Microsoft Word Elmi Mecmue 27

Geçmişten günümüze İslâm mabedi
  
315 
 
KAYNAKÇA 
 
Kur’ân-ı Kerîm. 
el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdilhâdî, Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, I-
II c., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan-Beyrut 2009. 
Baltacı, Câhid, İslâm Kurumlar Tarihi Ders Notları, MÜ İF, İstanbul trz. 
el-Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII c., Dâru’l-Fikr, yer ve 
tr. yok. 
Çelebi, Süleyman, Mevlid-i  Şerîf Vesîletü’n-Necât (Hazırlayanlar: Mehmet 
Akkuş-Uğur Derman), DİB Yayınları, Ankara 2009. 
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, 
Ankara 1988. 
Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Birlik Yayınları,  İstanbul-Ankara 
1986. 
Ebû Dâvûd, Süleyman İbnü’l-Eş’as, Sünen, I-IV c., Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 
Beyrut-Lübnan trz. 
Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâüddîn, Râmûz el-Ehâdîs (Mütercim: Abdülaziz 
Bekkine, Hadisler Deryası), I-II c., Milsan Yayınları, İstanbul 1982. 
Hamidullah, Muhammed, İslâm Müesseselerine Giriş (Türkçesi: İhsan Süreyya 
Sırma), Bir Yayıncılık, İstanbul 1984. 
Hayat Büyük Türk Sözlüğü, Hayat Yayınları, İstanbul, trz. 
İbn Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî,  el-Müsned (Tahkik: Sıdkî Muhammed 
Cemil Attar), I-X c., Dâru’l-Fikr, Beyrut 1991. 
Küçük, Hasan, Sistematik Felsefe Tarihi, Dersaâdet Yayınları, İstanbul 1985. 
Mert, Hamdi, “Devlet Millet İşbirliği”, Diyanet Gazetesi, sy. 332, Ankara (Ekim) 
1986, s. 3. 
Müslim, Ebu’l-Hüseyin İbnü’l-Haccâc,  Sahîh-i Müslim (Mütercim: Mehmed 
Sofuoğlu, Sahîh-i Müslim ve Tercemesi), I-VIII c., İrfan Yayınevi,  İstanbul 
1337/1968. 
Özön, M. Nihat, Osmanlıca Türkçe Sözlük, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul-
Ankara 1979. 
er-Rûdânî, Muhammed b. Süleyman, Cem’u’l-Fevâid (Tercüme: Naim Erdoğan, 
Büyük Hadis Külliyatı), I-III c., İz Yayıncılık, İstanbul 2014. 
Serin, Muhiddin, “Türk-İslâm Mimârisinde Unsurlar ve Mimârî Tâbirler” başlıklı 
ders notları, MÜ İF, İstanbul trz. 
Subaşı, Hüsrev, “Hatt San’atı ve Câmilerimiz”, Diyanet Gazetesi, sy. 332, 
Ankara (Ekim) 1986, s. 22-23. 
et-Tirmizî, Muhammed İbn  İsa  İbn Sevre, el-Câmiu’s-Sahîh Sünenü’t-Tirmizî 
(Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir),  I-V c., yer yok 1388/1968. 
 
 

---

    
 Yusuf Alemdar
 
 
316 
 
ÖZET 
 
Cami, Müslümanlar için hayatî ve merkezî öneme sahiptir. Çünkü cami, günlük 
yaşamlarında onları, bünyesinde bir araya getirip barındırdığı gibi aynı inanç, duygu 
ve düşünce etrafında yüreklerin toplu, nabızların ortak atmasını sağlayan müstesna bir 
mekândır. İslâm medeniyetinde cami, coğrafî yönden yerleşim birimlerinin odağında 
bulunur. Buna göre fizikî plânlamada evvelâ caminin yeri belirlenir; ardından, 
yapılanma onun çevresinde şekillenir. İslâm kültüründe caminin misyonu, öncelikle 
ibadethane olmasıdır. Ancak tarihsel süreçte ona, bundan başka fonksiyonlar da 
yüklenmiştir. Bunların başında eğitim-öğretim kurumu, danışma meclisi ve konukevi 
işlevini üstlenmesi gelmektedir. İlk etapta bütün İslâm mabetlerine ortak isim olarak 
mescit demek, yaygın bir âdet iken zamanla cuma ve bayram camilerinin tesisinden 
sonra bu kelime, genellikle küçük mahalle ve köy camileri için kullanılır olmuştur. 
Bunların dışında kalan ve onlara nispetle daha büyük olan mescitler içinse kapsayıcı 
terim olarak cami lafzı tercih edilir olmuştur. Yine de bu kavramların, ülkeden ülkeye, 
toplumdan topluma değişiklik gösterdiği hususu, ayrı bir gerçektir. 
 
 
ABSTRACT 
 
ISLAMIC TEMPLE (PRAYER SERVICE)  
FROM PAST TO PRESENT 
 
Mosque has its vital and central importance for Muslims. Because the mosque is 
an extraordinary place that brings together the hearts, collective and pulse around the 
same belief, feeling and thought as they bring them together in their daily lives. In 
Islamic civilization, the mosque is located in the center of settlement units in the 
geographical aspect of settlement. Accordingly, in the physical plan, the location of 
the mosque is first determined then the structuring is shaped around it. The mission 
of the mosque in the Islamic culture is primarily to be a place of worship. However, 
in the historical process, it has also had other functions. The first of these is the 
undertaking of the educational institution, advisory council and guesthouse function. 
The word Masjid as a common name for all Islamic temples in the first place is a 
common custom, but after the establishment mosques of the Friday and religious 
festivals over time, this word has often been used for small district and village 
houses. For the masjids outside of them and relatively larger than them, mosque 
literature is preferred as a covering term. Nevertheless, the fact that these concepts 
vary from country to country and from society to society is a separate reality. 
 

---

Qəza və qədər kontekstində əcəl
  
317 
 
 
QƏZA VƏ QƏDƏR KONTEKSTİNDƏ ƏCƏL 
 
i.f.d. Tahirova Adilə İslam qızı 
BDU-nun İslam elmləri  
kafedrasının müəllimi 
 
 
 ُرﱠخَؤُي  َلا َءاَج اَذِإ ِ ﱠﷲ َلَجَأ  ﱠنِإ 
“Allahın (əzəldən lövhi-məhfuzda) müəyyən etdiyi  
əcəl (ölüm) gəlib çatdıqda isə, o əsla təxirə salınmaz.” 
Nuh 71/4  
 
Açar sözlər: əcəl, kəlam, İslam düşüncə məktəbləri, qəza və qədər. 
Keywords: death, theology, Islamic schools (mazhab), fate, destiny. 
Ключевые слова: смерть, теология, мазхабы, судьба. 
 
Ölüm hər bir varlığın yaşayacağı qaçınılmaz olan ilahi bir qanundur. Hər şeyi 
yaradan, həyat verən və  həyatına son verən yalnız Allah-Təaladır. Diriltmə  və 
öldürmə Allahın feili olub Onun təqdiri ilə baş verir. 
Əcəlin lüğəvi mənası bir şey üçün qoyulmuş vaxt və  təsbit edilmiş müddət 
mənasına gəlir. Cəmi isə acaldır.
1
 Termin mənasına gəlincə, insan həyatı  və digər 
canlılar üçün təyin edilmiş müddətə və bu müddətin sonuna, yəni ölüm üçün təqdir 
edilmiş vaxta əcəl deyilir.
2
 Əcəl məsələsi hər nə qədər axirətlə əlaqəli görünsə də və 
bəzi kəlam mənbələrində mövzuya baxış bu yöndən olsa da məsələnin qəza və qədərlə 
əlaqəsi açıqdır. Buna görə məqalədə mövzunun qəza və qədər kontekstində tədqiqinə 
üstünlük verilmişdir. Məqalədə düşüncələrinə nəzər saldığımız Maturidiyyə kəlamçısı 
Əbul-Muin  ən-Nəsəfi,  Əşəriyyə  məktəbinin nümayəndəsi Baqillani nümunələrində 
olduğu kimi Əhli-sünnə alimləri, Nəsrəddin Tusi, Əllamə Hilli kimi Şiə alimlərin və 
Mötəzilə  alimi Qazı Əbdülcabbar nümunələrində gördüyümüz kimi əcəl məsələsinə 
qəza və qədər, ədl mövzuları içərisində yer verilmişdir. Son dövr Şiə alimlərdən Cəfər 
Sübhaninin əsərində isə əcələ məad mövzusu içərisində yer verildiyinin şahidi oluruq. 
Nəticə etibarilə  əcəl məsələsinin məzhəbindən asılı olmayaraq, əksər kəlam 
alimlərinin əsərində qəza və qədər mövzusu içərisində tədqiq edildiyi görülür. 
Klassik kəlam terminləri ilə  əlaqəli formalaşmış  ənənəyə uyğun olaraq əcəlin 
lüğəvi və termin izahından sonra Qurani-Kərimdə istifadəsinə diqqət yetirək. Qurani-
                                                 
1
 Firuzabadi. əl-Qamusul-muhit. Beyrut: Darul-fikr, 1995, səh. 864. 
2
 Cihat Tunç. Ecel. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 1994, X/380-381. 

---