Microsoft Word Dissertasiya doc
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 olaraq qalır. Bu gün qloballaşma insanların, xüsusi ilə də elitanın şüurunu və davranışını həqiqətən dəyişir . Qloballaşmaya müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Qloballaşmaya neqativ yanaşan bəzi alimlər 1 belə hesab edir ki, o milli mədəniyyəti məhv edir, dövlətin müstəqilliyini inkar edir, cəmiyyətə yad olan istehsal standartlarını zorla yeridir və s. Başqa bir qisim isə qloballaşmanı sivilizasiyaların toqquşması və sivilizasiyaların müharibəsi kimi qəbul edir. Onların fikrincə qloballaşmaya münasibət bütün dünyanı qlobalistlərə və antiqlobalistlərə ayırır ki, bu da qloballaşmanın önündə gedən Amerika Birləşmiş Ştatlarına düşmənləri ilə mübarizədə hegemonluğunu qoruyub saxlamağa imkan verir. Buna baxmayaraq, qloballaşma dünyadakı siyasi proseslərə, beynəlxalq münasibətlərə və hətta etika və mənəviyyata da təsir edir. Lakin qloballaşmanın xalqlara tam olaraq nə verə biləcəyi böyük bir sirr olaraq qalır. Bu gün qloballaşma insanların, xüsusi ilə də elitanın şüurunu və davranışını həqiqətən dəyişir. Qloballaşma əleyhdarları əmindirlər ki, qloballaşma dünya üzərində hökmranlığı ələ almaq üçün düşünülən və işə salınan bir mexanizmdir. Onların belə deməyə əsasları da var - çünki hələlik qlobal iqtisadiyyatdan daha çox varlı və inkişaf etmiş bir neçə dövlət bəhrələnir. Qloballaşma əsasən ticarət və sərmayənin sərbəst hərəkətləri önündəki ə ngəllərin qaldırılması prossesidir. Dünya üzərində hakim iqtisadi siyasətə cevrilməsi isə texnoloji irəliləyişlər, informasiya əməliyyatları və rabitə texnologiyalarının geniş yayılması və nəticədə əməliyyat xərclərnin düşməsi ilə mümkün olmuşdur. Nəqliyyat, rabitə və informasiya texnologiyaları sahəsində inqilab səciyyəli nəaliyyətlər, malların, sərmayənin və insanların dünya üzərindəki hərəkətini asanlaşdırmış və sürətləndirmişdir. Sosialist blokunun dağılması ilə sərbəst bazar iqtisadiyyatının istehsal və büluşumdə tək hakim sistem olaraq qalması ilə qloballaşma daha da güclənərək dünyaya yayılmışdır. Bu prosses icində bir cox etməkdə olan ölkələr mövcud siyasətlərini dəyişdirərək iqtisadiyyatlarını qlobal bazarlara açmışlar. Yeni sistemdə beynəlxalq rəqabətin arması və ehtiyatların daha 1.Əliyev H.Ə., "Azərbaycan XXI əsrin və üçüncü minilliyin ayrıcında", Bakı, 2001, s.5 8 effektiv istifadəsi yoluyla dünya ölkələrinin daha yüksək bir rifah səviyəsinə gəlməsi hədəflənmişdir. Sözsüz ki, beynəlxalq hüquq prinsipləri və normalarının aliliyi, dəyişikliklərin təkamül xarakteri, qarşılıqlı etimad və ümumbəşəri dəyərlərə sədaqətlə yanaşı hər bir ölkənin səciyyəvi milli cəhətlərinin də nəzərə alınması bu prosesin müəyyənedici istiqamətləri olmalıdır 2 . Belə fikir mövcudur ki, qloballaşma bazar qanunauyğunluqlarına müvafiq tətbiq edildiyi təqdirdə effektiv nəticələri gercəkləşəcək, dünya ölkələrinin gəlirləri bir-birinə yaxınlaşacaqdır. 13 yanvar 2004-cü il tarixli «Vaşinqton konsensusu»nda şə rtləri muəyyənləşən qloballaşma, zənginləşmənin və demokratiyanın ümumi bir norma olaraq qəbul edilməsini və beləliklə inkişaf etməkdə olan ölkələrin inkişafını vəd edərkən, digər yandan yol acdığı ya da artırdığı yoxsullaşma, gəlir bərabərsizliyi, ə traf mühit fəlakətləri kimi bir sıra mövzularda tənqid edilməkdədir, dünyanın bir cox yerində buna etiraz edilməkdədir. Bəzi iqtisadçılar (Santerlli və Figini) bir cox səbəbdən dolayı qloballaşma haqqında cox az şey bilindiyini ifadə edərək, onun nəticələri haqqında ümumiləşdirmə aprılmasının erkən olduğunu söyləmişlər. Bu mövzuda göruşlərini aşağıdakı şəkildə qısaca acıqlamışlar: J.Williamson 1989-cu ildə Vaşinqton konsensusunun qəbul etdiyi siyasətləri formullaşdırmış və bu təkliflər zamanla neoliberal iqtisadın bir inkişaf reseptinə cevrilmişdir. Bunlar qısaca: maliyə nəzarətinin təmin olunması, dövlət xərclərinin təhsil, səhiyyə kimi sahələrdən başqa prioritet sahələrə dövr edilməsi, vergi nisbətlərinin duşurulməsi, faiz nisbətlərinin sərbəstləşdirilməsi, idxal və ixracatda ə ngəllərin qaldırılması, özəlləşdirmə və mulkiyət hüququnun qorunmasıdır. Qloballaşmada, bərabərsizlik və yoxsulluqla bağlı ciddi ekonometrik ölcu və təriflərin catışmamazlığının olduğu acıqlanır. Bu halda aparılan analizlərin nəticələri tam güvənli deyil. Həmçinin, hazırda qloballaşmanın iqtisadi inkişaf prossesində sadəcə 20 illik kecmişinin olduğuna və bu təcrübənin ümumiləşdirmə aparmaq ücun yetərli olmadığunu qeyd etmək olar. 2 Əliyev H.Ə., "Azərbaycan XXI əsrin və üçüncü minilliyin ayrıcında", Bakı—2001, s.6 9 Alimlər prioritet proqnozların və ideoloji amillərin qloballaşma müzakirələrinin bir parçasına cevrildiyini və subyektiv mülahizələrin irəli sürülməsinə səbəb olduğunu ifadə etmişlər. Ticarətin sərbəstləşdirilməsindən sonra beynəlxalq sərmayə axımlarının həcmində böyuk artımlar meydana gəlmiş, yeni investisiya vasitələri bazara girmişdir. Həm birbaşa xarici sərmayə investisiyaları, həm də qısa müddətli sərmayə axımları, 1980-ci illərdən etibarən və özəlliklə 1990-cı illərdə geniş vüsət almışdır. Ancaq meydana gələn maliyə böhranları (Meksika, Şərqi Asiya, Rusiya, Türkiyə, Braziliya, Argentinada) xüsüsilə qısa müddətli investisiya axımları üzərində yenidən qiymətləndirmələr aparılması zəruriliyini ortaya qoymuşdur. nkişaf etmiş ölkələr qısa müddətli sərmayəni ancaq yüksək faiz nisbətləri ilə verməkdədirlər və ölkə risqi ilə bağlı göruşlərdə kicik bir dəyişmə, yanlış informasiya sızıntısı ya da investorların bir-birlərinin davranışlarından təsirlənməsi dərhal ölkədən sərmaya cıxışı ilə nəticələnməkdədir. Sərmayə axımlarındaki artışı sərmayə ixrac edən ölkələrə iki amil təşviq etməkdədir. Birincisi, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi rabitə xərclərinin azalması, rəqabətin yuksəlməsi və daxili bazarlardaki xərclərin artması sənayeləşmiş ölkələrdəki investorları xarici ölkələrdə invetisiya qoymağa yönləndirməkdədir. Burada məqsəd məhsuldarlıq artışı və yüksək qazanc əldə etməkdir. kincisi, inkişaf etməkdə olan ölkələrin struktur islahatlarına başlamaları və makroiqtisadi inkişaf proqramları tətbiq etmələri ilə kredit dəyərliliklərini artırmışlar. Beləliklə investorlar qısa və uzun muddətli yüksək qazanc məqsədilə inkişaf etməkdə olan bazarlara girmişlər. Qloballaşma ilə ticarətdə və sərmayə axımlarında sərbəstləşmə ilə bərabər dövlətin iqtisadiyyatdakı cəkısinin azaldılması da irəli sürülməkdədir. Özəlləşdirmə, dövlətin səhiyyə və təhsildəki rolunun azaldılması, daha passiv pul və maliyə siyasətləri vergilərin və dovlət xərclərinin getdikcə azaldılması ilə dövlətin öndər rolu sərbəst bazara ötürülməkdədir. Burada məqsəd maliyə intizamını təmin etmək, dövlət borcunu azaldıb iqtisadi faliyyəti genişləndirməkdir. Dövlətin qazanc məqsədi güdmədən cəmiyyətə verdiyi təməl xidmətlərin özəl sektora ötürülərək sosial dövlət anlayışının ortadan qaldırlması və dövlət xərclərinin bu xidmətlər yerinə başqa öncəlikli sahələrə ötürülməsi xususilə az və orta gəlirli Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|