Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
41
istifadəçini xarakterizə edən informasiya sığorta şirkəti üçün əlçatmaq informasiyadır. Təbii ki, yaxın gələcəkdə uşaq dünyaya gətirməyi planlaşdırmayan qadınlar sığorta vəsiqəsinin alınmasına vəsait məsrəf etməyəvəklər. Bununla belə bu cür bazarda da uğursuz seçim baş verəcəkdir, bu qəbildən olan sığorta vəsiqəsini buraxmağa risk edən şirkət öz müştərilərinin hamiləliyi ilə bağlı məsrəfləri ödəyərəksadəcə olaraq müflis olacaqdır. Nəticədə bazardan bu tipli sığorta xidmətlərinin tamamilə uzaqlaşdırılmasına gətirib çıxaracaqdır. Analoji hal insanların sığortası zamanı qeyri-aşkar formada özünü göstərir. Tibbi sığorta əldə edən insanlar öz sağlamlıqlarının ümumi vəziyyəti haqqında sığorta şirkətindən daha çox informasiyaya malikdirlər. Buna görə də burada saxlanmış avtomobillərdə olduğundan daha yüksək səviyyədə uğursuz seçim baş verir. Əgər sığortaçı şirkət xəstə müştəriləri sağlam müştərilərdən fərqləndirə bilsəydi, o zaman sığorta vəsiqələrinə müxtəlif qiymətlər – sağlamlar üçün daha aşağı və xəstələr üçün – daha yüksək qiymət təyin edərdi.Onda bu bazarda «bölüşdürücü
sığorta şirkəti bunu edə bilmir. Buna görə də o, sığorta vəsiqəsinə hər hansı orta qiyməti təyin edir. Xəstə insanlar üçünbu orta qiymət aşağı olur, onlar məmnuniyyətlə sığorta olunacaqlar. Sağlam insanlar üçün - bu, yüksək qiymətdir, onlardan əksəriyyəti sığorta vəsiqəsi almaq istəməyəcəklər. Beləliklə, ümumi sığorta olunmuşların ümumi sayında xəstə insanların sayı artacaqdır. Bu da sığorta vəsiqəsinin orta qiymətini daha da yüksəldəcəkdir. Bununla da sağlam olmayan insanların sayı daha çox artacaq və yenə də qiymət qalxacaqdır. Qiymətin qalxması yalnız bu kateqoriyadan olan son şəxslərin sığorta bazarından çıxacağı zaman qədər davam edəcəkdir. Beləliklə, sığorta fəaliyyəti mənfəətsiz olacaqdır. Təəssüf ki, uğursuz seçim probleminin univrsal həlli mövcud deyildir. Məhz buna görə də verilmiş problem tədqiqat üçün az maraq kəsb etmir. Real həyat sübut edir ki, bu məsələnin ilk ortaya çıxdığı sığorta bazarı bu günə qədər tamamilə səmərəli şəkildə davam etməkdədir, yəni sığorta şirkətləri bizi maraqlandıran 42
məsələnin həllinin yolunu tapmışlar.Aşağıda sığorta şirkətlərinin informasiyanın assimmetrikliyi ilə mübarizədə istifadə etdiyi bəzi üsulallar təqdim olunmuşdur.
Həyatın
və sağlamlığı sığortası zamanı bir çox sığorta şirkətləri ya asılı olmayan tibbi müayinə tələb edirlər, ya da özləri bu tip müayinəni həyata keçirirlər. Belə müəayinədə əsas məqsəd – sağlamlığızəif olan insanların aşkar edilməsidir. Tibbi müayinənin tətbiq praktikasışirkətə sığorta üzrə yaxın zamanda ödəniş edəcək insanlar qrupunu təyin etməyə imkan verir.
Bu, uğursuz seçim probleminin digər həllidir. Qrup sığortası zamanı bütün fəhlələr çalışdıqları müəssisənin rəhbəri tərəfindən sığortalanırlar. Statistik verilənlərdən istifadə etməklə sığorta şirkəti müəssisədə çalışan bu kateqoriyalı insanların sığorta olunmasının orta ehtimalını aşkar edir.Assimmetrik informasiyanın problemlərinin verilmiş metodla həllinin könüllü sığortadan fərqi ondan ibarətdir ki, burada risk mexanizmi zəifdir, yəni mütləq qaydad bütün işçilər sığorta olunmağa çalışacaqlar, kənarda qalma üçün stimul belə yoxdur. Başqa sözlə, sığorta şirkəti çoxsaylı işçilərin orta sayına qoyduğu sığortanın məbləinə əsaslanır ki, bu da bütün işçilərin sığorta proqramında iştirakına və uğursuz seçimin aradan qaldırılmasına zəmanət verir.
Bir çox ölkələrdə qrup sığortası mexanizminə analoji olaraq sağlamlığın mütləq sığortası mexanizmi fəaliyyət göstərir.Bu metodun qrup sığortası metodundan fərqi onun çoxmiüyaslılığıdır, belə ki, şirkətin müştəriləri konkret bir müəssisənin əməkdaşları deyil, məsələn, bu ölkənin bütün əhalisidir. Bu misaldan görünür ki, informasiya assimmetriyasının olduğu zaman bazar iqtisadiyyatına dövlət tərəfindən müdaxilə olunması o qədər də zəruri deyil, yəni dövlət informasiyanın assimmetrikliyi problemini tamamilə həll etmək iqtidarında deyil.
43
Mənəvi risk. Biz fərdlərarası kontrakt imazalanan zaman və ya ticarət razılaşması prosesində informasiyanın assimmetriyasının mövcud olduğu proseslərə baxdıq. Kontrakt imzalandıqdan sonra ortaya çıxan informasiya assimmmetriyasına baxaq. Kontraktın imzalandığı anda da belə bu qəbildən olan assimmetrik informasiya yarana bilər. Bankı müşahidə etmək çətin olduqda “Mənəvi risk” adı altında məlum olan gizli əməliyyatlar halı o zaman mümkün bilər ki, bankın müştəriləri hansı məqsədlərlərlə kredit vasitələrindən istifadə edir və bu vasitələrdən istifadə riskinin dərəcəsi necədir? lkin olaraq “Mənəvi risk” termini sığorta problmlərinə həsr edilmiş ə dəbiyyatlarda meydana çıxdı. Burada mənəvi risk sığorta şirkəti özünün sığortalanmış müştərilərinin mümkün itkilərdən qaçma (qaçmama) cəhdlərini müşahidə edə bilmədiyi halda baş verir. Misal olaraq yanğından sığorta halına baxaq. Yanğından sığorta olunmamış rasional ev sahibi özünü necə apacaq? O hər zaman yeni elektrik cihazları almaqla və ya köhnə elelktrik xətlərini dəyişməklə və s. bədbəxt hadisənin ehtimalını aşağı sala bilər.Bütün bu hərəkətləri biz ehtiyat tədbiri kimi təyin edə bilərik. Bu tədbirlərin qəbul olunmasına səbəb odur ki, onlar yanğın riskini azaltmaqla gözlənilən ziyanı aradan qaldırır. Sığorta vəsiqəsi olduğu halda ev sahibinin davranışı dəyişəcəkmi? Fərz edək ki, ev sahibi yanğından sığorta vəsiqəsi əldə edir, bu da tamamilə onu köhne evin yandığı halda yeni evin tikilməsinə olan bütün məsrəflərini qarşılayır və eləcə də yanmış əmlakın dəyərinə yenidən nəzər salınır. Bu halda ev sahibi təhlükəsizlik tədbirlərini görməklə yanğın ehtimalının azalması üçün özünə xeyirli olanı düşünmür, çünki baş vermiş itkilər ev sahibindən müəyyən qədər məsrəflər tələb etmiş olur. Bütün halları nəzərə alan ev sahibi yanğına qarşı təhlükəsizlik tədbirlərinin qəbul edilməsinə xərc çəkməməyi qərara alır. Bu cür tədbirlərin olmaması əhəmiyyətli dərəcədə yanğının baş vermə ehtimalını - ziyanın aradan qaldırılması üçün sığorta şirkəti tərəfindən ödəmə ehtimalını artırır. Mənəvi risk probleminin mənası da məhz bundadır. Ev sahibi yanğın olduğu halda evin bazarda Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|