Microsoft Word Dede-Qorqud-2-51

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      97 
Çölün mənası və xüsusiyyətləri əks olunur: 
Äwmezek  Garagum/  işden  soňýeňläp,  /  Süzer  ýatan  gijeligiň 
labzyny.  /  Gary  görenleriň  gürrüňin  diňläp,  /  Gar  görmedik  çaga  açar 
agzyny ( Waspnama) (4, 351). 
Garagumuň bar depesin bilsem-de, / Gözlerim ýene-de Sahraga zar. 
/ Her näme diýsegem, görmedik zadyň, / Gadagan edilen gadyrly bolýar 
(1, 30). 
Garagum  perzendi,  /  Gumda  dogulan.  /  Gumuň  gylygyna/  Beletdi 
oglan (3, 428). 
Sen  hakda  oýlara  batanymda,  gel!/  Çöl  egne  gök donun  atanynda, 
gel!/  Ak  topugňy  gizläp,  uzyn  köýnekli/  Garrylar-gurtular  ýatanynda, 
gel! (1, 147). 
Bahar  meýlisinde  çyksaň  seýrana,  /  Türkmen  sährasynyň  aldyr 
gülleri.  /  Başyň  sypap  seni  goýar  haýrana,  /  Belent  daglaryndan  öwsen 
ýelleri. / Gara bulut gelip, zemine çöker, / Al-asman gübürdäp, depregin 
kakar, / Daglardan sil akar, ýene gün çykar, / Gyz-gelin doldurar reýhan 
çölleri. / Ýagyşyýaraşar ýaýlaňýazyna, / Gerçekler bendidir aşyk gyzyna. 
/  Sesin  goşup  dutar,  gyjak  sazyna,  /  Saýrar  illerimiň  şirin  dilleri 
(Türkmen Sährasy) (1, 192). 
Meýdan güli küýsände, -/ Saňa garaşýan. / Üzümlermiz güýzände, -/ 
Saňa  garaşýan.  /  Gijegündize  maýyl,  /  Asman  ýyldyza  maýyl,  /  Jeren  çöl-
düze  maýyl,  -/  Saňa  garaşýan.  /  Hoş  söze  teşnekimin,  /  Men  birýarylan 
zemin,  /  Seň  garaşýanyň  üçin,  -/  Saňa  garaşýan.  /  Çölde  üsesem  -  oda,  / 
Suwda azassam - ada, / Men ullakan bir zada (Saňa Garaşýan) (1, 1). 
Uçuň,  erkana  guşlar,  /  Uçuň  erkana.  /  Asmanam  durna  uçsa/  Bor-
muş görkana. / Diňläň çopan nagmasyn/ Uzak ýaýlada. / Size gülle ýag-
masyn/ Gündür aýlarda. / Çöllerňiz gök bolsun, / Ýaşara rahat. / Ýollary-
ňyz ak bolsun, / Ýurdum parahat (Uçuň, Durnalar) (3, 420). 
Al-elwan  güllerden/  Galypdyr  duman.  /  Geçen  günlerimden/  Ýok 
mende arman. / Gülleriň ysyndan/ Serhoş bu asman, / Sährany diýsen-e, / 
Elheder-aman!/  Özümi  gynadym/  Boldy  bir  çeni.  /  Äkit,  eý,  gyr  atym,  / 
Giň sähra meni. / Ýaşyl şemal deýin, / Ganatly deýin, / Gideýin, gideýin, 
/ Sähra gideýin. / Aýlana-aýlana, / Göwnüm açaýyn. / Ýylakly ýaýlalaň/ 
Çalyn içeýin. / Giň asmanyň aýyn/ Synlap bir zaman, / Gojany diňläýin, / 
Özüm gürlemän. / Aç gujagňy, sähram, / Goýnuň çaglydyr. / Meniň ähli 
baham/  Saňa  baglydyr.  /  Sen  maňa  pata  ber/  Perzendin  deýin,  /  Seniň 
durşuna der/ Ýüzüň öpeýin. / Bu beýik baglaram/ Başlanýar ýerden. / Bu 
beýik daglaram/ Başlanýar ýerden. / Sähram!/ Synmaz örküm, / Syryň aç 
maňa!/ Ýer ber. / Menem köküm/ Uraýyn saňa! (Sähram) (1, 1). 

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      98 
Göz  aýla  dört  ýana  -  gül  depe-düzüň!/  Seretseň  asmana,  görünýär 
ýüzüň!/ Ol bir özbaşyna elýetmez umman, / Göge daş oklasaň, döwüljek 
asman!/  Şapak  deý  doglupdyr  elwan  gülälek,  /  Başynyegip  dur,  «ýol» 
diýýän  ýalak!/  Göge  daş  oklamok,  ýolamok  güli.  /  Olardan  zyýan  ýok, 
dogry-da  weli!/  Orýaryn  ekenmi,  oranmyiýýän,  /  Özüme  edenli, 
gujurlydiýýän.  /  Artyk  bagt  barmy  -  sähraňa  barsaň,  /  Asmana  seredip, 
ýüzüňi görseň! (1, 100). 
Sähra ýyldyzlary öçdibireýýäm, / Gyzaryp başlady baglaryňbaşy. / 
Guşlar  göçdi  meýlisinde  bu  dünýäň,  /  Jürküldä  öwürip  töwerek-daşy.  / 
Bolmajysy boldy garagol serçe, / Torgaýam joşbilen asmana galdy. / Ze-
miniň  söýgüsi  sygmansoňiçe,  /  Tebigat  gürläýjek,  gürläýjek  boldy.  / 
Köpden  bäryýüreginde  gizlenen/  Syryn  giňjahana  jar  edýän  kimin,  /  Öz 
guşlary,  oty,  şemalybilen,  /  Öz  ene  dilinde  gepledizemin.  /  Ne  bir  hile 
bardy  onuň  sesinde,  /  Ne  birne  ýaranmak  hyýaly  bardy.  /  Geçmän  kal-
byndaky  çyn  höwesinden,  /  Ol  diňe  öz  diýjek  sözün  diýýärdi.  /  Ol  diňe 
esasy, uly zat hakda, / Bakylyk barada aýdýardy aýdym. / Şäherem tüsse-
läp örän uzakda, / Bärik - sähra tarap ädýärdiädim. / Diýdim: «Men birse-
niň  bagyňda  ýaprak,  /  Aç,  köpi  görmedik  batyl  gözlerim.  /  Öwret  maňa 
öz  diliňi,  eý  toprak,  /  Aç  syryny  ol  elýetmez  sözleriň!?»/  Toprak  jogap 
berýär: «Gögele oglan, / Kim sen? Neçün beýle hyýal gurýarsyň?/ Sen öz 
büdür-südür  mukamyňbilen,  /  Meniň  owazymy  bulaşdyrýarsyň»/  Ahyry 
dolanýan  öz  tünegime,  /  Ýürek  saz  çalanok.  Ýürekde  joşýok.  /  ...Meň-
zäsim gelenok öňküligime, / Bu topraga bolsa, meňzäp bilemok (1, 102). 
Gäwersiň düzünde bahar şoh bolup, / Çygly otlar billeriňe ýetende, 
/ Ýuwa, jümjümeler «Dadyp geç» diýip, / Seniň aýagyňa badak atanda. / 
Güller  suwly  okarasyn  güjeňläp,  /  Galdyrap,  buldurap  bakanda  size,  / 
Suwunyiçmersiň,  emaýlyk  bilen/  Ony  nurlar  edip  serpersiňýüze.  /  Ine, 
şonda/  Birden  durlanar  ganyň,  /  Ýadawlyk,  oýlardan  azat  bolar  ser.  / 
Şäher  şowsuzlygy,  /  Ýeňilişleri/  Juda,  /  Juda,  /  Juda  ownuk  görüner.  / 
Geçmişiň  tozanyn  silkip  üstüňden,  /  Geljegňi  sähranyňýüzünden  okap,  / 
Ýagyş geçenden soň çyrmaşan ota/ Ýatarsyň, / Ýatarsyň ýüzüňi oýkap. / 
Düşünersiň bu topraga, bu dünýä, / ŞoňPäkligibilen senem borsuň päk. / 
Tämizlik, / Elýetmez gözelliginden/ Başga onuň dynnym ýaly kemiýok. / 
Ýazyp seniň maňlaýdaky gasynňy, / Sähranyň üstünden öwsende ýeller, / 
Sen  bu  dünýä  ýaňyinen  mysaly,  /  Täzeçe  ýaşasyň,  / Söýesiň  geler.  /  Bu 
sähra, / Bu uçmah bejerýär bizi, / Bizem söýgimizden berip aklygyn, / Bu 
ýaşyl ummana siňip gideliň/ Hem bolalyňbir bölegi päkligiň! (1,103). 
Dostu Kərim Qurbannepesova ithaf etdiyi bir şeirdə şəhər həyatı ilə 
çöl (kənd və ya əyalət) həyatı müqayisə edilir. Türkmənin ümumi xarak-
terik  cəhəti  də  burada  əks  olunur;  Türkmənlər  həm  modernləşmə  tərəf-

---