Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rzayeva Xalidə İsrafil qızı 172
qəbul olunur. Lakin obyektiv reallığı heç də həmişə materiya adlandırmaq olmaz. Amma materiyanı obyektiv reallıq adlandırmaq olar. Reallıq anlayışı isə obyektiv reallıq anlayışına nisbətən daha geniş anlayışdır. Çünki o özündə obyektiv və subyektiv reallığı əks etdirir. Buradan görünür ki, V.İ.Leninin səhvi materiya və obyektiv reallıq anlayışlarını eyniləşdirməsindədir. «Energetizm» cərəyanının nümayəndələri isə materiya və hərəkəti eyniləşdirir- dilər. Bir çoxlarının materiya ilə onun atributlarının, xassə və münasibətlərinin eyniləşdirməsi materiya və hərəkəti eyniləşdirən «energetizm» cərəyanının əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdu. «Energetizmin» nümayəndələrinin materiya və hərəkəti eyniləşdirməsi enerji və materiyanın eyni olması, materiyanın hərəkətə (enerjiyə) çevrilməsi qənaətinə gəlməsinə səbəb olmuşdur. Buradan da enerjinin saxlanması və çevrilməsi qanunu pozulur ki, bu da «energetizmin» nümayəndələrinin düzgün olmayan bir mövqeyə gəldiyini bir daha sübuta yetirir. Yuxarıda biz bir çox alimlərin materiya haqqında olan bəzi yanlış fikirlərini nəzərdən keçirdik. Onların arasında S.T.Melyuxinin mövqeyi daha münasibdir. Onun fikrincə materiyanın xassə və münasibətləri, atributları (hərəkət, məkan və zaman) materiyadan ayrılmaz olmasa da, heç də materiya ilə eyni deyil. Kvant fizikasının (Maks Plank) yaranması da materiya haqqında təsəvvürlərin dəyişməsinə təsir etdi. Bu nəzəriyyəyə görə şüalanma prosesində enerji ixtiyari miqdarda və arasıkəsilmədən deyil, bölünməz porsiyalarla – kvantlarla şüalanır. Plankın hipotezini işıq hadisələrinə tətbiq edən Eynşteyn belə bir qənaətə gəlmişdir ki, işığın korpuskulyar strukturunu qəbul etmək lazımdır. «Ümumi nəzəriyyəyə görə Eynşteyn işığın sürətinə artıq daimi deyil, məkan koordinatlarının funksiyası kimi baxırdı» (6, 33). Əlavə etmək lazımdır ki, məkan-zaman haqqında Nyuton-Eynşteyn modeli də mövcuddur. Belə ki, «çoxölçülü» məkanlar haqqında nəzəriyyə məkan- zamanın Nyuton-Eynşteyn modelinin sintezi yolu ilə gedir (6, 21). Məkan və zamanın dialektik vəhdəti materiyanı əks etdirir. «Bir ölçülü materiya birölçülü məkan və bir ölçülü zamanla, ikiölçülü materiya ikiölçülü məkan və ikiölçülü zamanla və s. əks olunur» (6, 18). Nyuton-Eynşteynin məkan-zaman modeli sonralar çoxölçülü məkanlar haqqında nəzəriyyə ilə əvəz olunmuşdu. Zamanın çoxölçülülüyü materiyanın saxlanması qanunundan yaranır və materi- yanın keyfiyyəti istənilən məkan-zaman çevrilmələrində heç bir dəyişikliyə uğramır. «Materiya elə bir fiziki yüksəklikdir ki, o özündə yarı məkanın saxlanması və zamanın saxlanması keyfiyyətini əks etdirir (M n =S n . T
n =const)» (6, 18). Fəlsəfədə materiya haqqında təsəvvürlərin təkamülü 173
Plankın kvant nəzəriyyəsindən və Eynşteynin foton nəzəriyyəsindən sonra N.Bor tərəfindən Atomun Bor nəzəriyyəsi yarandı ki, bu nəzəriyyə Rezenfordun planetar atom modelinin yaratdığı ziddiyyətləri aradan qaldırdı. Atomun kvant nəzəriyyəsi isə N.Bor tərəfindən irəli sürüldü. Elementar hissəciklər sahəsindəki tədqiqatlar bir çox hissəciklərin (neytronlar, protonlar, mezonlar, kvarklar və leptonlar) xassələrinin və qarşılıqlı təsirlərinin meydana çıxmasına səbəb olmuşdur. Elementar hissəciklərin öyrənilməsində və molekul və atomların quruluş xüsusiyyətlərinin tədqiqində sistemli-struktur yanaşma mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müasir elm tərəfindən materiyanın izahı onun mürəkkəb sistemli təşkil və quruluş xüsusiyyətlərinə əsaslanır. Maddi dünyanın istənilən obyekti sistem şəklində öyrənilə bilər ki, hansı ki, sistemin elementləri və onlar arasındakı qarşılıqlı əlaqəyə söykənir. İstənilən molekul da sistem hesab oluna bilər ki, hansı ki atomlardan təşkil olunub. Atomların nüvələri aralarındakı elektrostatik itələmə gücünə tabe olaraq, qarşılıqlı əlaqə və təsir nəticəsində molekulun bütövlüyünü təmin edirlər. Atomun nüvəsi də öz növbəsində daxili struktura malikdir. Ən sadə atomların nüvələri bir hissəcikdən – protonlardan təşkil olunub. Lakin daha mürəkkəb olan atomların nüvələri isə neytron və protonlardan təşkil olunublar, hansı ki, daima bir- birlərinə çevrilirlər. Bu qarşılıqlı çevrilmələr nuklonları yaradır ki, onlar da öz növbəsində müəyyən bir vaxtda gah proton vəziyyətində, gah da neytron vəziyyətində olurlar. Neytronlardan və protonlardan da kiçik hissəciklər olan- kvarkları ayırmaq olar. Qarşılıqlı əlaqədə olan kvarklar isə glüonlara (latın dilində gluten - yapışqan) çevrilirlər ki, sanki bir-birinə yapışmış kvarkları xatırladır. Protonları, neytronları və digər hissəcikləri fizika adronlar qrupuna aid edir ki, onlar da kvark-qlüonların qarşılıqlı təsirinin sayəsində mövcuddurlar. Eynilə sistemli-struktur yanaşmanı canlı aləmə tətbiq etsək görərik ki, sistem- struktur yanaşma burada da hökm sürür. «Məsələ burasındadır ki, maddi dünyada və onun ayrıca yerlərində, harada ki, materiyanın özünü təşkilinin aktiv prosesi gedir. Orada ayrıca ieraxik sistem hökm sürür. Hansı ki, hər bir mürəkkəb sistem özünün təşkil olunduğu sistemlərə əsaslanır, amma yeni bir tərkib yaradır, hansı ki, onun tərkibində olan sistemlərdə yoxdur» (10, 26). Materiyanın həmişə sistem formasında təzahür etməsi bizə məlum olduğundan biz sistemliliyin materiyanın atributiv xassəsi olduğunu qeyd edə bilərik. Lakin tam anlayışı daha geniş bir anlayış olub sistem anlayışını ehtiva edir. “Bu halda sistemə tamın siniflərindən biri kimi baxmaq olardı.”(3, 72)
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|