Microsoft Word Dissertasiya doc
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 kütlə üzərinə mənfi təsir etməkdədir. Büdcə kəsirlərini bağlayıb inflyasiyanı aşağı endirmək məqsədiylə önə sürülən sərt pul və maliyə siyasətləri ya da BVF-nın struktural uyğunluq proqramları, dövlət xərclərinin azaldılması bir cox inişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadiyyatın daralmasını və yoxsulluğu yaratmışdır. Qloballaşmanın ə n cox tənqid edilən digər bir təsiri unitar dövlətlərin iqtiadi siyasətləri ilə bağlı qəbul edəcəkləri qərarların beynəlxalq qurumlara dövr edilməsidir. Dünyada ilk qloballaşma prossesinin sənaye inqilabının ardından başladığını və I Dunya müharibəsinə qədər davam etdiyi qəbul edilməkdədir. ki dünya müharibəsi arasındakı dövrdən sonra müstəmləkələrin müstəqiliyinə qovuşması ilə rifah dövlətini hədəfləyən iqtisadi siyasətlər tətbiq olunmuşdur. kinci qloballaşma prossesi 1980-ci illərdən başlayaraq günümüzə qədər davam etməkdədir. lk qloballaşma dalağası deyə biləcəyimiz 1870-1914 illər dövrünün təməl özəlliyi maliyyə bazarlarında, ticarət münasibətlərində qızıl standardının norma olaraq qəbul edilməsidir. XIX əsr ticarəti XX əsr ticarətinə görə daha nizamlı qəliblər icində gercəkləşmişdir. Qabaqda gedən sənaye ölkələri əsasən hazır məhsul istehsal edən, bunun qarşılığında az inkişaf etmiş daha cox təməl qida məhsulları və tropik xammallar idxal edən bir ticarət sistemi formalaşdırmışdılar. XX əsrdə isə dünya ticarət sistemi mürəkkəbləşmişdir. 15 trilyon dollara catan ticarət həcmi əsasən bənzər faktor ehtiyatlarına sahib sənayeləşmiş olkələr arasında gercəkləşməkdədir. ki dünya muharibəsi qlobal inteqrasiyanı tərsinə cevirmiş, dünya ticarəti illik 1.8% artımdan 1.3%-ə enmişdir. Beynəlxalq ticarət həcminə baxdıqda dünyanın 100 il öncə ciddi bir inteqrasiya içində olduğunu görməkdəyik. ki qloballaşma dalğası arsındakı ən önəmli fərqlərdən biri 1990-cı illərdə fiskal sərmayə axımlarının artmasıdır. Qısa müddətdə asan qazanc gətirən spekulyativ sərmayə, qeyri-sabit quruluşu səbəbiylə güclu maliyyə sistemləri olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələri riskli vəziyyətə gətirmişdir. XIX əsrin sonundan 20-ci əsrin əvvələrinə qədər mərkəzdən çevrə olkələrinə sərmayə ixracı olmuşdur. Xarici sərmayə idxal edən ucuncu dunya olkələrinə baxsaq 1974-1984-cu illər dovrundə xalis xarici sərmayə girişinin umumi sabit sərmayəyə nisbəti 10-20% arasındadır. 1920-ci illərdə sərmayə axımları azalmış, Boyuk 11 Böhrandan etibarən inkişaf etməkdə olan ölkələrə məhdud sərmayə girmişdir. 1945- 1972-ci illər arasında ixrac edilən sərmayə əsasən dövlət və beynəlxalq şirkət investisiyaları şəklində olmuşdur. 1972-ci illərdən sonra qlobal sərmayə böyuk önəm qazanmağa başlamışdır. 1990-1997-ci illər arasında isə birbaşa xarici investisiyalar 5.7 milyard dollardan 59.5 milyard dollara yuksəlmişdir. Qloballaşma indi bütün dünyanı ağuşuna almış mürəkkəb bir proses kimi qiymətləndirilməkdədir. Dünya kapitalist sisteminin yeni tarixi mərhələsini ifadə edən qloballaşma sanıldığı kimi heç də, bir formalı proses deyil. qtisadi qloballaşmanın ön plana çıxması ilə birlikdə, kapitalist sistemini hərtərəfli əhatə edən qloballaşma əsasən üç sahədə bir-birini tamamlayaraq genişlənməkdədir. Bunlar iqtisadi, siyasi və mədəni sahələrdir. Bu sahələr 3 adlarına müvafiq olaraq qloballaşmanın bir-biri ilə əlaqəli olan 3 əsas formasını təşkil edir. Lakin sözün həqiqi mənasında iqtisadi qloballaşma hazırda onun başlıca forması olaraq qalmaqdadır. Belə ki, qloballaşmanın özündə ehtiva etdiyi ideoloji mahiyyət əsasən iqtisadi qloballaşmanı ön plana çəkir. qtisadi qloballaşma milli iqtisadi sistemlərin vahid bir iqtisadi sistem halında birləşməsi, onların qarşılıqlı asılı vəziyyətə gəlməsi və bununla da ölkələr arasındakı bütün iqtisadi münasibətlərin liberallaşmasıdır.Belə bir düşüncə mövcuddur ki, milli dövlətlər arasında hər cür maliyyə, iqtisadi və informasiya sərhədləri götürülməli, azad iqtisadiyyat və ticarət, azad rəqabət, maksimum sərbəstlik üçün münbit şərait yaradılmalıdır. Qloballaşmanın həqiqi mahiyyəti əslində elə bundan ibarətdir. O, iqtisadi inteqrasiya ideyalarının həyata keçirilməsinin yeni və daha da təkmilləşdirilmiş formasını müəyyənləşdirir. Lakin hətta ən inkişaf etmiş dövlətlərin özündə belə qloballaşmadan ehtiyatlananların, bu ideyanın millətlərin özünəməxsus tarixi nailiyyətlərini, milli və mənəvi dəyərlərini məhv edəcəyini düşünənlərin olmasına baxmayaraq, qloballaşmanın əsas üstünlüklərindən biri də məhz elə bundan ibarətdir ki, o dünyəvi inteqrasiyanı hər bir xalqın milli maraqları kontekstində təsəvvür etməyə imkan verir. Qloballaşma prosesinin əsas forması olan iqtisadi qloballaşmanın özəyini ölkələrin qarşılıqlı iqtisadi inteqrasiyası təşkil edir. qtisadi inteqrasiya dövlətlərin 3 Əliyev H.Ə., "Azərbaycan XXI əsrin və üçüncü minilliyin ayrıcında", Bakı—2001, s.5 12 təsərrüfat və siyasi cəhətdən elə birləşməsidir ki, bu birləşmədə milli təsərrüfatlar arasındakı əmək bölgüsü müxtəlif səviyyələrdə həyata keçirilir. Belə iqtisadi ə məkdaşlıq müxtəlif ölkələr arasında müstəqillik, bərabərlik prinsipi ilə bir-birinin daxili işlərinə qarışmadan bu ölkələrin qarşılıqlı səmərə prinsipi əsasında iqtisadi və elmi-texniki əlaqələrinin birlikdə razılaşdırılaraq həyata keçirilməsindən ibarətdir ki, bunun da özəyində beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi durur. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya əmtəə və xidmətlərin sərbəst hərəkəti, kapital və işçi qüvvəsinin beynəlxalq hərəkəti, birgə iqtisadi, valyuta-maliyyə, elmi-texniki, sosial, xarici və hərbi siyasətin razılıq ilə həyata keçirilməsinə əsaslanır. Dünya dövlətləri bu yolla öz istehsal güclərinin, istehsalın səmərəliliyinin artırılmasına nail olur və bunların məntiqi göstəricisi kimi əhalinin rifah səviyyəsinin yüksəlməsinə cəhd edilirlər. Qloballaşmanı iqtisadi rakursdan seyr etdikdə, siyasətdən fərqli olaraq sadə insanlar üçün daha açıq görünən halları sadalamaq olar. Sadə insanlar üçün qloballaşma - «Coca-Cola», «Adidas», «Nokia», «Panasonic», «Mersedes» və sair bu kimi ticarət nişanlarıdır. Doğrudan da, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının son onilliklər ərzində sürətli sıçrayışı qlobal ticarət nişanlarına malik olan transmilli şirkətlərin (TMŞ) fəaliyyətini xeyli aktivləşdirib. Artıq okeanın o tayında oturub Avropa, Asiya, Afrika, Avstraliyadakı bazarlara asanlıqla daxil olub öz məhsulunu satmaq imkanı yaranıb. Lokal bazar və müştəri uğrunda əsrlərlə gedən mübarizə artıq beynəlxalq səviyyədə aparılır. Bütün bunlar iqtisadi qloballaşmanın ən başlıca təzahürləridir. Qloballaşmış iqtisadiyyatın mahiyyətcə fərqi ondadır ki, ən müasir texnologiyaya yol demokratikləşib, asanlaşıb. Qloballaşmanın 2 əsas komponenti var: 1) qlobal bazarın yaranması; 2) istehsalın qloballaşması. Qlobal bazar tarixən bir-birindən ayrı olan milli bazarların bir yerə cəmləşdiyi nəhəng çətirdir. Yuxarıda sadalanan ticarət nişanlarının bütün dünyada istehlak məhsulu kimi qəbul olunması qlobal bazarın ən bariz nümunəsidir. Müxtəlif milli zövq və seçimlər qloballaşmaya ən böyük maneə kimi görünsə də, artıq qloballaşma dünyada xüsusi vahid zövq, dəb və seçim meydana gətirmişdir. Qlobal bazarın ən Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|