Microsoft Word Cor 5 2col doc
Yüklə 3,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Yasallı ın tespiti
- 5. Kararların süratle alınması gerekir
- 6. Sözle menin 5. Madde 3. Paragrafıyla Ba lantı
- VII. Bölüm: Tazminat
- Directorate General of Human Rights Council of Europe F-67075 Strasbourg Cedex http://www.humanrights.coe.int
110 durumda A HM, 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin ihlâl edildi ini tespit etmi tir. 165 Ilijkov-Bulgaristan davasında A HM, alıkoymanın temyiz talebinin incelendi i davaların “nizalı ve taraflar, yani savcı ve alıkonulan ki i arasında ‘silâhların e itli i’ ilkesinin gözetildi i” davalar olması gerekti ini hatırlatmı tır. Savcılık makamı Temyiz Mahkemesinde ba vuru sahibine iletilmeyen mütalaaları hâkimlere iletme ayrıcalı ına sahip oldu u için, bu davada nizalı dava imkânı tanınmadı ı ve 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin ihlâl edildi i tespit edilmi tir. 166 4. Yasallı ın tespiti 165 4 Temmuz 2000. Benzer tespitler 11 Temmuz 2000 tarihli Trzaska-Polonya ve 9 Ocak 2001 tarihli Kawka- Polonya davalarında da söz konusudur. 166 26 Temmuz 2001. Sözle menin 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin yerine getirilip getirilmedi inin tespitinde, yasallık kavramı her zaman Sözle me standartlarına uygunluk anlamı ta ımaktadır. Alıkonulan ki inin, kendisinin alıkoyulmasının ulusal kanunlara ve Sözle meye uygun olup olmadı ını, dolayısıyla keyfî olup olmadı ını sorgulama hakkı olmalıdır. Örne in bir ki i suç oldu u öne sürülen bir ifadede bulunmaktan ötürü alıkonuluyorsa, bu tür bir suç Sözle me tarafından sa lanan ifade özgürlü ü hakkına aykırı olaca ı için, bu suçla ilgili takibat öncesinde ki inin alıkoyulmasının haklı olmayaca ı do rultusundaki mütalaaları dikkate almaya açık olunması gerekir. Bu mütalaa, böyle bir durumda alıkoyma yetkisi bulunmadı ını ya da yetkinin uygun olmayan bir ekilde kullanıldı ını öne sürmenin de ötesine ta ınabilir. Ayrıca bu usulün, alıkonulan ki iye, bir suç i ledi ine dair hakkındaki üphelerin makul oldu una itiraz etme imkânı sa laması da esastır. J ius-Litvanya davasında A HM, 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinde: 111 yakalanan ve alıkonulan ki ilerin, özgürlüklerinden mahrum edilmelerinin, Sözle me açısından “hukuka uygunlu un” temel unsurları olan usule ve esasa ili kin ko ulun yargı incelemesine tâbi olması hakkı bulunmaktadır. Bunun anlamı, yetkili mahkemenin yalnızca usule ili kin artlar bakımından ulusal kanunlara uygunlu u de il, aynı zamanda ki inin yakalanmasını destekleyen üphenin makul olup olmadı ını ve ki inin yakalanması ve sonrasında da alıkonulmasında gözetilen amacın me ruiyetini de incelemesi gerekti idir. eklinde görü belirtmi tir. Bu davada A HM, ba vuru sahibinin gözaltında tutulmasına yetki veren mahkemelerin, ba vuru sahibinin alıkoyulmasının hukuka aykırı oldu u do rultusundaki ikâyetlerini hiç dikkate almadı ını tespit etmi tir. A HM ayrıca, her ne kadar ba vuru sahibinin alıkoyulmasının hukuka uygunlu u konusunun sorgulanabilece ine i aret etmi olsalar da yüksek mahkemelerin, ba vuru sahibinin ikayetlerini o tarihte yürürlükte olan kanunî engeller çerçevesinde incelemediklerini belirlemi tir. Yakın tarihte incelenen Ilijkov- Bulgaristan davasında ise A HM, 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin, hâkimlerin alıkoyma uygulamasının hukuka uygunlu unu incelerken ba vuru sahibinin her tür mütalaasını dikkate alma zorunlulu u getirmedi ine, ancak yine de alıkonulan ki i tarafından öne sürülen ve Sözle me çerçevesinde alıkoymanın “hukuka uygunlu u” için gerekli artlarda bir üphe uyanmasına yol açacak somut gerçeklerin hâkim tarafından göz ardı edilmesinin ya da bu gerçeklere hâkim tarafından itibar edilmemesinin, ki iyi 5. Madde 4. Paragrafta dile getirilen haktan mahrum etme anlamına gelece ine i aret etmi tir. Bu davada mahkemeler, bu meselelere itibar edilecek olursa davanın esası hakkında pe in hüküm verecekleri 112 ve dolayısıyla taraflı olacaklarını öne sürerek, ba vuru sahibinin mütalaalarını ve hakkında makul bir üphenin devamına ili kin olarak bu mütalaaları destekler kanıtları dikkate almayı reddetmi tir. Bulgaristan kanunlarına göre, suçlanan ki inin alıkoyulmasına ili kin kararı verecek hâkim, davayı inceleyen aynı asliye mahkemesi hâkimidir. Bu davada A HM u karara varmı tır: Bir asliye mahkemesi hâkiminin ki inin tutuklu olarak alıkoyulmasına karar vermi olması, kendi ba ına, bu hâkimin tarafsız olmadı ına ili kin endi eleri haklı çıkarmaz. Normal artlarda, ki inin tutuklu olarak alıkonulması kararını verirken bir hâkimin cevaplandırması gereken sorular ve nihaî hüküm verirken cevaplandırılması gereken sorular aynı de ildir. Ki inin tutuklu olarak alıkoyulması kararı ve yargılama öncesi buna benzer kararlar verirken, hâkim, özetle, ki i hakkında yürütülen takibatın söz konusu üphe açısından ilk bakı ta haklı olup olmadı ına ili kin mevcut bulguları de erlendirir; davanın sonunda dava hakkında bir hüküm verirken de ibraz edilen ve mahkemede ele alınan kanıtların suçlanan ki inin suçlu bulunmasına yetip yetmedi ini de erlendirmelidir. Bu mütalaadan hareketle A HM, yetkililerin tarafsızlık ilkesini kollama endi elerinin ba vuru sahibinin bu madde uyarınca sahip oldu u haktan mahrum edilmesini haklı kılmaması sebebiyle, bu davada 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin ihlâl edildi ini tespit etmi tir. 5. Kararların süratle alınması gerekir 113 Daha önce inceledi imiz özgürlükten mahrumiyete kar ı karîneye göre, 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin, alıkoyma uygulamasının hukuka uygun olup olmadı ının tespitinin de “süratle” gerçekle tirilmesini gerektirmesi a ırtıcı de ildir. Bu gerek, ku kusuz, 5. Madde 3. Paragrafta dile getirilen “en kısa süre” ifadesi gibi bir art olarak dü ünülmemi tir. Bu da a ırtıcı de ildir, zira 5. Madde 4. Paragraf hükümlerine müracaat edilen hukukî meseleler daha karma ık olabilir. Dolayısıyla, ba vuru tarihinden itibaren ba vuru sonuçlandırılıncaya kadar geçen sürenin bir ilâ iki hafta olması, genellikle pek çok davada kabul edilebilir olarak de erlendirilmektedir. Ancak, alıkoyma uygulamasının ba ladı ı anda bu uygulamanın yasallı ına itiraz söz konusu olmu ve 5. Madde 3. Paragraf hükümleri uyarınca en kısa süre artı da yerine getirilmemi se, bu sürenin uzunlu u özellikle dikkate alınır. Her ne kadar ilk alıkoyulma ve yargı gözetimi arasında 5. Madde 4. Paragraf uyarınca kabul edilebilir süre daha uzun olabilse de, pek çok davada da görüldü ü üzere – özel olarak karı ık bir davada daha uzun sürelere izin verilebilmesine ra men – bu sürenin birkaç haftadan daha uzun olmaması gerekir. Bezicheri- talya ve Sanchez-Reisse- sviçre gibi pek çok davada bir aydan uzun süreler kesinlikle kabul edilmemi tir. Hâkimin izinde olması ya da i yükünün fazlalı ından kaynaklanan gecikmeler kabul edilmez. Öte yandan, alıkonulan ki iden kaynaklanan gecikmeler de dikkate alınmaz: bu duruma örnek olarak, ba vuru sahibinin temyiz ba vurusunda bulunmak için oyalandı ı Navarra-Fransa davası ve alıkonulan ki inin fiilen ortadan kayboldu u Luberti- talya davası gösterilebilir. Hukukî yardım temin edilecek alıkonulan ki iye yasal yardım sa lanması hakkında bir karar alınması gerekirse, bu kararın da süratle alınması gerekir; Zamir-Birle ik Krallık davasında bu sürenin yedi hafta olması, do al olarak çok uzun bulunmu tur. Sözle menin 5. Madde 4. Paragrafı uyarınca bu süre, alıkoyma uygulamasının hukuka uygunlu una itiraz ba vurusunda 114 bulunulduktan sonra ba lar ve alıkoyma haliyle ilgili nihaî kararın verilmesiyle sona erer. Ancak, alıkonulan ki inin itiraz ba vurusunda bulununcaya kadar bir süre beklemesinin gerekti i hallerde de 5. Madde 4. Paragraf hükümleri ihlâl edilmi olabilir. Daha önce açıklandı ı ekilde, i lemlerin süratle gerçekle tirilmesi kararı, davaya özgü ko ullara ba lıdır. Ilowiecki-Polonya davasında A HM, alıkoyma uygulamasının hukuka uygunlu unun tespitine ili kin tıbbî ya da di er türden unsurların karma ık olmasının, dikkate alınması gereken hususlar olabilece i kanaatine varmı tır. A HM bu davada ayrıca unları söylemi tir: Ancak bunun anlamı, bir dosyanın karma ıklık derecesi – istisnaî de olsa – ulusal mercilerin bu hüküm çerçevesindeki aslî sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Bu davada A HM, alıkoyma uygulamasının hukuka uygunlu unun de erlendirilmesi için takibat esnasında tıbbî kanıtların temin edilmesi gere i a ikâr olsa bile, bu gere in ba vuru sahibinin her bir tahliye talebini takiben üç ilâ yedi ay gibi uzun bir süre geçmi olmasını açıklayamadı ını tespit etmi tir. 167 Alıkoyma halinin devam etmesine ili kin kararda tıbbî meselelerin karma ıklı ından hareket edilmesi durumu, Baranowski-Polonya davasında da görülmü tür. A HM, bu durumun süratli hareket edilip edilmedi ine ili kin verilecek kararda dikkate alınacak bir faktör olabilece ine i aret etmekle birlikte, ulusal mahkemelere kardiyolog raporunun altı haftada iletilebildi ini, ayrıca mahkemelerin bir ay daha nöroloji ve psikiyatri raporunu beklediklerini, di er bazı kanıtların kendilerine ula tırılmasının da ilâveten bir ay daha bir süre gerektirdi ini tespit etmi tir. A HM’nin görü üne göre, bu uzun süreler, takibatın sürdürülmesinde gözetilmesi gereken “özel titizlik” ile ba da mamakta ve bu 167 4 Ekim 2001. 115 durumda 5. Madde 4. Paragraf ihlâl edilmi olmaktadır. 168 Jablonski-Polonya davasında karma ıklık bir sebep de ildir. Bu davada A HM, alıkoyulma halinin hukuka uygun olup olmadı ının tespit edilmesinin kırk üç gün sürmü olmasının, davanın özel ko ulları çerçevesinde, süratle karar verilmesi artına aykırı oldu unu belirlemi tir. Polonya Devletinin, Yüksek Mahkemenin (dava hakkında karar vermesi için ba vurulan) i yükünün çok yo un oldu unu ileri sürmesi A HM tarafından bir gerekçe olarak kabul edilmemi tir. 169 Ayrıca, Rehbock-Slovenya davasında A HM, alıkonulan ki inin iki kez tahliye talebinde bulunmasını takiben geçen yirmi üçer günlük iki sürenin süratle karar verilmesi artını ihlâl etti ini tespit etmi tir. 170 168 28 Mart 2000. 169 21 Aralık 2000. 170 28 Kasım 2000. 6. Sözle menin 5. Madde 3. Paragrafıyla Ba lantı Daha önce de gördü ümüz gibi, 5. Madde 4. Paragrafta dile getirilen artlar, özellikle yasal temsil ve nizalı dava imkânı itibarıyla, 5. Madde 3. Paragraf hükümlerinden daha kesindir. Ancak Devletin kendi tasarrufu için temin etti i yargı gözetiminin bu artları yerine getirmesi halinde, o zaman bu gözetimin en azından o tarihte 5. Madde 4. Paragraf çerçevesindeki yükümlülü ü yerine getirdi i dü ünülür. Bu hususa de iniyoruz, zira bir ki inin alıkoyulmasının hukuka uygunlu una itiraz edebilmek bir defaya mahsus bir imkân de ildir; ko ullar de i ti i gibi, alıkoyma uygulaması için daha önce geçerli olan yasal gerekçe artık geçerli olmayabilir. Dolayısıyla, ki inin alıkoyulma hali devam etti i sürece itiraz ba vurusunda bulunma hakkının olması gerekir. Ancak bu durum, alıkonulan ki i herhangi bir anda ve her zaman itiraz ba vurusunda bulunabilir anlamına gelmez; 116 böyle bir ey ceza hukuku sistemini felç edebilir. Bu sebeple A HM, itiraz hakkının makul aralıklarla tanınması gerekti i sonucuna varmı tır. Bu da kendi içinde de i ebilir; örne in, aklî dengesi yerinde olmayan bir ki inin alıkoyulma hali için, bir yıla varan aralıklarla itiraz hakkı tanınması kabul edilebilir bulunmu tur. Ancak, yargılanması devam ederken bir ki inin alıkoyulmasında bu da bir kural addedilmemelidir. çtihatlara göre, yargılanması devam eden ki ilerin alıkoyulmalarına itiraz edebilmeleri için çok daha kısa süreler uygun olacaktır. Örne in, Bezicheri davasında bir aylık bir süre kabul edilebilir bulunmu tur. Bu süreden daha kısa süreler de elbette kabul edilebilecektir. Önemli olan, mahkeme ki inin alıkoyulmasına ili kin gerekçenin haklı olup olmadı ını incelerken, söz konusu ki inin de alıkoyulmasının do ru olmadı ını öne sürecek gerekçeleri olması ve ki i hüküm giymeden önce haftalar geçtikçe de alıkoyulmanın haklı olmama ihtimalinin artmasıdır. Bu iki tür yargı gözetimi, birbirini tamamlar özellikte olup her ikisi de Sözle me çerçevesinde sa lanan ki isel özgürlük teminatının temel artlarıdır. Bu denetimler olmazsa suiistimal ihtimali artacaktır. Bu denetimler etkin bir ceza hukuku sistemiyle tezat te kil etmez, zira ceza hukuku, her zaman, hukukun üstünlü ü ilkesi gözetildikçe en iyi ekilde i leyecektir. 117 VII. Bölüm: Tazminat Sözle menin 5. Madde 5. Paragrafında, bu madde hükümlerine aykırı olarak gerçekle tirilmi bir yakalama veya alıkoyma i leminin ma duru olan herkesin tazminat istemeye hakkı oldu u belirtilmi tir. Bu tür bir hakkın tanınmamı olması durumunda Avrupa nsan Hakları Mahkemesi nezdinde dava açma hakkı do ar. 5. Madde 4. Paragraf gibi bu paragraf da, Sözle menin 13. Maddesinde belirtilen, Sözle me tarafından teminat altına alınmı hak ve özgürlüklerin ihlâli halinde ki inin etkili ba vurma hakkına ili kin daha genel bir yükümlülü ün net bir tezahürüdür. Sözle menin 5. Madde 5. Paragrafı Devlete, tazminat talebinde bulunulacak merci konusunda bir takdir hakkı tanımamaktadır. 5. Madde 5. Paragrafa göre, tazminat talebiyle mahkemeye ba vurulması gerekir; bu da tazminatın yasal olarak ba layıcı özelli i olan bir karara ba lanması gerekti i anlamına gelir. Tazminat hakkının ne tür bir hukukî usul çerçevesinde aranabilece ine ili kin olarak ulusal mercilerin yeterli serbestisi bulunmaktadır. Di er merciler tarafından ödenen (ombudsman gibi) ya da devletin yasal bir yükümlülük olmadan, lütuf mahiyetinde temin etti i türden tazminatlar 5. Madde 5. Paragraf hükümleri çerçevesinde yeterli de ildir. Uygulamada, tazminat normal ko ullarda malî bir tazminat eklindedir. Ödenecek tazminatın miktarının belirlenmesine ili kin ulusal bazda farklılıklar olabilse de bu tür bir tazminat belirlenirken net kaybın dikkate alınması konusunda farklılık olmamalıdır. Tazminat miktarını belirlemeden önce, ulusal mercilerin 5. Madde hükümlerinin ihlâlinden kaynaklanan zararlara ili kin kanıta ihtiyacı olabilir. A HM, ki i 5. Madde hükümlerinin ihlâli sebebiyle ma dur olmu sa da “tazmin edilecek herhangi bir maddî ya da gayri-maddî 118 zararının olmaması halinde bir ‘tazminat’ do mayaca ı” kanaatine varmı tır. 171 Sözle menin 5. Madde 5. Paragrafı uyarınca bir tazminat ba vurusunda bulunma hakkı yalnızca, ma dur oldu unu ileri süren ki inin 5. Madde 1-4 Paragraf hükümlerinden herhangi birine aykırı bir ekilde yakalandı ı ve alıkonuldu u hallerde geçerlidir. Ulusal kanunlar ya da Sözle me çerçevesinde 5. Madde hükümlerine aykırılık bulundu una dair bir karar olmaksızın tek ba ına 5. Madde 5. Paragraf hükümleri çerçevesinde bir tazminat talebinde bulunulması istisnaî bir durumdur. A HM genellikle, 5. Madde 5. Paragraf hükümleri çerçevesinde bir tazminat talebini yalnızca 5. Maddenin di er paragraf hükümlerinin ihlâl edildi ini tespit etti i hallerde dikkate alacaktır. 172 Ayrıca, bu ekilde hareket ederek A HM, ma durların ulusal mercilerden bu tür bir tazminat temin edebilmeleri için iç hukuk 171 Wassink-Hollanda davası. 172 Ciulla- talya davası. yollarını tüketmi olması artını da aramamaktadır. Ancak, bir Devletin “belli bir kesinlik düzeyiyle” ma dura 5. Madde 5. Paragraf hükümleri çerçevesinde bir tazminat temin edilebilece ini göstermesi halinde A HM, bu paragraf hükümlerinin ihlâl edilmedi ini tespit edecektir. 173 Rehbock-Slovenya davasında, ulusal kanunlara göre tazminat hakkı yalnızca özgürlükten mahrumiyetin hukuka aykırı oldu u ya da bir yanlı lıktan kaynaklandı ı hallerle sınırlandırılmı tı. A HM bu davada 5. Madde 5. Paragraf hükümlerinin ihlâl edildi ini tespit etmi tir, zira 5. Madde 4. Paragraf hükümlerinin – alıkonulan ki inin mahkemeye ba vurarak alıkoyulmasının hukuka uygunlu una itiraz etmesi hakkı; mahkemenin bu tür bir ba vuru hakkında süratle karar vermesi ve alıkoyma i leminin hukuka aykırı oldu u tespit edilirse de söz konusu ki iyi salıvermesi gerekir – ihlâli sebebiyle ba vuru sahibinin tazminat hakkı 173 Aynı dava. 119 do mu ve yeterli bir kesinlik düzeyiyle bir tazminat temin edilmemi tir. 174 Sözle menin ulusal hukukun bir parçası haline geldi i ülkelerde, mahkemelerin 5. Madde hükümleri ihlâli tespit ettikleri durumlarda bu tür bir tazminat kararı verme yetkisine haiz ve bu yetkiyi kullanmaya hazır olması gerekir. Ulusal mahkemelerin bu yetkiyi kullanmamaları, yalnızca, ortaya çıkan 5. Madde ihlâlinin daha da katmerle mesine yol açacaktır. 174 28 Kasım 2000. 120 Directorate General of Human Rights Council of Europe F-67075 Strasbourg Cedex http://www.humanrights.coe.int Bu insan hakları kitapçıkları, Avrupa nsan Hakları Sözle mesinin bazı maddelerinin Strazburg’da bulunan Avrupa nsan Hakları Mahkemesi tarafından ne ekilde uygulandı ı ve yorumlandı ına ili kin son derece pratik birer kılavuz olu turmak amacıyla hazırlanmı tır. Bu kitapçıklar özellikle hâkimler ve hukukçulara yönelik olarak hazırlanmı olmakla beraber, ilgilenen herkes tarafından kullanılabilir. Yüklə 3,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|