Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Elnurə Əzizova 194
ifadəsi baxımından mühüm bir sənəddir. 1990-cu ildə İƏT xarici işlər nazirlərinin Qahirədəki 19-cu qurultayında 10 illik tədqiqatın nəticəsi kimi yayınlanmış Bəyannamə giriş və 25 maddədən ibarətdir. Girişdə “İslam Ümmə”sinin seçilmişliyi və rolu vurğulanır. Ardından insan hüquqlarının və azadlıqlarının İslam dininin ayrılmaz bir hissəsi olduğu və Qur’anda öz əksini tapdığı qeyd olunur. Bəyannamənin birinci maddəsinin birinci bəndində bütün insanların Adəmdən yarandığı, insanların əsas insan şərəfi, vəzifələr və məsuliyyətlər nöqteyi nəzərindən bərabər olduğu, irq, rəng, dil, cinsiyyət, dini inanc, siyasi təmayül, ictimai status və ya digər səbəblərlə diskriminasiyaya məruz qalmasının qadağan olduğu bildirilir. Doğru inancın insanın kamilləşməsi istiqamətindəki bu şərəfi möhkəmləndirməyin təminatı olduğu qeyd olunur. Avropa İslam Şurasının 1981-ci il tarixli Bəyannaməsindən fərqli olaraq İƏT-in Bəyannaməsində Qur’an və hədislərdən açıq sitatlar olmamaqla yanaşı, 24-cü maddə Bəyannamədəki bütün hüquq və azadlıqların Şəriət hökmlərinə tabe olduğunu bildirir. Ardından 25-ci maddədə İslam Şəriətinin Bəyannamədəki bütün maddələrin izahı və aydınlaşdırılması üçün yeganə müraciət mənbəyi olduğu ifadə olunur. 10-cu maddədə İslamın fitrət dini olduğu qeyd olunduqdan sonra din dəyişdirmək üçün təzyiq göstərmək, həmçinin kasıblıq və savadsızlıqdan istifadə edərək din dəyişdirməyə və ya inancsız olmağa məcbur etməyin qadağan olduğu bildirilir. 18-ci maddənin birinci bəndində hər kəzin öz dinini güvənli şəkildə yaşama hüququ olduğu ifadə edilir. Müsəlman dövlətləri təmsil edən təşkilatlar tərəfindən yayınlanan Bəyanna- mələrlə yanaşı Ərəb dövlətlər liqasının “Ərəb İnsan Hüquqları Şərti” din azadlıqlarını da ehtiva edən insan hüquqları sahəsində bir digər sənəddir. 1994-cü ildə ƏDL-in 50-ci ildönümündə Qahirədə yayınlan Şərt giriş və 43 maddədən ibarətdir. Girişdə insan ləyaqətinin Allahın bəxş etdiyi bir dəyər olduğu, ayrıca qardaşlıq və bərabərliyin İslam şəriəti və digər ilahi dinlər tərəfindən təsis olunduğu qeyd olunur. Həmçinin bu sənədin İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə (BMT, 1948), Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Saziş (BMT, 1966) və İslam İnsan Hüquqları Bəyannaməsini (İKT, Qahirə 1990) təsdiqlədiyi bildirilir. Şərtin diskriminasiyaya həsr olunmuş ikinci bəndində “irq, rəng, cinsiyyət, dil, din ...və digər səbəblərlə diskriminasiyanın qadağan olduğu bildirilir. 26-cı maddə hər kəsin zəmanət altına alınmış inanc, düşüncə və fikir azadlığı olduğunu qeyd edir. 27-ci maddədə hər bir dinin mənsubunun öz dini ibadətini yerinə yetirmək, həmçinin, başqalarının hüquqlarına qərəzli yanaşma xaric, öz fikirlərini ifadə, təcrübə və ya öyrətmək yolu ilə təzahür etdirə bildiyi, inanc, düşüncə və fikir azadlığına sadəcə Beynəlxalq sənədlərdə din azadlığının əhatəsi məsələsi 195
qanunla məhdudiyyət gətirilə biləcəyi bildirilir. Şərtin 37-ci maddəsində “azlıqlar öz mədəniyyətlərini və öz dinlərinin təlimlərini azad şəkildə yerinə yetirmə haqqında məhrum edilməməlidir” ifadələri yer alır. (Bəyannamənin tam mətni üçün bxn. https://www.refworld.org/docid/3ae6b38540.htm ) 1994-cü il Ərəb insan hüquqları şərti digər beynəlxalq və yerli insan hüquqları sənədlərindəki hüquqların bənzərini ehtiva etməklə birlikdə, əsas zəif tərəfi xüsusilə insan hüquqları ilə əlaqəli Avropa və Amerika Konvensiyalarında, həmçinin İnsan və Xalqların Hüquqları haqqında Afrika şərti ilə müqəyisədə insan hüquqlarını gücləndirmək üçün hər hansı bir mexanizmə sahib olmamaqla tənqid olunur. (bxn. Al-Midani, “Arab Charter on Human Rights 2004”, Boston University Internatoional Law Journal, 2006, c. 24, s. 148 http://www.acihl.org/res/Arab_Charter_on_Human_Rights_2004.pdf). 2004-cü ildə Ərəb Dövlətləri Liqası Şərtdə yeni dəyişikliklər edərək yenidən nəşr etdi. 2004-cü il Şərtindəki mühüm cəhətlərdən biri 3-cü bəndin birinci hissəsində Ərəb dünyasında qadın və kişi arasındakı bərabərliyin təsdiqlənməsi idi. Yeni Şərt uşaq hüquqlarını (34-cü maddə 3-cü bənd) əlilliyi olan insanların hüquqlarını (40-cı maddə) təminat altına alır. Bununla birlikdə, 1994-cü il Şərtinə yönəldilən əsas tənqid qüvvədə qalır: təsirli həyata keçirmə mexanizmasının olmaması və Ekspertlər Komitəsinin yeganə monitorinq sistemi qəbul edilməsi. (Al- Midani, s. 149) Müsəlman ölkələri qismən və ya əksəriyyətlə təmsil edən yuxarıdakı İslam insan hüquqları bəyannamələri müxtəlif cəhətlərdən tənqid olunmuşdur. Bir qrup tənqidçinin fikrinə gör bu bəyannamələr seçilmiş siyasət, hüquq və din xadimlərinin birgə təşəbbüsü ilə süni şəkildə yaradılmışdır ki, əslində bununla səthi şəkildə təqlid etməyə çalışdıqları beynəlxalq sənədlər ilə İslam prinsipləri arasındakı uyğunsuzluğu nümayiş etdirir. Bu tənqidlərə əsasən adı keçən sənədlər Orta əsr İslam fiqhinin qaydaların və ənənəvi cəmiyyətin dəyərlərinin Qərb ölkələrinin konstitusiyaları və beynəlxalq sənədlərin standartları ilə birləşdirilməsi cəhdidir. Beləliklə, hər nə qədər İslam insan hüquqları bəyannamələri ilə mühafizəkar müsəlmanların nəzərində insan hüquqları anlayışı qanuniləşdirilsə də, əslində bu, insan hüquqları anlayışının ümumbəşəri insan hüquqları standartlarına çatma şüurunun inkişafına mane olur. Adı keçən bəyannamələrə yönəldilən digər tənqid, İslamın müasir insan hüquqları standartlarını 14 əsr əvvəl tanıdığına dair yanaşma ilə əlaqəlidir. Bir qismi yuxarıda qeyd olunan tənqidlərlə yanaşı, İslam insan hüquqları bəyannamələrinin İslamın modernliklə uzlaşdırılması istiqamətində təşəbbüslər kimi qiymətləndirən tədqiqatçılar da vardır. Bu fikrin müdafiəçilərinə görə, beynəlxalq insan hüquqları bəyannamələri ilə qismi və ya tamamən uyğunluq axtarışında olan Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|