280
Qız səbətdən bir kağız bağlısı çıxartdı,
Baxa verdi, solmuş
və tozlanmış bu bağlının içindən Bax bir qırmızı risalə ayırdı:
– Alınız, buradakı «Şehli qönçələr» adlı şeri oxuyunuz.
Nemət risaləni əlinə aldıqda sərlövhəsi diqqətini cəlb etdi:
Olya Bax. «İlk təcrübələr» sözü onu bir az fikrə daldırdı. «Kim
bilir, şair qəlbli Olya atasının üzündən nə faciələr keçirmiş»–
deyə düşündü.
Bu anda cənab Bax kədərli gözlərini Nemətə dikmişdi.
Tələbə «Ey sübhün tərənnümü, ey şehli qönçələr» misrası
ilə başlanan şeri oxudu və səsində göz yaşları titrər kimi oldu.
Bax da kövrəldi, gözlərində parıldayan yaşlar kirpiklərindən
süzülməyə başladı. Anlaşılmaz bir əzab üzünün cizgilərini daha
da dərinləşdirdi.
Bu dəqiqələr cənab Bax Nemətin gözündə o qədər yüksəldi
ki,
onun bütün qəbahətləri silindi, əfv olundu. İndi artıq ona
qarşı nifrət deyil, acınacaq hisslər duydu...
Cənab Bax risaləni geri aldı, diqqətlə büküb qıza verdi və
dedi:
– Qoy yerinə, sonra on üçüncü səbəti aç.
Qız səbəti açarkən çənab Bax ciddi bir sima ilə Nemətə
sual verdi:
–
Mənim adıma heç bir yerdən pul almadığınıza dair söz
verirsinizmi?
–
Verirəm.
Bunu yazınız və altından qol çəkiniz. Dürüst yazınız, ay və
il unudulmasın.
Nemət yazdı və sənədi imzaladı.
Cənab Bax kağızı gözlərinə yaxınlaşdırdı, diqqətlə oxudu,
sətirlərə təkrar-təkrar göz gəzdirdi, bir qüsur tapa bilmədi:
– Bir də məndən pasportunuzu geri aldığınıza dair yazınız.
Nemət ikinci kağızı yazmağa başladı.
Cənab Bax yenə göz
gəzdirdi:
– Pasportun nömrəsi və hansı şəhər polisindən verildiyini
unutmuşsunuz,–dedi.
281
Nemət sənədi təzələdi. Cənab Bax kağızı təkrar gözlərinə
yanaşdırdı. Tədqiq etdi və axırda çantasında gizlətdi.
Nemət pasportu böyük bir sevinclə cibinə qoyub qalxdı.
– Salamat qalınız cənab Bax!–dedi.
Bax əlini Nemətə uzadarkən təkidlə soruşdu:
– Mənim adıma heç bir yerdən pul almadığınıza dair söz
verirsinizmi?
– Verirəm.
Nemət cənab Baxın əlini tühaf bir vəcdlə sıxdı və ağır
havalı otağı tərk etdi. Küçəyə çıxarkən dünyada ondan xoşbəxt
bir adam olmadığını hiss etdi.
1927
282
BİR QAÇQININ DƏFTƏRİNDƏN
Yuxudan anlaşılmaz bir nikbinliklə ayıldım. Dünya mənə o
qədər gözəl, o qədər cazibəli göründü ki, heyrətimdən şaşdım,
qaldım, halbuki vəziyyətim seviniləcək bir halda deyil idi. Bir
ay idi ki, fabrikdən qovulmuşdum, yeni
iş tapmaq mümkün
deyil idi, aclıq da məni tabdan salmada idi. Bunlara
baxmayaraq xoş bir hisslə yataqdan qalxdım, geyindim,
yuyundum. Birdən mənə bir zəiflik gəldi, vücudumu tər basdı,
kürsünün üstə çökdüm, başım gicəlləndi. Bir neçə gün idi ki,
bişmiş yeməmişdim, dünən bir parça yavan çörəyi belə güclə
tapmışdım. Bu sabah yavan çörəkdən belə məhrum idim.
Bir-iki dəqiqə qulaqlarım cingildədi, sonra özümə gəldim.
Nikbin və ümidbəxş hiss
məni tərk eləməmişdi; dünya yenə
gözəl, həyat yenə dadlı idi. Bir də ağlıma bir fikir gəldi–cəld
durub, divardan asılan paltarlarımın ciblərini axtarmağa
başladım. Dəlik-deşik cibləri birbəbir əlləşdirdim, böyük
diqqətlə tədqiq etdim, əlimə bir şey keçmədi. Qəribə burasıdır
ki, köhnədən, yaddan çıxıb qalmış pul olar, deyə son həftə hər
sabah bu ciblər eyni diqqət və ümidlə araşılmışdı, bir şey
tapılmamışdı. Bunu bilə-bilə bu dəfə də paltarlardan şübhə ilə
aralandım, fikirləşdim və ümid məni tərk etmədi.
Dolaba yanaşdım. Sınıq qapısını cırıltı ilə açdım,
camaşırları qaldırdım, üst gözü nəzərdən keçirdim–nə pul və nə
də yeyiləcək bir şey gözə çarpdı. Orta gözü daha diqqətlə
araşdırdım: bir boşqab, bir fincan və bir sapılcadan
ibarət
mətbəx müxəlləfatımı bir tərəfə topladım, boş şəkər qutusunu
itələdim... Burada da qarın doyuracaq bir şey tapa bilmədim.
Təkrar kürsünün üzərinə çökdüm, nəfəs almağa başladım,
zəiflikdən vücuduma gələn təri soyutmağa çalışdım... Xoş və
tühaf hisslər ruhumu oxşamaqda idi.
Bir də məndə bir laqeydlik hasil oldu: yaxşı və yaman,
ləzzət və əzab, səadət və bədbəxtlik... gözümdə əsil mənalarını
itirdilər. Bu boşluq içərisində ayağa qalxdım, istər-istəməz
283
dolabın alt gözünü nizama salmağa başladım. Qəzet və kitabları
bir tərəfə yığdım, kirli camaşırı bağladım və atılıb qalmış köhnə
kordon qutuları yerbəyer etdikdə heyrətimdən donub qaldım...
siçanlar tərəfindən qaçırılıb burada tərk olunmuş bir parça
çörəyə rast gəldim. Bilmirəm hansı bir nagahani qüvvə ilə
barmaqlarım bu qurumuş və toz basmış parçaya sarıldı...
Bir dəqiqə koridora çıxıb, çörəyin tozunu təmizlədim,
qurna altında yudum və sonra dəsmala sarıyıb yastığımın altına
qoydum.
Oturub, çörəyin yumşalmasını gözləyirkən laqeydlik
vücudumu tərk etmişdi.
Çörəyi yeyib, eyni hisslə də oteli tərk
etdim.
***
Otelçiyə bir neçə yüz frank borcum var idi. Onun üçün
qapıdan elə çıxdım ki, otelçi məni görmədi. Küçədə rahat və
asudə nəfəs ala bildim. Ac idim, lakin iştaham elə küsmüşdü ki,
könlüm nə istədiyini belə kəsdirə bilmirdim. Fikirsiz və
müəyyən plansız bir halda küçə ilə getdim.
Sena çayına tərəf yönəldim, bir də durdum:
yediyim çörək
parçası daş kimi mədəmə yığılıb, məni incitməyə başladı.
Nəfəsim kəsilən kimi oldu, elektrik dirəyinə söykənib qaldım.
Tər vücudumu təkrar bürüdü. Yanımdan keçən bir müsyönün
papiros tüstüsü məni bir müddət məşğul etdi. Havada layla
duran tüstüyə burnumu yaxınlaşdırıb qoxuladım, dərin bir həzz
duydum. İki gün dəf olunmamış tütün nəşəsi bir az sakit oldu
və süst fikrim açılmağa başladı. Məndə anlaşılmaz bir ümid
canlandı, həyata və yaradılışa qarşı istehza
ibraz edən bir
təbəssüm dodaqlarımı əydi.
Sancıdan özümü toxdadıb, bir az da getdim: fabriklərin
mənhus bacaları gözümə sataşdıqda, sinirləndim, içimə dərin
bir soyuqluq çökdü, geri döndüm.
Məqsədsiz və plansız yürüməmdə yenə davam etdim.
Fikrimdə bir boşluq hökmfərma idi. «Dünən» və «sabah»
mənim üçün mənadan məhrum idi. Yaxşı, yamanlıq, toxluq və