Microsoft Word CumshudovaPakize2230az doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
29 Milli iqtisadiyyatın strukturuna ölkədə təbii ehtiyatların mövcudluğunun təsiri ə həmiyyətli olmuşdur. Azərbaycanın təbii ehtiyatlarının çox mühüm hissəsi ixrac potensialının inkişafında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən mineral-xammal ehtiyatları- nın, xüsusilə də karbohidrogen (neft və qaz) ehtiyatlarının payına düşür. Ölkədə iqtisadi inkişafa təsir göstərən əsas amillərdən biri 1994-cü ildə dünyanın aparıcı neft şirkətləri ilə neft hasilatı üzrə müqavilələrin bağlanması olmuşdur. 20 sentyabr 1994-ci ildə dünyanın aparıcı neft şirkətləri ilə Xəzər dənizində yerləşən Azəri, Çıraq neft yataqlarının və Günəşli yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin işlən- məsinə dair «Əsrin müqaviləsi» bağlanmışdır. 1994-cü ildə xarici neft şirkətləri ilə «Əsrin kontraktı» imzalandıqdan sonra həmin kontrakt çərçivəsində aparılan işlər nəticəsində 1997-ci ildə ilk neft hasil olunmuş və 1999-cu ildən etibarən mənfəət nefti ixrac olunmağa başlanmışdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas xrac Boru Kəməri- nin fəaliyyətə başlaması, Bakı-Tbilisi-Ərzurum Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin istismara verilməsi və bununla da Azərbaycanın dünya bazarına neft və qaz ixrac etmək imkanı yüksəlmişdir. Neft hasilatı sahəsinə xarici investisiyanın cəlb olun- ması və bu sahədə istehsalın artımı milli iqtisadiyyatın sahə strukturunda bu sahə- nin payının artmasına gətirib çıxarmışdır. 0 5000 10000 15000
20000 25000
30000 35000
40000 45000
50000 55000
19 9 0 19 91 19 92 19 93 1 99 4 1 99 5 1 99 6 19 9 7 19 98 19 99 20 00 2 00 1 2 00 2 2 00 3 20 0 4 20 0 5 20 06 20 07 20 08 2 00 9 2 01 0 2 01 1 20 1 2 20 13
Şə kil 2.1. Azərbaycanda neft hasilatının dinamikası (mln.ton) 30 Şəkil 2.1-dən g öründüyü kimi, 1994-cü ildə ölkədə neft hasilatının azalması baş vermişdir. 1994-cü ildə «Əsrin müqavilə»sinin bağlanması bu sahədə istehsal həcminin stabilləşməsinə və artımın başlanmasına səbəb olmuşdur. Bununla belə, neft hasilatı sahəsində əsas artım 2005-ci ildə baş vermişdir. Belə yüksək artım əsasən neft hasilatı sahəsində yaradılan əsas fondların əsas hissəsinin bu ildə istifadəyə verilməsi və «Bakı-Tbilisi-Ceyhan» neft boru kəmərinin istifadəyə verilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkədə həyata keçirilən investisiya qoyuluşlarının sahə struktur milli iqtisadiyyatın strukturuna əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Belə ki, iqtisadi artım tempini müəyyən edən əsas amillərdən biri investisiyanın həcmidir. Hansı sahədə investisiya qoyuluşu daha çox həyata keçirilirsə, həmin sahədə artım tempi bir o qədər yüksək olur. Cədvəl 2.1 Azərbaycanda əsas kapitala investisiya qoyuluşlarının strukturu (yekuna görə fəaizlə)
Neft sektoru Qeyri-neft sektoru Cəmi
1995 40,6
59,4 100
1996 66,6
33,4 100
1997 58,9
41,1 100
1998 69,9
30,1 100
1999 42,9
57,1 100
2000 51,9
48,1 100
2001 58,7
41,3 100
2002 68,8
31,2 100
2003 73,2
26,8 100
2004 75,3
24,7 100
2005 65,2
34,8 100
2006 54,7
45,3 100
2007 47,2
52,8 100
2008 29,4
70,6 100
2009 26,6
73,4 100
2010 29,9
70,1 100
2011 24,0
76,0 100
2012 25,0
75,0 100
2013 28,5
71,5 100
Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi, 1996-2006-cı illərdə ölkədə əsas kapitala investisiya qoyuluşunun 50 faizindən çoxu neft sektorunun payına düş-
31 müşdür. Bu investisiya qoyuluşlarının əsas hissəsi xarici investisiya hesabına təmin edilmişdir. Belə ki, 1995-2004-ci illər ərzində milli iqtisadiyyata qoyulmuş investi- siyaların 75,3 faizi xarici investisiya hesabına təmin edilmişdir. Bununla belə, neft sektoruna xarici investisiyanın cəlb edilməsi hesabına neft və qaz hasilatının artırıl- ması milli iqtisadiyyatın maliyyələşdirilməsi üçün zərur vəsaitlərin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə, 2005-2013-cü illərdə milli iqtisadiyyata qoyulmuş investisiyanın 55,4 faizi daxili investisiya hesabına həyata keçirilmişdir. Həmçinin, 2005-2013-cü illərdə milli iqtisadiyyata qoyulmuş cəmi investisiyanın həcmi 1995- 2004-cü illərdə milli iqtisadiyyata cəmi investisiya qoyuluşundan təqribən 5,8 dəfə çox olmuşdur. 2013-cü ildə ölkədə iqtisadiyyatına 22,0 mlyrd. manat məbləğində investisiya yönəldilmişdir ki, bunun da 62,4 faizi daxili mənbələr hesabına maliy- yələşdirilmiş, 37,6 faizi isə xaricdən cəlb edilmişdir. Bu ildə investisiya qoyulu- ş unun 5,6 mlkd manatı neft-qaz sektorunun, 16,3 mlrd. manatı iqtisadiyyatın qeyri- neft sahələrinin inkişaf etdirilməsinə yönəldilmişdir. Uğurlu neft strategiyasının nəticəsi olaraq son 10 il ərzində investisiya qoyuluşlarının tərkibində qeyri-neft sektoruna yönəldilən investisiyaların xüsusi çəkisi artaraq 2003-cü ildəki 25,8 faizdən 74,3 faizədək yüksəlmişdir. Ümumiyyətlə 2004-2013-cü illərdə iqtisadiy- yata cəmi 127,5 milyard manat məbləğində investisiya qoyulmuşdur. Ölkə iqtisadiyyatının inkişafı nəticəsində investisiya mənbələrinin strukturunda da mühüm dəyişikliklər baş vermiş və 2003-cü ildə investisiyanın yalnız 22,1 faizi ölkədaxili mənbələrdən maliyyələşirdisə, 2013-cü ildə daxili investisiyaların xüsusi çəkisi 62,4 faizə çatmışdır. Neft və qaz hasilatı sektorunun inkişafı milli iqtisadiyyatın strukturunda bu sahələrin payının artması ilə yanaşı, sonrakı illərdə bu sahələr hesabına qeyri-neft sektorunun inkişafının maliyyələşdirilməsi həyata keçirilmişdir. Belə ki, təkcə dövlət büdcəsinin gəlirləri 2000-ci ildə 764,0 mln. manatdan 2013-cü ildə 19143,5 mln. manata qədər artmışdır. Bu artğım da əsasən neft gəlirləri hesabına təmin edilmişdir. Belə ki, 2013-cü ildə dövlət büdcəsinin gəlirlərinin təqribən 73 faizi neft gəlirləri hesabına təmin edilmişdir. Neft gəlirlərinin dövlətin sərəncamında olması əsas kapitala investisiya qoyluşlarında dövlət büdcəsinin rolunu artırmışdır.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|