Microsoft Word eko luget doc
Yüklə 3,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ──────────────────────────────────────────
- ATMOSFER ÇÖKÜNTÜLƏRİ (YAĞINTILARI)
- ATMOSFERİN ÖZÜ-ÖZÜNÜ TƏMİZLƏMƏSİ
- ATMOSFERİN SİRKULYASİYASI
- ATOLL (ing. atoll)
- ATOM ELEKTRİK STANSİYASI
- ATOM ENERJİSİ ÜZRƏ BEYNƏLXALQ AGENTLİK
- AZALAN NÖV
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 36
təzyiqi düşür və tərkibi dəyişir. Hazırda A. beş əsas təbəqəyə bölünür: birinci təbəqə troposferdir. Onun hündürlüyü qütblərdə 8-km-ə, ekvatorda 18 km-ə, Azərbaycanda 12-14 km-ə çatır. Troposferdə hava sıxdır və bütün A. kütləsinin təqribən 75%-i buradadır. Troposferdən yuxarıda-stratosfer yerləşir, onun üst hissəsi 20-40 km hündürlükdə ozonosferi təşkil edir. Stratosferdən üstdə – 40-80 km arasında mezosfer, mezosferdən yuxarıda – 80 ilə 1000 km arasında termosfer (ionosfer) yerləşir. Axırıncı təbəqə ekzosfer adlanır. O, 1000 km-dən yuxarıda yerləşir. ATMOSFER AKUSTİKASI – akustikanın bir bölməsi; atmosferdə səs dalğalarının yayılmasını öyrənir və atmosferi akustik üsullarla tədqiq edir. A.-a-nın mühüm vəzifələri atmosferin Yer səthinə yaxın və yuxarı təbəqələrini tədqiq etmək, səs-küyün aradan qaldırılması yollarını, səs dalğalarının yayılmasını və s.-ni öyrənir.
tərkibi ilə bağlı amil. (atmosferin seyrəkliyi, temperaturu, tərkibi, çirklənməsi və i.a.).
damcı (yağış) və ya bərk halda (qar, dolu) yerə tökülən və havadan yer səthinə və ya əşya üstünə çökən (şeh, qrov) su. Yağıntının miqdarı düşən suyun əmələ gətirdiyi qatın qalınlığı ilə, mm-lə ölçülür. A.ç. Yer kürəsində qeyri-bərabər, lakin qanunauyğun paylanır. Azərbaycanda yağıntıların miqdarı və rejimi müxtəlifdir. Yağıntının orta illik miqdarı 110 mm-dən (Puta) 1750 mm-ə (Kəkiran, Lənkəran) dəyişir. A.ç. hava və iqlimin mühüm elementlərindən olub kənd təsərrüfatı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. A.ç. xüsusi cihazlarla (yağışölçən, plüvioqraf və s.) ölçülür. ATMOSFER FAKTORU – atmosferin fiziki vəziyyəti və kimyəvi tərkibi ilə əlaqəli faktor (temperatur, seyrəklik dərəcəsi, çirkləndiricilərin olması). ATMOSFER FİZİKASI – atmosferdə baş verən fiziki proses və hadisələrdən bəhs edən elm; atmosferi təşkil edən qazların xassələrini, onların radiasiyasını udması və şüalandırmasını və buxarın kondensasiyasını, buludların və yağıntıların əmələ gəlməsini, atmosferdə baş verən hərəkətlərin müxtəlif formalarını, həmçinin bu
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 37
hadisələr arasındakı asılılığı və s. öyrənir. ATMOSFER TƏZYİQİ – atmosferin Yer səthinə və cisimlərə etdiyi təzyiq. Hər bir nöqtədə A.t. o nöqtədən atmosferin üst sərhədinə qədər olan hava sütununun ağırlığı ilə müəyyən olunur. Normal A.t. 760 mm hündürlüyündə civə sütununun ağırlığına bərabərdir. A.t. -ni ölçmək üçün təzyiq vahidi olaraq bar qəbul edilmişdir. A.t. barometrlə ölçülür. ATMOSFERİN ÇİRKLƏNMƏSİ – havaya fiziki agentlərin, kim- yəvi maddələrin və ya orqanizmlərin daxil edilməsi, həyat mühitinə pis təsir göstərir və ya maddi sərvətlərə zərər yetirir.
çirkləndiricidən təbii proseslər yolu ilə çökməsi və atmosfer yağıntıları ilə yuyulması.
mənşəli radioaktiv qarışıqların miqdarı. Təbii mənbəli radioaktivliyə yer qabığında yerləşən radioaktiv nuklid, uran, torium və aktiniumu göstərmək olar, onlar parçalanma prosesində atmosferə daxil olur. Təbii radioaktivliyin mənbəyinə həmçinin kosmik şüalar aiddir. Radioaktiv izotopların antropogen mənbələri – nüvə partlayışı, atom energetikası və sənaye sayılır. Atmosferdə radioaktiv maddələr əsasən aerozollarda (tüs- tü, dumanın hissəciklərində) toplanır. A.r. üzrə müşahidələr bir çox ölkələrdə aparılır.
– atmosferdə hava axınlarının, o cümlədən tsiklon, antitsiklon, musson və passatların ümumi sistemi. ATMOSFERİN ŞƏFFAFLIĞI – atmosferin radiasiya, o cümlədən görünən işığı buraxma qabiliyyəti. Atmosferin antropogen çirklənməsi (toz hissəciklərilə, karbon qazı, kükürd, azot, aerozollarla) A.ş. azaldır. A.ş.-nın pozulmasının ən qlobal nəticəsi parnik effekti hesab olunur. ATOLL (ing. atoll) – tropik qurşaqda mərcan riflərinin əmələ gətirdiyi daxili laqunları qapayan qövsvari ada. ATOM BOMBASI – atom nüvəsinin parçalanma reaksiyası nəticəsində nüvədaxili enerjinin (atom enerjisinin) bir hissəsinin ayrılması hesabına çox qüvvətli partlayış yaradan aviasiya bombası. İlk A. b. İkinci dünya müharibəsinin sonunda ABŞ-da hazırlanmışdır. A.b. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 38
havada (istənilən hündürlükdə, yer səthində və su altında, lazımi dərinlikdə) partladıla bilər; 1945-ci ilin iyulunda ABŞ A. b-nı sınaqdan çıxardıqdan sonra Yaponiyanın Xirosima (avqustun 6-da) və Naqasaki (avqustun 9-da) şəhərlərinə partlayış gücü 20 min ton trotil partlayışına ekvivalent olan 2 bomba atmışdır. Xirosimada 200 minə yaxın adam ölmüş və itkin düşmüş, sonralar şüa xəstəliyindən və yaralanmadan daha 35 min adam ölmüşdür. ATOM ELEKTRİK STANSİYASI (AES) – nüvə yanacağını «yandırmaq» hesabına enerji əldə edən elektrik stansiyası. AES – radioaktiv çirklənmə nəticəsində ətraf mühitə təsir göstərir, qəza vaxtı daha təhlükəli təzadlar baş verir. AES, həm də güclü istilik çirklənmə faktorudur.
enerjisindən dinc sahədə beynəlxalq əməkdaşlağın inkişafı məqsədilə 1957-ci ildə yaradılmışdır. (10-dan çox dövləti birləşdirir).
zərərli həşərat, gəmirici və b. orqanizmləri özünə cəlb edən təbii və sintetik (kimyəvi) maddələr. Son vaxtlar A.-dan bitkinin zərərvericilərdən mühafizəsində istifadə edilir. AUTEKOLOGİYA – ekologiyanın bir bölməsi; bitki, göbələk və heyvanat aləminin yaşadığı mühitlə olan qarşılıqlı əlaqəsini, onların ekoloji amillərlə olan davamlılığını, orqanizmin fizioloji və morfoloji adaptasiya prosesini tədqiq edir. A.-nın xüsusi bölməsi antekologiya adlanır.
estuarilərdən dənizə biogen maddələrlə zəngin olan suyun axması. AZ YARARLI SÜXURLAR –
bitkinin inkişafı üçün əlverişsiz fiziki və kimyəvi xassələrə malik olan süxurlar. Belə süxurlarda bioloji rekultivasiyanın aparılmasını təmin etmək üçün kimyəvi, aqrokimyəvi və meliorativ araşdırmaların aparılması tələb olunur. AZALAN NÖV – fərdləri və populyasiya müxtəlifliyi nəzərə çarpacaq dərəcədə durmadan azalmağa doğru gedən növ. AZDUZLU (ŞORTƏHƏR) SU – Duzun qatılığı 10q/l-rə qədər olan su. AZOY MÜHİT – canlı orqanizmlərdən mərhum olan mühit Yüklə 3,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|