Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3. Assimmetrik informasiya modell ərinin t əhlili
32
edilən qiymətə uyğunluğunu müəyyən edə bilmirlər. Məhz bu da satıcılara əmtəələrə keyfiyyətinə görə deyil, imitasiya yolu ilə qiymət qoymağa şərait yaradır. Həqiqətən də, eyni bir məhsul bazarda fərqli adlarla fərqli qiymətlərə reallaşdırıla bilər. Üçüncüsü, informasiya asimmetriyası mövcud olduqda əmtəə və xidmət istehsalçıları bundan zərər çəkirlər. stehlakçıların gizli xarakteristikaları hətta mühüm bazar hakimiyyətinə malik olan şirkətlərin gəlir əldə edə bilməməsinə səbəb olur. Məsələn, inhisarçı aviaşirkət istehlakçıların xüsusiyyətlərinə, imkanlarına uyğun qiymət müəyyən etdiyi halda maksimum gəlir əldə edə bilər. Dördüncüsü, bazarın gizli xüsusiyyətləri işçi qüvvəsindən istifadə edən sahibkarlara da ciddi problem yaradır. Bu da, muzdlu işçilərin peşəkar keyfiyyətlərini müəyyən edə bilməyən işəgötürənlərin gəlirlərinin azalmasına, bazarda mövqeyinin laxlamasına gətirib çıxara bilər. Beləliklə, informasiya asimmetriyası həm bazarın fəaliyyət mexanizmlərinə, həm də bazar subyektlərinin davranışlarına əhəmiyyətli dərəcədə öz təsirini göstərir. nformasiya asimmetriyası resursların qeyri-optimal paylanması və bazarda tarazlığın pozulması halalrına səbəb olur. Bazar kommunikativ bir system olduğundan onun fəaliyyətinin səmərəliliyi daha çox informasiyanın kəmiyyət və keyfiyyətindən, yayılma sürətindən asılıdır. Müxtəlif xüsusiyyətlərə malik informasiya bazar mexanizminin formalaşmasına və səmərəli fəaliyyətinin davam etdirilməsinə öz təsirini göstərir.
2.3. Assimmetrik informasiya modellərinin təhlili nformasiyaya qənaət – mikroiqtisadiyyatın intensiv inkişaf edən sahəsidir. Onun problemləri çərçivəsinə informasiya assimmetriyasını məhdudlaşdırmağa imkan verən siqnallaşdırma metodları daxildir. Assimmetrik informasiya probleminin iqtisadi agentlərin fəaliyyəti səviyyəsində aradan qaldırılması firmanın qayğısıdır. Belə ki, çox vaxt firmalar həm assimmetrik informasiyanın alıcıların gizli 33
xarakteristikalarında aşkarlanan tələblə, həm də firmanın özünün mənfi seçimin meydana gəlməsindən ehtiyatlanan təklifi ilə bağlı problemləri həll etməli olur [3].
Uğursuz seçimin mahiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir: Assimmetrik informasiya varsa, bundan yüksək keyfiyyətli məhsulları satanlar daha çox zərər çəkirlər, çünki potensial alıcılar məhsulu əldə edənə qədər aşağı keyfiyyətli məhsulu yüksək keyfiyyətli məhsuldan fərqləndirə bilmirlər. Bu halda yüksək keyfiyyətli məhsullar bazardan “çıxarılır” və onlar aşağı keyfiyyətli məhsullarla əvəz olunur, yəni uğursuz seçim baş verir. Assimmetriyalı informasiya bazarlarında mənfi seçim keyfiyyətli məhsulların daha aşağı keyfiyyətli məhsullar tərəfindən sıxışdırılmasına gətirib çıxarır və bunun da nəticəsində keyfiyyətli məhsullar bazarı təhlükə altına düşür və aradan çıxmaqla üzləşir. Buna görə də bazarın assimmetriyalılığı ilə mübarizənin zəruriliyi mütləqdir. Mənfi seçimin səmərəsinin aşağı salınması üçün müxtəlif növlü bazar siqnallarından istifadə olunur, bu siqnallar aşağıdakı prinsiplərin reallaşdırılmasının təmininə istiqamətlənir: •
, yəni bir iştirakçının təqlid olunması çox mürəkkəb (və ya qeyri-məqsədəuyğun) olan siqnalına digər iştirakçılar inanacaqlar. •
. Əgər bəziləri özlərinə münasib informasiyaya uyğun siqnala malikdirlərsə, o zaman onların rəqibləri öz informasiyalarını münasib olmasa da, tam açmağa məcbur olurlar. Standartlaşdırma və sertifikasiya üzrə işlərdən əlavə bazara yüksək keyfiyyətli məhsul tədarükçüsü kimi firmanın reputasiyası da çox təsir edir. Dövlət məhsulun keyfiyyətinin qayğısına qalan firmaların yaradılmasına və inkişafına hər vasitə ilə yardım göstərməlidir. Asimmetrik informasiyalı bazarda tarazlığın necə formalaşdığını anlamaq üçün «limon» bazarını − C.Akerlofun təklif etdiyi modeli [4] nəzərdən keçirək. Amerika slenqində yararsız şeyləri «limon» adlandırırlar. 34
XX əsrin çox onillikləri ərzində mükəmməl rəqabətə malik ənənəvi bazar modelində alıcıların mallar haqqında kifayət qədər məlumata malik olması, onların səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə tanış olması nəzərdə tutulurdu. Yəni malı seçərkən onlar nə üçün başqasını yox, məhz bu marka və ya modeli almalı olduqlarını bilirlər. Lakin real həyatda belə məlumatın qiyməti yüksək olduğu üçün və ya onu əldə etmək qeyri- mümkün olduğu üçün, əksər alıcılar bu məlumata malik deyillər. Deməli, alıcılar və satıcılar mallar haqqında eyni məlumata malik deyillər. Yəni sığorta, kredit və hətta ə mək bazarlarına məlumatın asimmetrikliyi – bazar iştirakçılarının bir hissəsinin digər maraqlı şəxslərin bilmədiyi məlumata malik olması vəziyyəti xarakterikdir. Asimmetrik məlumatın müxtəlif aspektləri alimləri çoxdan maraqlandırmışdır. Hələ 40-cı illərdə Amerika iqtisadçısı V.S.Vikri motivasiya (hər vergi ödəyicisi nə dərəcədə gərgin işləyəcəyinə qərar verərkən vergiqoyma şkalasını nəzərə aldığı üçün) və məlumatın asimmetrikliyi (vergi ödəyicilərinin faktiki əmək məhsuldarlığı dövlətə məlum olmadığı üçün) nöqteyi-nəzərindən gəlirlərə vergiqoymanın optimal sistemi problemini qaldırmışdır. Lakin, o, prinsip etibarilə problemin həllini təklif edərkən, onun riyazi mürəkkəbliyinin öhdəsindən gələ bilməmişdir. yirmi beş il sonra C.А.Mirrlis V.S.Vikrinin nəticələrini ümumiləşdirmiş və onları vergiqoyma sisteminin gəlirliliyinin planlaşdırılması sahəsində istifadə etmişdir. O, məlumatın asimmetrikliyi ilə səciyyələnən, nəzərdən keçirilməli iqtisadi şə raitlərin spektrini genişləndirmiş, bu probleminin ümumi həlli modellərini yaratmışdır. Mirrlis (Mirrless) Ceyms-Aleksandr (1936-cı il təv.) – Britaniya alimi, Nobel mükafatı laureatıdır (1996). Minniqeffdə (Şotlandiya) anadan olmuşdur. Edinburq riyaziyyat məktəbində təhsil almışdır. Riyaziyyat və fizika magistri dərəcəsi ilə yanaşı Naypye medalını almışdır. Kembric Universitetini bitirmişdir. C.A.Mirrlisin 1963-1968-ci illər ərzində (eyni zamanda tələbələrə iqtisadiyyatdan dərs deyərkən) apardığı ilk elmi tədqiqatları R.C.N.Stounun məşhur nkişaf Layihəsi üçün gəlirlərə vergiqoymanın planlaşdırılması, optimallığı məsələlərinə aid olmuşdur. 1963-cü ildə o, həmin universitetdə doktor dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|