Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfədə materiya haqqında təsəvvürlərin təkamülü 179
РЕЗЮМЕ
В статье рассматривается история становления философских идей о материи. Первоначальные представления о метрии были больше связаны с мифологией и религией и основаны на космоцентристских преставлениях. В дальнейшем представления о материи стали формироваться на основе развития естественных и социально-гуманитарных наук. Здесь отмечается, что формулировка сущности материи как первоосновы бытия, тесно связана с ростом естественнонаучных представлений о бытии в целом. Помимо выделения в материи ее свойств и форм проявления, на сегодняшний день говорят также о «темной материи», о «черных дырах» и прочих проявлениях как поля, так и вещества. Современные исследования физического состояния материи подтверждают мнение исследований о том, что в структурном и содержательном отношении она бесконечна.
Klassik Azərbaycan tarixçisi Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi 181
KLASSİK AZƏRBAYCAN TARİXÇİSİ HACI ŞEYX HƏSƏN MOLLAZADƏ GƏNCƏVİ
AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun doktorantı, Açar sözlər: Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi, tarıxçı, azadlıq, Məhəmmədhəsən Mövlazadə, mənbə, Azərbaycan, İslam Keywords: Haji Sheikh Hasan Mollazadeh Ganjavi, historian, freedom, Mahammadhasan Movlazadeh, source, Azerbaijan, Islamic Ключевые слова: Гаджи Шейх Гасан Моллазаде Гянджави, историк, свобода, Мамедгасан Мовлазаде, источник, Азербайджан, Ислам
Zamanın müxtəlif dövrlərində yadellilərin, işğalçı imperialist qüvvələrin hücumlarına məruz qalmış doğma yurdumuz bu təcavüzlərin nəticəsində maddi itkilər verməklə yanaşı, mənəvi irsimizin tədqiqi və öyrənilməsində də bir çox problemlərlə üzləşmişdir. Bütün bunların nəticəsi olaraq görkəmli şəxsiyyətlərimizin həyat və yaradıcılığını araşdırmaq yolunda yaradılan maneələr, bəzi hallarda milli kimliyin, mənəvi dəyərlərin aradan qaldırılmasına unudulmasına, üləmanın, onların yaradıcılığının gizli qalmasına gətirib çıxarmışdır. Şükürlər olsun ki, bu gün Azərbaycanın müstəqilliyi onun görkəmli şəxsiyyətlərinin həyat və yaradıcılığını araşdırıb öyrənmək ücün elm əhlinə sərhədsiz imkanlar yaradır. Həqiqətən də azadlıq, istiqlaliyyət çox böyük bir nemətdir. İnsanın azad təfəkkürü, azad və müstəqil həyatı, bu yolda azad mühitin olması onun üçün əvəzolunmazdır. Necə ki, Həzrət Əli (ə) buyurur: “Ey insanlar! Adəmdən nə bir qul törənib, nə də bir kəniz. Bütün insanlar azaddır. Heç kimin qulu olma, çünki Allah səni azad yaradıb!” Azadlığın bizə bəxş etdiyi fürsətdən istifadə edərək bildirirəm ki, hələdə həyatı və əsərləri tam şəkildə araşdırılmayan, Azərbaycanın mənəvi həyatında görkəmli rol oynamış alımlərdən biridə Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvidir. Hacı Şeyx Həsən Molla İmamqulu oğlu Mollazadə Gəncəvi 1848-ci ildə indiki Daşkəsən rayonunun Qabaqtəpə kəndində dünyaya gəlib. O, Qazaxlar tayfasından idi. Bu tayfa XVIII əsrin 40-cı illərində Nadir şahın ölümündən və Azərbaycanda Elçin Kamal oğlu QASIMOV 182
xanlıqların yaranmasından sonra indiki Qazax rayonu ərazisindən Daşkəsənə və bir sıra başqa yerlərə köçmüşdü. Məsələn, Molla Pənah Vaqifin ailəsi Qarabağ xanlığına pənah aparmışdısa, Hacı Şeyx Həsənin ailəsi də Cavad xanın dövründə Gəncə xanlığına sığınmışdı. Bu üzdəndir ki, indi Azərbaycanın bir çox yerlərində “Qazax” toponiminə rast gəlinir. Qazaxlar maldar tərəkəmə tayfası idi, yəni onlar tam köçərilərdən fərqli olaraq daimi qışlaq və yaylaq yerlərinə malikdilər, həm də az da olsa əkinçiliklə məşğul idilər. ( 3, 9, 10 ) Hacı Şeyx Həsən uşaqlıqda çobanlıq edib. Ona atası Molla İmamqulu oxumağı və yazmağı öyrədib. Kəndlərini tərk edərək Gəncəyə gələndə Həsənin 12 yaşı vardı. O, burada Şah Abbas mədrəsəsində oxuyaraq savadını artırıb, daha sonra isə 5 il Təbrizdə Hacı Səfərəli mədrəsəsində təhsil alaraq (Abdulla Şaiq’in atası Mustafa ilə birlikdə) ərəb və fars dillərini də mükəmməl öyrənib. Burada təhsilini bitirdikdən sonra o, Nəcəf şəhərinə gedərək 5 il də burada dini elmlərin incəliklərinə yiyələnib və müctəhid rütbəsinə çatıb. ( 3 ) Deyilənlərə görə, Həsən təhsilini başa vurduqdan sonra müqəddəs Həcc ziyarətinə gedib və bundan sonra “hacı” titulu qazanıb .Qeyd edək ki, Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi haqqında olunan bilgilərin demək olar ki, əksəriyyətini prof. Ədalət Tahirzadə Hacının nəticəsi Rasim bəydən əldə etmişdir. Artıq ali savadlı ruhani kimi özünü təsdiqləmiş Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi doğma yurduna qayıdır və Naxçıvanın Nehrəm kəndində yaşamağa başlayır. Burada o, dostunun qızı Məşədi Xədicə xanımla ailə qurur. Xədicə xanım Cəlil Məhəmmədquluzadənin məşhur “Usta Zeynal” hekayəsinin baş qəhrəmanı Usta Zeynalın qardaşı qızıdır. ( 9 ) Nehrəmin kənd abu havası, mühiti, təbii ki, onun daxili potensialının tam gerçəkləşməsinə, fəaliyyətini genişləndirməsinə imkan vermirdi, buna görə də Gəncəyə qayıdaraq burada ruhani kimi fəaliyyətini davam etdirir. ( 3 ) Yerli camaat Molla Hacı Həsənə onun üçün Gəncədə Səbzikar qəbiristanlığının yanında indiki İsmət Qayıbov küçəsi ərazisində torpaq sahəsi alıb. Hacı Şeyx Həsən ömrünün sonunadək burada yaşayıb. Məlumat üçüm onuda deyək ki, Hacı Həsən Mollazadə Gəncəyə gəldikdən 2 il sonra Naxçıvandakı ailəsini ora gətirir. Həmin müddətdə isə Gəncə Müctehidinin qızı Həbibə xanımla yeni ailə həyatı qurur. ( 3 ) XX əsrin başlanğıcında Cənubi Qafqazın mərkəzi sayılan Tiflisə gedərək şeyxülislamın yanında imtahan verən Hacı Şeyx Həsən Gəncə Şiə məzhəb Ruhani Məclisinin üzvü və Gəncə şəhərinin axundu təyin edilib. O, Şah Abbas məscidindəki ruhani seminariyasında ilahiyyatdan dərs deyirdi. ( 3 ) Mollazadə Şeyx Baəddin tərəfindən tikildiyini bildirilən XVII əsr Azərbaycan memarlığı üçün səciyyəvi olan Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|