Microsoft Word Dede-Qorqud-2-51

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      94 
Goý,  delfinler  gürläp  bilse,  gürlesin/  Ýöne  gürläp,  dosta  hile  gurmasyn. 
Jübiniň  agramy  manysyz  bolsun/  Her  kesyň  päliniň  wysaly  gelsin/ 
Bagtyň  paýlanşygy  bolan  wagtynda/  Artyk  almaweri  laýyk  bagtyndan. 
Öýüňizden  myhman  bary  çykmasyn/  Gelinlerňiz  gaşlaryny  çytmasyn. 
Azyrajyk  bolsun  çörek  nobaty/  Köpüräjik  bolsun  kitap  nobaty.  Gözüňiz 
jübt  bolsun,  ýüzüňiz  ýeke/  Bize  ýeke  ýüzem  ömürlik  ýeter.  Iň  soňam 
bähbide bolmanlar ýesir/ Penjire, gapysyz bir jaýa getir” (1, 63) (Dileg).  
 
3.  Hüwdüler (Laylalar): 
“Eýýäm güneş batypdyr/ Aý-da agyl atypdyr. Garagolja Serdarym/ 
Süýji uka batypdyr. Günler aýlara bakar/ Aýlar ýyllara bakar. On sekizin 
dolduryp/ Serdarym ata çykar. Jahyllygyň ýaşynda/ Yşk gaýnar döşünde/ 
Obamyzyň gyzlary/ Seni görer düýşünde. Ýaryň geler  ýanyňa/ Eneň ge-
ler zaryňa. Sen maňa az bakarsyň/ Köp bakarsyň ýaryňa. Gyş ýaza sesin 
goşar/  Bahar  kösük  ýetişer/  Gelin-gaýnyň  käwagt/  Arasyna  tow  düşer. 
Malyň göwni ýazlarda/ Lalyň göwni sözlerde. Meniň göwnüm sendedir/ 
Seniň göwnüň düzlerde. Jorama duşan ýerim/ Balam, seni öwerin: Gelniň 
ýuwar köýnegňi/ Men dolagňy ýuwaryn. Daş oba düşse ýoluň/ Gyş bolsa 
sagy-soluň/  Ilki  eneň  ýat  eder.  Onsoň  ýatlar  aýalyň.  Miwe  köp  bolsa 
eger/  Bag  başyn  aşak  eger.  Saňa  zyňylan  daşlar/  Eneň  pahyra  deger. 
Epilýänçä  bil,  balam/  Bir  dilegim,  bil,  balam/  Maňa  köp  zat  gerek  däl/ 
Köpüň ogly bol, balam. Kim serer kak-gurduny/ Kim söýer halk merdini/ 
Derdiňi  men  göterýän/  Sen  göter  il  derdini.  Aýdan  akdyr  ýüzleri/  Şirin-
şeker  sözleri.  Bu  ukusyz  gijäniň/  Ýellenipdyr  gözleri.  Bu  dünýe  ýogy-
barym/  Bar  myradym,  mydarym/  Kötel  ýollaň  külpetin/  Soň  bilersiň, 
Serdarym.” (1, 169) (Uzak Ýaýlada Enäniň Hüwdüsi). 
 
4.  Ýaňlytmaçlar (Yanıltmaclar): 
“Birje çemçe sorja serçe çorbasy” (1, 99) (Çişlikçi). 
 
5.  Sanawaçlar (oyun yanıltmacları): 
“Döwür geçdi «ös, saçym, ös saçlykdan»” (1, 239) (Ös saçym, ös/ 
Ösmeseň  bes/  Atyma  duşak/  Bilime  guşak.),  “«Ýedigenim  ýedi  ýyldyz. 
/Ýedi  göçer,  ýedi  gonar.  /  Bu  asmanda  näçe  ýyldyz?/  Ony  nädip  sanap 
bolar»”  (4,  353)  (Ýyldyz  sanamaň)  (Ýedigenim,  ýedi  ýyldyz/  Ýedi  go-
nup, ýedi göçer/ Sanasaň sogaby bar.) 
 
6.  Matallar (Tapmacalar): 
“Tylla ýalyn dor atyň, / Kümüş darak darady. / Eýerniň gaşy tylla, / 
Eýesine  ýarady.  /  Nal  ýasady  kümüşden,  /  Çüý  ýasady  gyzyldan/  Indi 

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      95 
görseň, dor aty/ Kem gaýdanok gözelden. / Mündi, dor aty mündi, / Eňdi 
ak sähra bakan. / Aty çaman göründi, / On, sebäbi nämekän?/ Uzaklarda 
bir  ýerde/  Begendi  muňa  eşek.  /  Oň  sebäbi  nämekän?/  Kim  bilmeşek?!/ 
Kim bilmeşek?!” (4, 304) (Kim bilmeşek ) 
“Kowaladym  men  güli,  /Kowaladym  gaty  kän.  /  Aýdyň,  aýdyň  ol 
güller/ Nädip uçup bilýärkän?!.” (3, 425) (Kebelek). 
 
7.  Ertekiler (Nağıllar): 
Erteki We Hakykat (Nağıl və həqiqət) 
Gyz diýenmiş: «Çyn  bolsa seň söýýäniň, /Symrug getir - gözelligi 
dünýäniň.»/ Ýigit gyzyn,  buýrugyny  bitiren, / Uzak  ýurtdan symrug gu-
şun getiren. / Ýene biri gylyç dakyp biline, / Gidenmişin ajdarhanyň  ili-
ne. / Kesip olaň kellesiniň  baryny/ Tapanmyşyn anbar  ysly  bägüli. / Bä-
gül alyp ýar ýanyna gelenmiş, / Aýşy-aşret bilen meşgul bolanmyş. / Me-
nem öz ýarymy jandan söýýärin, / «Buýrsaň, symrug getireýin» diýýärin. 
/  Seni  söýýänligime  düşünip  aýan,  /  Ýaş  başyňy  iki  ýana  ýaýkaýaň.  / 
Saçymy  sypaýaň.  Ýylgyrýaň.  Diýýäň:/«Ömür  goýbermerin!  Men  seni 
söýýän!»” (1, 211).  
Bu  nağılla  yanaşı  “Möjek  We  Towşan  Hakynda  Erteki  (Qurd  və 
Dovşan nağılı)” (3, 441) adlı şeirdə bəhs etdiyi nağıl da vardır. 
 
B) At  
Türkmənlərin  həyatında,  bütün  Türk  xalqlarında  olduğu  kimi,  atın 
əhəmiyyətli  bir  yeri  vardır.  At,  arvad,  silah  türkmənlərdə  də  igidin  vaz 
keçilməyən  dəyərləridir.  Bunu  Əzizovun  şeirlərində  də  oxumaq  müm-
kündür. 
Texnologiya qarşısında at müdafiə olunur 
Seniň  wasp  etdigiň  gözel  bedewler/  Bu  gün  ýataklarda  çekýärler 
zary.  /  ...Oba  hojalykda  ähmiýeti  ýok,  /  Nämemiş,  garnynda  ýokmuş 
motory (1, 212) (Pikir Derýasynda Akyl Gämisi...). 
…göni  baksaň  päk  gözlere  bakaňda,  /  demir  gözleginden  altyn 
äkelseň,  /  ýow  gününde  bedew  ata  çykaňda,  /  diňe  öňki  hatarlarda 
ýykylsaň (1, 1) (Poezıýa Dıýen Zat Nämekä?). 
 
Qəhrəman, igid şəxsiyyətlər də atla ifadələndirilir; “atlı...” 
Resul Gamzatowa, / Kaýsyn Kulyýewe, / Alym Kösekowa. / Agşa-
mara ýüzün tutup şemala, / Ýapynjasyn galgadyşyp üç atly, / Bir ýaýdan 
goýberlen üç peýkam bolup, / Daga tarap atyldylar haýbatly. / Obalaryň, 
mazarlaryň,  ýaýlalaň/  Halyn  sorap,  aňry  geçip  barýarlar.  /  Ýok,  üç  atly 
ýöne-möne baranok, / Olar ganat baglap uçup barýarlar. / Uzaklarda ger-
çeklerne  guwanyp,  /  Ak telpegin  bulaýardy  Elbrus.  /  Olaň  billerinde  şa-

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      96 
pak  nuruna/  Hanjarlary  nur  goṣýardy  -  elhepus!/  Atalardan  galan  kesgir 
hanjary/  Ýöne  ýere  göterenok  gerçekler,-/  Ýamanlygy  dogram-dogram 
etjekler/ Ýagşylyga ýürekde ýer berjekler. / Ýanlarynda daglylaryň şera-
by,  /  Dodak  bassaň  damarda  gan  dyňzaýar.  /  Zemin  sarsýar  bedewleriň 
gurbundan, / Atyň  naly  ýarym aýa  meňzeýär. / Türkmeniň, atlaram  şöh-
rata baýdyr, / Obalaram bardyr setirme setir, / Gylyjy diýjekmi! – Gynyn-
dan  çykar,  /  Soň  başyň  ýaýka-da,  sygyr-da  otur.  /  Daglarmyzyň  beýik-
ligne guwanýas, / Aglaýas gadymy  mazarlarmyza. / Büzmeýin üzümniň 
güýçli  şerabyn/  Datsak,  golaý  gelmez  azarlar  bize.  /  Menem  gylyjymy 
dakyp bilime, / Atlanaryn ýollaň piri gyrata. / Soraryn perişde sypat goja-
dan:/ «Aýt, ýaşuly, ṣol üç atly nirede?»/ Salgy alyp üç atlynyň ugruny, / 
Süpürip maňlaýdan syrygýan derim, / Obalaryň, dag-daṣlaryň, ýaýlalaň, / 
Mazarlaň  deňinden  geçip  giderin.  /  Rehimsiz  hanjardan,  gylyçdan  ölen/ 
Men  diýen  gerçekleň  namysyn-aryn/  Ruhuma  siňdirip,  bu  ajap  dünýäň/ 
Betlagamlaryndan  alaryn  aryn.  /  Bir  gyzgyn  sährada  daljygyp  atym,  / 
Ýanyn ýere berse, ýaş döküp gözden, / Ýeňim bilen gözýaşyny süpürip, / 
Üç atly, delalat islärin sizden!/ «Ýigit, seň niýetiň oňat!» diýsinler, / Par-
hy ýok, üç atly, zaryndan zaryn, / Biziň kärimizde ýagşy niýetiň/ Ýarym 
döwlet  däldigine  aglaryn.  /  Howlugýanmy?  Gijä  galýan?/  Bilemok,  / 
Jemlesem-de paýhas-aňymyň  baryn, / Ýöne entek tabṣyrylan gyraty/ Siz 
deý çapyp bilmeýänme aglaryn. / 1967 (Üç Atly) (1, 17). 
 Bu  şeirlərdə  atın  nə  dərəcədə  həyatın  içində  olduğunu  görmək 
mümkündür: 
Özümi gynadym/ Boldy  bir çeni. /  Äkit, eý, gyr atym, / Giň  sähra 
meni ( Sähram) (1, 254).  
Bir zada düşünýän:/ şowhunly günler/ Al atymy çapyp ýören hala-
tym, / Öňümden çykana gül ýaşlygymy (Ýaşlyk) (1, 129). 
Awara şemala meňzeş gyratyň, / Ýallaryn sypalap, sährama sürsem. / 
Ýoklugymda boljak ähli hormatyň, / Dirilikde ýeke birini görsem (1, 199). 
Şonda  kyrk  müň  iner  kerweni  döräp,  /Ileri  tarapa  öwürdi  ýüzün.  / 
Kyrk  müň  gyr  at  uçgun  kimin  syçyrap,  /  Sarsdyrdy  Turanyň  al-elwan 
düzün ( Magtymguly) (1, 205). 
 
C) Çöl 
Türkmənistanın  böyük  bir  hissəsi  çöldür.  Bu  tamamilə  yararsız 
qum demək də deyil. Özünəməxsus bitkiləri olan, taxıl, üzüm və pambı-
ğın da yetişdirildiyi bərəkətli bir sahədir. Bu çöl “Garagum-Qaraqum” ki-
mi tanınan səhradır. Beləliklə, səhra məfhumunu da ifadə edən çöl, digər 
bir  mənada  quraqlıq  ərazi,  düzənlik,  otlaq  mənalarını  da  özündə  ehtiva 
edir. 

---