Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT SİYAHISI Azərbaycan dilində
- Rus dilində
- İngilis dilində
Rzayeva Xalidə İsrafil qızı 176
təşkiledicisini müəyyənləşdiririk. “Sistem materiya təkamülünün nə qədər yüksək pilləsində durursa, ondakı özünütəşkiletmə prosesləri də bir o qədər mürəkkəb və dolaşıq xarakter daşıyır.”(3,189) Beləliklə, sistemin bütün digər elementləri aparıcıların hərəkətlərinə uyğunlaşmağa, onlarla harmoniya təşkil etməyə çalışırlar. Fəlsəfədə materiya haqqında təsəvvürlərin təkamülünə nəzər salsaq görərik ki, antik dövrdən başlayaraq XX əsrdə yüksək inkişaf mərhələsinə çatan bu təsəvvürlər sonda sinergetik baxımdan təhlil olunur və mühüm metodoloji əhəmiyyət kəsb edir. «Materiyanın mahiyyəti, fəlsəfəsi onun mövcud olan prinsiplərində əks olunur. Materiya məkan və zamanla məhdudlaşdırılır. O monaton yox diskret xarakterlidir, ya da hissəciklər qruppu kimi çıxış edir. Hissəciklərin vəziyyəti və qarşılıqlı əlaqəsi materiyanın tərkibini təşkil edir» (7, 21). Lakin elmdə baş verən hər bir yenilik materiya haqqında təsəvvürlərə mühüm təsir edib və edəcək. Məhz buna görə də bunu mütləq qeyd etməliyik ki, materiya haqqında təsəvvürlər elmlə paralel şəkildə inkişaf edir və heç vaxt bu inkişaf səngiməyəcək. «Belə ki, planet, ulduz və qalaktika formasında olan maddi obyektlər materi- yanın görünən hissəsidir. Sahə formasında olan materiyanın böyük əksəriyyəti bizim hissələrimizə təsir etmir, amma o bizi hər tərəfdən əhatə edir. Kainatdakı cazibə qüvvəsinin təminatının maddi əşyalar və qaranlıq materiya təmin edir» (9, 8). Qaranlıq enerji isə özünün əks təzyiqi sayəsində genişlənməyə cəhd edir. Qaranlıq materiya və qaranlıq enerjinin arasındakı fərq o qədər də böyük deyil. Belə ki, qalaktikaların sürüşməsi müşahidə olunur. Bu o mənanı verir ki, müasir dövr qaranlıq materiyanın və maddi əşyaların gücünün mənimsənilməsindən qaranlıq enerjinin gücünün mənimsənilməsinə qədər olan bir keçiddir (9,8). Materiya haqqında təsəvvürlər elmlə paralel şəkildə inkişaf etsə də, materiya haqqında təsəvvürlər və onların inkişafı fəlsəfə daxilində baş verəcək. Fəlsəfəsiz materiyanı, materiyasız fəlsəfəni təsəvvür etmək mümkün deyildir. Materiyanın mahiyyətinin tam açılması və materiyaya yeni bir tərifin verilməsi məsələsi məhz fəlsəfənin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biridir. Qeyd etmək lazımdır ki, fəlsəfi ədəbiyyatlarda materiya anlayışı demək olar ki, ayrıca öyrənilmir. Materiya varlığın tərkib hissəsi kimi öyrənilir. Varlıq materiyadan çox geniş anlayışdır. Materiya varlığın maddi forması kimi göstərilir. Varlığa verilən tərif materiyanı da əhatə edir. Lakin materiya onun strukturu, formaları, mövcudluq formalarını öyrənərək bu gün də çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Fəlsəfədə materiya haqqında təsəvvürlərin təkamülü 177
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI Azərbaycan dilində 1.
Kərimov V.K., V.I.Lenin və müasir fizikanın bəzi fəlsəfi məsələləri., Bakı,1983, səh.252. 2.
materiya problemi. Bakı, 2001.səh.486. 3.
R.M.Səmədova, Ə.B.Məmmədov “Sistemli yanaşma və sinergetik paradiqma” Bakı, 2012, səh.279.
4.
Блохинцев Д.И. Пространство, время, движение. М., 1971, стр. 623. 5.
Истархов В. Что такое время, пространство, материя, (статья), 03.04.2013, www.svecha-vremeni.ru. стр. 9. 6.
7.
Маутский М. Квантовая философия. Система общих законов развития. http: // filosofia.ru/76599, обновлено 12.09.2012, с. 29. 8.
Молчанов Ю.Б. Философские проблемы физики элементарных частиц. М., 1994, 217 с. 9.
10.
Тимошин Н.И. «Материя и сознание» монография, Самара, 2007, 351 с. Самар. гос. акад. културы и искусств.
11.
Toundation, 2010, (article), p.2. 12.
The concept of self-organized synergetic, (East-Siberian State Academy), Ulan-Ude, 2001, p.8.
Rzayeva Xalidə İsrafil qızı 178
XÜLASƏ Bu məqalədə materiya haqqında fəlsəfi ideyaların yaranması tarixinə nəzər salınmışdı. Materiya haqqında ilkin təsəvvürlər ilk növbədə mifologiya və dinlə həmçinin kosmosentrik baxışlarla bağlı olmuşdur. Materiya haqqındakı sonrakı təsəvvürlər təbiət və sosial-humanitar elmlərin daxilində formalaşmağa başlamışdır. Burada qeyd olunur ki, kortəbii varlıq kimi materiyanın mahiyyətinin formulu bütöv bir varlıq haqqında təbii-elmi təsəvvürlərlə sıx bağlıdır. Materiya haqqında bugünkü təsəvvürləri nəzərdən keçirsək həmçinin “qaranlıq materiya”, “qara dəlik” haqqındakı və sahə kimi digər təsəvvürlər haqqında daha çox söhbət açılır. Materiyanın fiziki halı haqqındakı müasir tədqiqatlar onu sübut edir ki, materiya struktur baxımından sonsuzdur.
In this paper the history of formation of philosophical ideas about matter. The initial idea of the geometry were more concerned with mythology and religion, and are based on сosmosentriс repose. Further understanding of the matter began to be formed on the basis of the development of the natural and social sciences and humanities. It is noted here that the wording of the essence of matter as a fundamental principle of being closely associated with the rise of natural science concepts of existence in general. In addition to the selection in the matter of its properties and forms of expression, to date, also speak of the "dark matter," the "black holes" and other manifestations of both the field and matter. Modern studies of the physical state of matter studies support the view that the structural and substantial relation is infinite.
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|