Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nizami Cəfərov 156 Bənövşələr, bənövşələr, Lalələrin bağrı yara… Eşqimizdən söhbət açın Sizi dərən oğlanlara!.. Aslan Aslanovun laləli-bənövşəli, yazlı-baharlı poeziya- sında güclü həyat eşqi, yaşamaq enerjisi mövcuddur: Baharın ətri gəlir çöllərdən, Budur, axır yenə də saf sular. Bizim pak eşqimizə, sevgilim, Yenə mahnı oxuyur qumrular. Estetika nə dərəcədə Aslan müəllimin elmi tədqiqat-maraq dairəsinə daxil idisə, estetizm də onun poeziyasının ruhuna həmin dərəcədə hakimdir: Yadımdan çıxmayır qış axşamında Şirin nağılların, şirin sözlərin. Yorğun çağlarımda, yorğun anımda Yasdığım olardı sənin dizlərin. Ana, o zamanlar bu ağ saçların Qaraydı nə qədər, gözlərin kimi. Nə tez gəlib keçdi gənclik çağların O ilk laylaların, sözlərin kimi. …Ana, ürəyimin telləri dindi, Sənsən rahatlığım, sənsən dincliyim. Təzədən gələydi deyəcəm indi Mənim uşaqlığım, sənin gəncliyin. Aslan müəllimdə təbiətin ən adi hadisə-təzahüründə dün- yanın bütün gözəlliyini, zənginliyini görüb dəyərləndirmək iste- Ədəbiyyat söhbətləri 157 dadı vardı. Və bu xüsusiyyətin mahiyyətini «Estetika aləmində» kitabının girişində həm də nəzəri olaraq formulə etmişdi: «Astronomun ulduzlar dünyasına nüfuzu, botanikin sonsuz miqdar çiçəklər arasından həmişə eyni bir çiçəyi götürüb tədqiq və dərk etməyə çalışmasının özü onlara «kosmik dünyada», «çiçəklər aləmində» ifadələrini işlətmələrinə əsas verir və heç də onların kainatdakı bütün ulduzların, yer üzündəki bütün çiçək- lərin idrakını öhdələrinə götürmələri fikrində olduqlarını göstər- mir. Estetikanın da vəziyyəti belədir»… Ancaq elə şeirlərinə də rast gəlmək mümkündür ki, bütün- lüklə obraz polifoniyasından ibarətdir… M.Y.Lermontova yaz- dığı nəzirəsində olduğu kimi: Dağ başında xaldımı, qartaldımı o süzən… Aşağıda cüyürlər məskənidir gen düzən. Bu yerdə göz açalı gülən gördüm yazı mən, Sevirəm Qafqazı mən! Kəndlərində bir ildə neçə yol toy vurular, Bacasından göylərə tüstüləri burular, Dağdan axan çayları düzənlərdə durular, Ürəyimlə dinlədim gələn hər avazı mən. Sevirəm Qafqazı mən. … «Qafqaz» deyə gənc ikən mən vuruldum bu ada, Yüz igidin adı var hər sıldırım qayada. Hara getdim, bir an da unutmadım dünyada Göy Xəzəri, Göygölü, Kürü mən, Arazı mən, Sevirəm Qafqazı mən. Şeirin orijinallığı və ya nəzirədən əsas fərqi, əgər belə demək mümkünsə, üstünlüyü ondadır ki, burada Qafqaz məhz Vətən kimi tərənnüm olunur. O məqamlara diqqət yetirilir, o hisslər təqdim edilir ki, böyük rus şairinin, təbii ki, ruhunu Nizami Cəfərov 158 coşdura, onu yerindən oynada bilməzdi. Və bəlkə də, Aslan Aslanov məhz buna görə əlinə qələm almış, məşhur mövzunun XIX əsr rus poetik interpretasiyasında çatışmayan motivi ortaya çıxarmağa ehtiyac duymuşdu. Aslan müəllim vətənpərvər şəxsiyyət olduğu qədər də vətənpərvər şair idi. Onun vətən sevgisi təbiətinin çox-çox dərin qatlarından gəlir, doğulduğu Ağstafadan başlayıb o taylı bu taylı bütöv Azərbaycanın hüdudlarına qədər yayılırdı. Və təsadüfi deyil ki, gənc yaşlarında Təbrizdəki azadlıq hərəkatından bəhs edən «Ümid» poemasını qələmə almışdı… Illərlə qəm çəkən doğma Təbrizim Oyanıb qalxmışdı artıq ayağa, Mən də sevinmişdim, gülmüşdü üzüm, Dönmüşdü elə bil ürəyim dağa. Işi düz getmirdi ağanın, xanın, Gülürdü gözündə xalqın niyyəti. Igid oğulları Azərbaycanın Almışdı əlinə hakimiyyəti. …Kaş ki, mən görəydim səninlə birgə Böyük günlərini Azərbaycanın. Aslan müəllimi yaxından tanıyanlar onun emosional, bir qədər də çılğın xarakterindən danışardılar ki, deyilənə görə, bu onun alim təmkini, ictimai xadim rəsmiyyətini tez-tez pozur- muş… Çünki sinəsində əsl şair ürəyi gəzdirirdi… 2016 Ədəbiyyat söhbətləri 159 Əsl ədəbiyyat əsəri Vidadi Babanlının şah əsəri (və müasir Azərbaycan nəs- rinin şah əsərlərindən biri) olan «Vicdan susanda» romanının ilk fəsillərinin nəşrindən («Azərbaycan» jurnalı, 1965, № 8, 9) ya- rım əsri ötən kifayət qədər uzun bir dövr keçir. Və bu dövr ərzində həm dünyada, həm də yazıçının vətənində çox böyük tarixi hadisələr baş verib, insan münasibətlərində, ümumən ic- timai həyatda ciddi təbəddülatlar yaşanıb, problemlər meydana çıxıb, uğurlar qazanılıb, itkilər verilib… Ancaq əsl ədəbiyyat öz əxlaqi-mənəvi missiyasını yüz illər boyu necə vardısa o cür qo- ruyub saxlaya, hətta daha da gücləndirə bilib ki, bunun ən səciy- yəvi göstəricilərindən biri «Vicdan susanda»nın Ismayıl Şıxlının «Dəli Kür»ü, Isa Muğannanın «Ideal»ı … kimi get-gedə Azər- baycan ədəbiyyatının klassik hadisəsi olaraq dərk edilməsidir. Sual olunur: «Vicdan susanda»ya ictimai şüurda böyük nüfuz qazandıran, romanın adının belə simvollaşmasına səbəb olan amillər nədən ibarətdir? Necə oldu ki, bu əsər müəllifin həm əvvəlki, həm də sonrakı əsərlərindən daha geniş yayılaraq ürəklərə yol tapa, beyinləri «zəbt edə» bildi?.. Bu suallara cavab tapmaq üçün, ilk dəfə yetmişinci illərdə tanış olduğum romanı bu günlərdə bir daha diqqətlə oxudum. Və gördüm ki, «Vicdan susanda» qarşısında bizim ədəbi-tənqidi təfəkkürün borcu çox imiş… Düşünmürəm ki, bu yazı ilə həmin borcu qaytarmaq iddiasındayam, ancaq gec də olsa müəyyən məqamlar üzərində ən azı polemika açmaq, müəllifin bu gün də aktual olan ideya-estetik mövqeyinə diqqəti cəlb etmək, yəqin ki, faydasız olmazdı. Və bir mühüm məsələ də var ki, peşəkar münasibətin lazımi qiymətini almasa da, «Vicdan susanda» həm Azərbaycanda, həm də onun sərhədlərindən kənarda həmişə oxucu marağının mərkəzində olmaqla öz uğurlu taleyini yaşa- yıb, zəngin ictimai «tərcümeyi-hal»ını yaradıb. Odur ki, dövrü- müzün ədəbi-ictimai fikri romana yalnız müəllif mətninin çərçi- Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|