki «xariciliy»i xalqın təkcə siyasi yox, mənəvi varlığın- dan da qoparıb çıxarmaq üçün diplomatiyanın analoqu olmayan üsullarını tətbiq etmək lazım gəlir… Dövlət qulluqçusu olan komendant, Qənbərin əlindən Mərdanı məhz bu «üsul»la xilas edir: «Zəhmət çəkin, Qənbər, bu işə istiqanlı yanaşmayın, qarşınızda duran at-eşşək oğrusu deyil, Böyük Britaniya dövləti- hümayuni işində… Bu siyasi canidir. Bu saat mən təcili yatab ilə onu millət məhkəməsinə göndərərəm. Orada necə lazımdır, divanını tutarlar. Xəbəri sizə çatar. Xahiş edirəm, mənə mane olmayasız ki, iş gecikər, qatar yola düşür. Buna mən məsulam. Cavab istəyirlər. Atamı yandırarlar…» «Bir gəncin manifesti»ndə iki etnososioloji məqam ayrıca izah və ya təhlil tələb edir: onlardan birincisi xalqın təbii ağıl, düşüncə, mühakimə istedadı, ikincisi isə nə qədər müxtəlif sinif- lərə, silklərə, zümrələrə ayrılsa da milli bütövlüyüdür ki, bunlar- dan birincisi daha mühümdür. Və tarix dəfələrlə göstərmişdir ki, azərbaycanlı düşdüyü yeni şəraitdən kifayət qədər rahat baş Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|